Η απεικόνιση των Εβραίων στην εφημερίδα «Μακεδονία» την περίοδο 1945 – 1948 [Μέρος Ε΄]

Του Μίνωα-Αθανάσιου Καρυωτάκη //

[Πτυχιακή εργασία που εκπονήθηκε στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & Μ.Μ.Ε. του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης // Επιβλέπων καθηγητής: Δημήτρης Λυβάνιος]

Διαβάστε το Α΄ Μέρος >>  //  Διαβάστε το Β΄ Μέρος >>  //

Διαβάστε το Γ΄ Μέρος >>   //  Διαβάστε το Δ΄ Μέρος >>   //

4.2 Περιουσιακό ζήτημα

Το ζήτημα της επιστροφής των ισραηλιτικών περιουσιών ήταν από τα σημαντικότερα που προέκυψαν μετά την απελευθέρωση της πόλης. Μεταξύ αυτών που έγιναν κάτοχοι εβραϊκών περιουσιών, ήταν ο Δήμος Θεσσαλονίκης, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, η ίδια η ΥΔΙΠ, ιδιοκτήτες κατασκευαστικών εταιρειών, ινστιτούτα, σύνδεσμοι κτλ. Στην αρχή οι μεσεγγυούχοι έπρεπε να καταθέσουν ενώπιον των δικαστικών αρχών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και όταν τελείωσε αυτό το ιδιόμορφο καθεστώς στη Μακεδονία, κλήθηκαν να επιστρέψουν την ακίνητη περιουσία στους νόμιμους δικαιούχους ή συγγενείς, κατόπιν διαταγής του Γενικού Διοικητή της Μακεδονίας[1]. Υπήρχαν όμως πολλά προβλήματα σχετικά με την επιστροφή των περιουσιών στους δικαιούχους. Αυτό φαίνεται με ενάργεια και μέσω των άρθρων της «Μακεδονίας», η οποία στρέφεται κατά όσων δημιουργούν προβλήματα και κωλυσιεργούν: «ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ ΜΑΣ επέστρεψαν περί τους χιλίους Ισραηλίται, πολλοί των οποίων μένουν ακόμη άστεγοι και άνεργοι. Δι’ ομαδικού διαβήματος των χτες εζήτησαν από τον κ. Γεν. Διοικητήν εις τον οποίον και επέδωσαν σχετικό υπόμνημα, την απόδοσιν των κατοικιών και καταστημάτων των. Δίκαιον το αίτημα των και πρέπει να Ικανοποιηθή. Ύστερα από τα μαρτύρια που υπέστησαν δεν είνε ορθόν να αδιαφορή τό κράτος δια τους δυστυχείς αυτούς, που συνεπολέμησαν μετά των άλλων Ελλήνων εις την Αλβανίαν και συνεμερίσθησαν με τον βαθύτερον πόνον την συμφοράν, η οποία εσκόρπισε το πένθος και την δυστυχίαν εις  όλην μας την Ελλάδα[2]».

Στο πλαίσιο της χάραξης της νέας πολιτικής του ελληνικού κράτους και στην προσπάθεια επούλωσης των πληγών και ανασύστασης της οικονομίας, η ελληνική κυβέρνηση μέσω του τότε υφυπουργού Οικονομικών και του γενικού κυβερνήτη της Μακεδονίας, είχε δεσμευτεί για την πλήρη αποκατάσταση των Ελλήνων Εβραίων και των περιουσιών τους[3]. Πράγματι στις 6 Απριλίου του 1945: «Κατόπιν ενεργειών του Κεντρικού Συμβουλίου των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων της Ελλάδος παρά τη Κυβέρνησει, κατηρτίσθει νομοσχέδιον, όπερ παρεπέμφθη εις την νομοπαρασκευαστικήν επιτροπήν, καταργούν τον νόμον 205)43 περί άρσεως της διαχειρίσεως των Ισραηλιτικών περιουσιών Μακεδονίας-Θράκης…

Ανεκοινώθη αρμοδίως παρά της Γενικής Διοικήσεως ότι με την δημοσίευσιν του διατάγματος περί καταργήσεως του νόμου 205)1943 θέλει αρχίσει η απόδοσις των εν τη περιφέρεια Μακεδονίας ευρισκομένων Ισραηλιτικών περιουσιών».

Την κυβερνητική αυτή πολιτική φανερώνει και το άρθρο με τίτλο «ΑΠΟΔΙΔΟΝΤΑΙ ΑΙ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΙ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ», όπου αξιωματούχοι κάνουν δηλώσεις σχετικά με την επιστροφή των οικιών στους νόμιμους ιδιοκτήτες, καθώς όλα τα αντικείμενα που εκλάπησαν, έχουν ιδιαίτερη σημασία για τους Εβραίους της πόλης, όπως είναι ορισμένα βιβλία και οι ταφόπλακες του νεκροταφείου, που όπως αναφέρεται εξακολουθούν μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούνται για έργα οδοποιίας. Επιπλέον, το ανυπόγραφο κείμενο στηλιτευτεί το γεγονός ότι μετά από έξι μήνες της απελευθέρωσης της χώρας, μόνο οι μισοί από τους εκατό Ισραηλίτες που ζήτησαν πίσω το κατάστημά τους ή το σπίτι τους, έχουν ικανοποιηθεί:

«…Ο κ. Μερεντίτης εδήλωσεν ότι αι τελικώς αζήτητοι ιδιοκτησίαι θα δοθούν εις την ισραηλιτικήν κοινότητα ως συμβολική μερική αποζημίωσης δια τας υλικάς και πνευματικάς της απώλειας κατά τον πόλεμον.

Και πρόσθεσεν ότι αι εις Θεσσαλονίκην συναγωγαί, τα νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και λοιπά εβραϊκά κοινωφελή ιδρύματα θα αποδοθούν αμέσως εις την κοινότητα. Δια τα υπόλοιπα κοινοτικά οικήματα εις τα οποία στεγάζονται σήμερον μη Ισραηλίται πρόσφυγες ή βρεταννικαί ή κυβερνητικαί αρχαί θα ζητηθή η καταβολή ενοικίου προς την ισραηλιτικήν κοινότητα τα δε ποσά ταύτα θα χρησιμοποιηθούν προς κάλυψιν επειγουσών κοινοτικών αναγκών, κυρίως περίθαλψιν και συντήρησιν απόρων Εβράιων.

Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί ισραηλίται οίτινες μέχρι τούδε εθεωρούντο εχθρικοί υπήκοοι θα λάβουν ομοίως τας ιδιοκτησίας των και τα αυτά νομικά δικαιώματα με τους Έλληνες υπηκόους.

Αμφότεροι οι εκπρόσωποι της κυβερνήσεως εξέφρασαν βαθείαν λύπην πληροφορηθέντες ότι τα αρχαία ιστορικά μνήματα του μεγάλου ισραηλιτικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης τα οποία ανηρπάγησαν δεν έχουν ακόμη συγκεντρωθή και τοποθετηθή εις τας θέσεις των. Τα μνήματα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται εις οικοδομάς, οδοστρώσεις και ακόμη εις τας εισόδους δημοσίων ουρητηρίων. Ομοίως ιεροί πάπυροι και βιβλία ευρίσκονται συσσωρευμένα εις παλαιοπωλεία προς πώλησιν δια να μετατραπούν εις φόδρες υποδημάτων και χάρτην περιτυλίγματος.

Ο Γενικός Διοικητής Θεσσαλονίκης επιστρέφων εις την Θεσσαλονίκην είπεν ότι θα εκδώση αμέσως οδηγίας δια να κατασχεθούν και να επιστραφούν όλαι αι επιτύμβιοι πλάκες και θρησκευτικά αντικείμενα όπου και αν ευρίσκωνται»[4].

Οι αλλεπάλληλες επαφές και οι ανακοινώσεις των αρμοδίων που θα λάβουν χώρα[5] δεν θα έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τα επικριτικά σχόλια της εφημερίδας σχετικά με τις καθυστερήσεις στην επιστροφή των περιουσιών από τους μεσεγγυούχους, θα προκαλέσουν την έντονη αντίδραση του Γενικού Διευθυντή Παλιννοστήσεως  και Στεγάσεως, Α. Ψαρά, ο οποίος θα αποστείλει επιστολή και η «Μακεδονία» θα την δημοσιεύσει στις 7 Σεπτεμβρίου του 1945. Ο Γενικός Διευθυντής θα υπεραμυνθεί του τελευταίου νόμου περί στεγάσεως και θα ισχυριστεί ότι θα φέρει γρηγορότερα αποτελέσματα. Ο ίδιος, μάλιστα, θα κάνει ειδική μνεία στους Εβραίους λέγοντας: «…Ειδικώς δια την Θεσσαλονίκην, όπου αρκεταί χιλιάδες διαμερίσματα Ισραηλιτών έχασαν τους παλαιούς των ενοίκους, εάν ο νόμος εφαρμοσθή ομαλώς, καθιερωθή δε και δια κυρώσεων η αναγκαστική παλιννόστησις διαφόρων, οι οποίοι, ενώ επανήλθον εις τας εστίας των, κρατούν και τας κατοικίας τας οποίας είχον εδώ δι’ ενός μέλους της οικογενείας των, ελπίζω ότι, θ’ αρχίσωμε να βλέπωμεν εντός ολίγου, τα ενοικιοστασίου του καλού καιρού…». Οι υπεύθυνοι της εφημερίδας θα κρίνουν ότι δεν μπορεί να μείνει αναπάντητη η άποψη του Ψαρά κι έτσι κάτω από την επιστολή του θα γράψουν το ακόλουθο κείμενο: «Σημ. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» – Ο κ. Ψαράς, δημόσιος υπάλληλος, εκτός της υπαλληλικής συνειδήσεως, έχει και ένα σπάνιον προσόν: ΕΙΝΕ ΤΙΜΙΟΣ. Και αγανακτεί. Και γράφει την αλήθειαν. Όλη αυτή η φασαρία είνε πλεκτάνη: Καλούνται όλοι οι ιδιοκτήται να δηλώσουν τα σπίτια των τα επιτεταγμένα, να παραδώσουν τα κλειδιά δια να έλθη το κράτος Κράτος να τα επιτάξη, τουτέστι να τα δημεύση. Το σημείον αυτό δεν μα το εξήγησεν ο κ. Ψαράς. Οπωσδήποτε, όλοι οι δοσίλογοι, που με τη βοήθειαν των Γερμανών εισέβαλον εις τα σπίτια, στρογγυλοκάθονται και, τώρα, προστατεύονται και από το νόμιμον Κράτος».

Οι εντάσεις συνεχίζονται ανά τακτά διαστήματα σχετικά με το περιουσιακό ζήτημα. Γι’ αυτό τον λόγο παρατηρούνται διαρκώς νέες διευκρινιστικές ανακοινώσεις όπως: «Αρμοδίως διηυκρινίσθη ότι, βάσει του νόμου περί Στεγάσεως, είνε ισχυραί μόνον αι δεσμεύσεις οικιών, δια τας οποίας δεν εξέλιπον οι λόγοι, δια τους οποίους αυταί επεβλήθησαν. Δυνάμει του νόμου τούτου θεωρείται επικρατέστερον επί ίσοις όροις, το δικαίωμα του ιδιοκτήτου επί του μισθωτού, του μισθωτού δε έναντι του νέου αιτούντος.

Ως πληροφορούμεθα, λαμβάνεται μέριμνα επισπεύσεως της στεγάσεως των αφιχθεισών εις Θεσσαλονίκην ισραηλιτικών οικογενειών, εις τα οικήματα, τα οποία κατείχον προ της αναχωρήσεως των, τηρουμένων όμως των αναλογιών χώρου και αναγκών, λόγω συνθέσεως των οικογενειών.

Επίσης πληροφορούμεθα ότι θα διενεργηθή έλεγχος προς εξακρίβωσιν των προσφυγικών εκείνων οικογενειών, μέλη των οποίων παλιννόστησαν, τα λοιπά δε παραμένουν ενταύθα απολαμβάνοντα ωρισμένων δικαιωμάτων. Δεν αναγνωρίζονται ωσαύτως ισχυραί αι πράξεις επιτάξεων και δεσμεύσεων οικημάτων αι γενόμεναι επί ελασοκρατίας»[6] και «Κατ’ ανακοίνωσιν της Υ.Δ.Ι.Π. οι μεσεγγυούχοι Ισραηλιτικών περιουσιών περιορίζονται εις την διαχείρισιν τούτων μέχρι της αποδόσεως δεν δύνανται δε να προβώσιν εις εκποιήσεις και ουσιαστικά μεταβολάς. Εντός δέκα ημερών από της συντάξεως ως πρωροκόλλων παραδόσεως και παραλαβής, υποχρεούνται να υποβάλωσιν εις την εν Αθήνοις Κ.Υ.Δ.Ι.Π. δια της Υ.Δ.Ι.Π. αναφοράς εκθέτοντες λεπτομερώς και αναλυτικώς ην διαχειριστικήν των πολιτείαν, με όλα τα έγγραφα κλπ. εξ ών θα αποδεικνύεται ο τρόπος της διαχειρίσεως»[7]. Παράλληλα, ενεργό ρόλο στη διεκδίκηση των περιουσιών θα λάβουν και οι μεσεγγυούχοι, οι οποίοι τον Νοέμβριο μέσω μιας επιτροπής οικογενειών μεσεγγυούχων θα διαμαρτυρηθούν εντόνως στα γραφεία της Ισραηλίτικης Κοινότητας Θεσσαλονίκης, επειδή δεν πληρώνουν το προβλεπόμενο ενοίκιο και η ΙΚΘ προσπάθησε να τους κάνει έξωση:

«Επιτροπή οικογενειών, αι οποίαι είνε εγκατεστημέναι εις τας μη κατεδαφισθέντα υπό των Γερμανών οικήματα του συνοικισμού 151, διεμαρτυρήθη εις τα γραφεία μας κατά της Ισραηλιτικής Κοινότητος, ήτις αρνουμένη να δεχθή την πληρωμήν ενοικίων, επιχειρεί δικαστικώς να εξώση τας εν λόγω οικογένειας,

Σημ. «Μακεδονίας» – Όταν αναλογισθή κανείς ότι χάρις εις την εγκατάστασιν των εν λόγω οικογενειών, παρέμειναν όρθια τα ολίγα αυτά οικήματα του συνοικισμού 151 και δεν ηκολούθησαν την τύχην των άλλων, υποχρεούται να παρακαλέση την Ισραηλίτικην Κοινότητα να επιδείξη περισοτέραν κατανόησιν της ενδείας των πτωχών εστεγασμένων οικογενειών»[8]. Αντίστοιχη διαμαρτυρία θα πραγματοποιηθεί και στις 10 Ιανουαρίου του 1946, όταν: «Αντιπροσωπεία μεσεγγυούχων και ενοικιαστών Ισραηλιτικών καταστημάτων παρουσιάσθη χθές εις τον γενικόν διοικητήν κ. Δούμπαν δια το ζήτημα των αρθρόων εξώσεων»[9]. Πέρα από τα δύο αυτά περιστατικά, είναι γνωστό ότι οι μεσεγγυούχοι απέστειλαν στην 3^η Αναθεωρητική Βουλή στις 23 Μαΐου του 1947, με αφορμή τον νόμο 846 που ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1946, υπόμνημα με τίτλο «Υπόμνημα των εμπόρων και επαγγελματιών, κατόχων ισραηλιτικών καταστημάτων, κενών, αποβιωσάντων Ισραηλιτών εν τη εξορία, Θεσσαλονίκης». Το υπόμνημα έκανε λόγο για την άδικη αποκατάσταση των εβραϊκών περιουσιών, αμφισβητώντας κατ’ ουσίαν το περιεχόμενο του νόμου[10]. Επίσης, σ’αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι πέρα των εντάσεων υπάρχουν και αποφάσεις κατά πρώην στελεχών της ΥΔΙΠ: «Με ομοφωνία ανακριτού και εισαγγελέως, προεφυλακίσθη ο Κωνστ. Ζαυλής, πρώην διευθυντής Ε.Δ.Ι.Π. κατηγορούμενος ως κύριος υπεύθυνος της διαρπαγής των ισραηλιτικών περιουσιών. Η ανάκρισις στρέφεται και εναντίον άλλων υπάλληλων της Ι.Δ.Ι.Π.[11]».

Εκτός των μεσεγγυούχων όμως, και ο εβραϊκός πληθυσμός της χώρας θα ασκήσει με τον δικό του τρόπο πιέσεις, καθώς περνάει ο καιρός και δεν επιστρέφονται οι περιουσίες στους νόμιμους δικαιούχους: «Ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ. Λαδάς συνειργάσθη σήμερον μετ’ εκπροσώπων της διεθνούς οργανώσεως των Ισραηλιτών επί του ζητήματος της τύχης των Ισραηλιτικών περιουσιών. Ο Εβραίος αντιπρόσωπος εζήτησεν, όπως επιστραφούν όλαι αι Ισραηλιτικαί περιουσία αι κατεχόμεναι υπό Ελλήνων. Ο κ. Λαδάς επεφυλάχθη να απαντήση προκειμένου να συνεργασθή μετά της Κυβερνήσεως»[12] και «Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Σοφούλης εδέχθη περί την μεσημβρίαν τον εκπρόσωπον της Διεθνούς Οργανώσεως Ισραηλιτών κ. Γουΐτμαν, ο οποίος εξέθεσεν εις τον κ. πρωθυπουργόν τας Ισραηλιτικάς απόψεις επί του ζητήματος των εν Ελλάδι εβραϊκών περιουσιών[13]». Οι πιέσεις αυτές φαίνεται να στέφονται από επιτυχία, καθώς «Εις προσεχή συνεδρίασιν του Συντονιστικού Συμβουλίου θα αχθή προς συζήτησιν νόμος, δια του οποίου αποδεσμεύονται αι ισραηλιτικαί περιουσίαι, αι οποίαι είχον δεσμευθή παρά των αρχών κατοχής.

Το μέτρον τούτο θα ληφθή κατόπιν και των διαβημάτων, εις τα οποία προέβη τας ημέρας αυτάς παρά τη κυβερνήσει ο αφιχθείς εξ Αμερικής αντιπρόσωπος της Διεθνούς Ενώσεων των Ισραηλιτών κ. Γουΐτμαν»[14].

Η τελευταία ενημέρωση της «Μακεδονίας» σχετικά με το ζήτημα των περιουσιών την περίοδο που εξετάζεται στην παρούσα εργασία θα λάβει χώρα στις 13 Νοεμβρίου του 1948: «ΑΘΗΝΑΙ, 12. – Κοινοποιείται απόφασις του υπουργού των Οικονομικών προς τους οικονομικούς εφόρους του κράτους, δια της οποίας ορίζεται, ότι οι χρησιμοποιούντες εγκαταλελειμμένα ισραηλιτικά ακίνητα, αστικά ή αγροτικά οφείλουν να καταβάλουν αποζημίωσιν ίσην προς το ενοίκιον το προβλεπόμενον από το ισχύον εκάστοτε ενοικιοστάσιον.

Οφειλαί εξ αποζημιώσεως χρήσεως ισραηλιτικών ακινήτων, αναγόμενα εις χρόνον προγενέστερον της 31^ης Δεκεμβρίου 1947, δύνανται να εξοφληθούν δια δόσεων, κατόπιν αιτήσεως των ενδιαφερομένων προς την επιτροπήν την διαχειριζομένην προσωρινώς κατ’ εντολήν του κράτους, τας εγκαταλελειμμένας ισραηλιτικάς περιουσίας».

Ουσιαστικά μέσα από την παραπάνω αρθρογραφία αναδεικνύεται το γεγονός ότι παρά τις εξαγγελίες, οι μεγάλες δυσκολίες, οι αργοί ρυθμοί εφαρμογής των μέτρων, η ανεπάρκειά τους[15] και η άρνηση των μεσεγγυούχων για συνεργασία συνέβαλλαν στη μη καταβολή όλων των περιουσιών και στην ομαλή διευθέτηση του προβλήματος. Σύμφωνα με τον Λευτέρη Σταυριανό περίπου 12.000 άτομα εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση για να καρπωθούν ακίνητη περιουσία. Οι λίγοι δοσίλογοι Εβραίοι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν, εν αντιθέσει με τους μη Εβραίους δοσίλογους. Από τις 600 αγωγές για επιστροφή των ακινήτων, που διεκδικήθηκαν, μόνο 350 είχαν θετική κατάληξη[16].