Fractal
Home / ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / Η αμφισβήτηση του κοινωνικού ρόλου της επιστήμης
06/12/2017, 12:01 μμ

Η αμφισβήτηση του κοινωνικού ρόλου της επιστήμης

Του Νίκου Τσούλια // 

 

Μόραλης Γιάννης (1916 Άρτα – 2009 Αθήνα)

 

Ακριβώς εκεί που έγκειται η κύρια νομιμοποίηση της επιστήμης, στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων και στην προαγωγή της πνευματικής ελευθερίας του ανθρώπου, βρίσκεται και η μεγάλη της πρόκληση: η αδυναμία επίλυσης των κοινωνικών ανισοτήτων και της χειραφέτησης του πολίτη.

      Βέβαια εδώ τίθενται και ερωτήματα με συναφές περιεχόμενο. Είναι ευθύνη της επιστήμης η αντιμετώπιση αυτών των άλυτων ζητημάτων της σύγχρονης κοινωνίας; Μήπως είναι η σφαίρα της πολιτικής που υπολείπεται σ’ αυτά τα μείζονα ζητήματα και τα χρεώνουμε άδικα στην επιστήμη, η οποία μπορεί να κρατάει τη σημαία της κοινωνικής ουδετερότητας;

      Η επιστήμη έχει γίνει στη μετανεωτερική εποχή το μεγάλο πεδίο επίλυσης πολλών χρόνιων προβλημάτων του ανθρώπου. Εδώ η έννοια της προόδου είναι μια καθημερινή υπόθεση. Μικρές επαναστάσεις με τη συνέργεια των νέων τεχνολογιών διαμορφώνουν ένα συνεχώς εξελισσόμενο σκηνικό που επιταχύνει την έλευση του μέλλοντος μέσα από τη διαρκή επίλυση μικρών και μεγάλων προβλημάτων.

      Η επιστήμη γίνεται η «επικρατούσα ιδεολογία», που επισκιάζει εν πολλοίς τις πολιτικές ιδεολογίες. Γίνεται «θρησκεία», αφού αντιμετωπίζει σε σημαντικό βαθμό τόσο την προαγωγή της ποιότητας της ζωής αλλά και την επέκταση της ίδιας της ζωής όσο και την περιπέτεια του πόνου. Εδώ η θαυματολογία είναι μια καθημερινή ενασχόληση και μια απτή πραγματικότητα, που αμφισβητεί την παραδοσιακή μεταφυσική θεώρηση. Η ιατρική, η βιολογία, η ρομποτική, η χημεία, η αστρονομία, η βιοτεχνολογία, η γενετική, η φυσική, η φαρμακολογία, η αρχιτεκτονική κλπ διαμορφώνουν όλο και πιο ανατρεπτικά πεδία δράσης του ανθρώπινου πνεύματος.

      Ωστόσο, στα δύο μεγάλα ζητήματα της σύγχρονης ανθρωπότητας, στις κοινωνικές ανισότητες και στην εξάπλωση της φτώχειας και της ανέχειας αφενός και στη χειραφέτηση της ανθρώπινης σκέψης με την προαγωγή της πνευματικής ελευθερίας, η επιστήμη δείχνει όχι απλά και μόνο απόμακρη αλλά και εμφανίζει ένα αδιάφορο πρόσωπο. Η εικόνα αυτή είναι πράγματι αντίστοιχη με την πραγματικότητα που βιώνει κάθε πολίτης, αλλά δεν φαίνεται ούτε καν να ανησυχεί την επιστημονική κοινότητα. Το όλο θέμα δεν είναι ένα περιφερειακό ζήτημα αλλά αφορά τον πυρήνα του σύγχρονου πολιτισμού. «Οι αιώνες που μεσολάβησαν από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, αιώνες ελπίδας κι αισιοδοξίας για την πορεία της ανθρωπότητας κρύβουν, κατά τον Άμλετ, κάτι «σάπιο». Η «σήψη» που αναδυόταν από τα πρόσωπα και την εξουσία της αλλοτινής Δανίας αντί να καθαρθεί επεκτάθηκε στην Ευρώπη και τελικώς κατέκλυσε όλον τον κόσμο. Ο Ουμανισμός, ο Διαφωτισμός, τα επιτεύγματα των επιστημών και της τεχνολογίας κάθε άλλο παρά διευκόλυναν την υλοποίηση των οραμάτων για μια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης, ελευθερίας» [i].

      Σήμερα η επιστήμη είναι η ίδια χειραγωγημένη από τις δυνάμεις του κεφαλαίου όσο ποτέ άλλοτε. Η έρευνα δεν διατρέχεται από πνεύματα ανεξαρτησίας και ελευθερίας˙ είναι υποταγμένη στις επιλογές των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων. Το κράτος και η πολιτεία έχουν αποσυρθεί από το ρόλο τους απέναντι στην έρευνα και η ελεύθερη και ανεξάρτητη σκέψη – που είναι προαπαιτούμενα για κάθε ερευνητική προσπάθεια – είναι έννοιες που ελέγχονται μονομερώς από την κερδοσκοπία και τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Το πολύ μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης της έρευνας ελέγχεται από το κεφάλαιο. Ακόμα και η βασική και η πανεπιστημιακή έρευνα έχουν αποικιστεί από την ιδιωτική επιχειρηματικότητα. Ουσιαστικά τα διάφορα πανεπιστημιακά τμήματα και ερευνητικά ιδρύματα βγαίνουν στη «γύρα» της αγοράς, για να βρουν χρηματοδότη πριν καν ξεκινήσουν μια έρευνα. Η αποδόμηση των κοινωνικών και των ανθρωπιστικών επιστημών σ’ όλα τα πανεπιστήμια του Δυτικού Κόσμου και ο μαρασμός της κλασικής παιδείας – που είναι και ο κύριος και ο διαχρονικός τροφοδότης της ελευθερίας της σκέψης – ήλθε σαν φυσική συνέπεια του ελέγχου της έρευνας από το κεφάλαιο.

      Επομένως, η απάντηση για τον κοινωνικό ρόλο της επιστήμης δίνεται σε μεγάλο βαθμό απ’ αυτή την τόσο σημαντική εξέλιξη – για το περιεχόμενο και για το μέλλον της ίδιας της επιστήμης –, εξέλιξη που είναι υποταγμένη σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν από το μεγάλο αντίπαλο των κοινωνικών δυνάμεων και των ανθρωπιστικών κοσμοθεωρήσεων. Μπορεί λοιπόν να υπηρετείται ο κοινωνικός ρόλος της επιστήμης και να προάγεται η κουλτούρα της αμφισβήτησης και η ελευθερία του πνεύματος;

      Η επιστήμη αδυνατεί και σ’ έναν άλλο εξίσου σημαντικό τομέα, στον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Η διαρκής εξειδίκευση της γνώσης και ο αποικισμός της γνώσης από την πληροφορία καθιστά όλο και πιο δύσκολη την υπόθεση του εκδημοκρατισμού της επιστήμης. Παράλληλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα εμφανίζονται αμήχανα απέναντι σ’ ό,τι ονομάζουμε «κοινωνία της γνώσης» παραμένοντας προσκολλημένα σε μεγάλο βαθμό στην έννοια της θεσμικής εκπαίδευσης της βιομηχανικής περιόδου.

      Οι προκλήσεις της επιστήμης έρχονται και από άλλους δρόμους. «Σήμερα όλο και περισσότερο συλλαμβάνουμε ότι ο άνθρωπος συσσωρεύει γνώση που τον ξεπερνά, γνώση τεράστια σε ποσότητα και σημασία, αλλά αυτή η γνώση δεν τον βοηθάει, δεν συμβάλλει στην πνευματική και ηθική του ωρίμανση, δεν τον οδηγεί να στοχαστεί για το βάρος, τον προσανατολισμό αυτής της γνώσης και για το πώς θα τον βοηθήσει να κάνει το ποιοτικό άλμα προς μια ανώτερη μορφή ζωής υλικά, πνευματικά, ηθικά και κοινωνικοπολιτικά» [ii]. Μπορεί λοιπόν η επιστήμη να αδιαφορεί στα ουσιαστικά ζητήματα της κοινωνίας και του ανθρώπου; Όσο και αν είναι ελεγχόμενη από την αγοραία εκδοχή της ιστορίας, η ίδια η φύση της επιστήμης και της γνώσης θα θέτει στο προσκήνιο τη δημιουργία μιας κοινωνίας ισότητας και δικαιοσύνης και την προαγωγή της ανεξαρτησίας της σκέψης.

[i] https://anthologio.wordpress.com

[ii] Π. Τζιώκα-Ευαγγέλου (2005), Η τραγικότητα της Γνώσης για το σύγχρονο άνθρωπο, Φιλόλογος, τ. 120, σ. 285

 

 

Μνημείο Λυσικράτη ενσωματωμένο στην αυλή της μονής των Καπουτσίνων (Γάλλων μοναχών)

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top