Οι αγώνες πρώτη ύλη για τις τέχνες

Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //

Η έκθεση ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΡΑ αφετηρία  για τη συγκέντρωση και καταγραφή ενός πολύτιμου ιστορικού υλικού.

Βακιρτζής Γεώργιος: «Πόλεμος του 40»

Το ξεκίνημα έγινε την Πέμπτη 30 Οκτώβρη με τα τα εγκαίνια της έκθεσης «Εικαστικές Τέχνες και Αντίσταση» στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων (πίσω από το Πάρκο Ελευθερίας) , που διοργανώνει το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών, με τη στήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων.

Η αντίσταση και οι αγώνες του λαού για δημοκρατικές ελευθερίες, ειρήνη, για μια άλλη Ελλάδα ήταν ο τροφοδότης των εικαστικών τεχνών. Πρόθεση των διοργανωτών τα έργα και οι μαρτυρίες των καλλιτεχνών να είναι προσιτά σε όλους. Και τούτη η έκθεση μια αρχή «με στόχο να συγκεντρωθεί και να καταγραφεί αρχειακό – ιστορικό υλικό, με τη δημιουργία παράλληλα ηλεκτρονικού αρχείου».

Εκτίθενται έργα της περιόδου 1936-1949, από φυλακές και εξορίες έως το 1967, αλλά και μεταγενέστερα από καλλιτέχνες, που πήραν οι ίδιοι μέρος στην Αντίσταση.

Μανουσάκης Γεώργιος: «Διαδήλωση»

Εκατόν εβδομήντα πέντε έργα 49 καλλιτεχνών και άλλα εκθέματα (αφίσες, εκδόσεις κλπ). Πολλά από αυτά έγιναν σε χρόνο μεταγενέστερο από τα γεγονότα. Την ώρα των γεγονότων ο δημιουργός συμμετείχε σε αυτά. Κρατούσε το πινέλο και έγραφε συνθήματα στους τοίχους, κρατούσε το όπλο και πολεμούσε ή ακόμα ήταν αυτός που βίωνε τα βασανιστήρια.

Τα έργα «προέρχονται από παραχώρηση από συγγενείς καλλιτεχνών που αποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας. Δυστυχώς πολλοί δε βρέθηκαν, ή κάποιο δεν αποκρίθηκαν, γι’ αυτό και σίγουρα υπάρχουν πολύ σημαντικές ελλείψεις από την έκθεση αυτή. Όμως εμείς τη διοργάνωση αυτή την αντιμετωπίζουμε ως ένα ξεκίνημα, ως μια ‘’εισαγωγή’’».

Είναι εν ζωή σήμερα ο Γιώργος Φαρσακίδης (γεν. 1926), ο Δημήτρης Παπαγεωργίου (γεν. 1928) και Γιώργος Γούλας (γεν. 1919).

Η περιήγηση στην έκθεση, μοναδική εμπειρία. Έργα ανθρώπων που συμμετείχαν στους αγώνες του ελληνικού λαού, από την δικτατορία του Μεταξά μέχρι και τη χούντα των συνταγματαρχών. Τέχνη υψηλού επιπέδου. Κάποιο αυτοδίδακτοι. Άλλοι από τους ΕΠΟΝίτες της ΑΣΚΤ και κάποιοι μεγαλύτεροι, από τους δημιουργούς του ΕΑΜ Καλλιτεχνών.

Ξεχωριστή εμπειρία. Μάθημα ιστορίας από αυτούς που την έγραψαν με την προσωπική τους συμμετοχή στους αγώνες του λαού και την κατέγραψαν με το έργο τους. Την απαθανάτισαν με τρόπο που κάθε προσπάθεια διαστρέβλωσης γεγονότων, εξωραϊσμού προσώπων και ιδεών (φασιστικών) θα αποτυγχάνει.

Βλασίδης Βασίλης: «Ο Νίκος Πασχαλίδης εξόριστος»

Κάθε έργο και μια ιστορία μοναδική. Ιστορία αγώνα, αντίστασης, ηρωισμού, μαρτυρίου. Όπως και το έργο του αυτοδίδακτου Κωνσταντινουπολίτη εικαστικού Βασίλη Βλασίδη (1907 – 1997), άγνωστου στους περισσότερους. Το πορτρέτο του συνεξόριστού του Νίκου Πασχαλίδη. Το έφτιαξε στον Αϊ-Στράτη. Όπως μου είπε ο Γ. Φαρσακίδης, που με «ξεναγούσε» στην έκθεση, ο Βασίλης ζωγράφισε το σύντροφό του λίγο μετά αφότου έμαθε την εκτέλεση του παιδιού του «και τα μάτια του βγήκαν μάτια νεκρού».

Με είδε ο Γ. Φαρσακίδης (συνεξόριστος και των δύο, δεκαεξίμισι χρόνια συνολικά εξορία) που κοίταζα το πορτρέτο, επίμονα και μου είπε την ιστορία.

Ο Νίκος Πασχαλίδης μόλις είχε μάθει την εκτέλεση του γιου του. Η θλίψη του πατέρα ζωγραφισμένη στο βλέμμα. Και η τέχνη του Βλασίδη να συλλάβει και να αποδώσει το θάνατο, τον αδάκρυτο θρήνο, την πίκρα του πατέρα. Τραγικό πορτρέτο. Τραγική φιγούρα.

Πριν ακούσω την ιστορία του πορτρέτου, ο Βλασίδης με είχε εντυπωσιάσει με τα σχέδια του. Κυρίως με τα πορτρέτα των συνεξόριστών του.

Στους τόπους εξορίας «αντρώθηκε» ως ζωγράφος και ο Γ. Φαρσακίδης θητεύοντας δίπλα στον Χρήστο Δαγκλή (1916-1991). «Ο ζωγράφος-χαράκτης Χρήστος Δαγκλής στάθηκε στο στρατόπεδο του Αϊ-Στράτη ο δάσκαλος που θα μας διδάξει χρώμα και σχέδιο και θα μας μυήσει στην τεχνική της χαρακτικής» (Γ. Φαρσακίδης). Στα νησιά του μαρτυρίου εικονογραφούν την καθημερινή ζωή, τον αγώνα και την αξιοπρέπεια των κρατουμένων. Στην έκθεση έργα τους από τον Αϊ-Στράτη και δύο ακουαρέλες του Γ. Φαρσακίδη φτιαγμένες στη Γυάρο το 1967.

Σπύρος Βασιλείου: «Η Λευτεριά μετά το 1946»

Αυτοδίδακτος δημιουργός και ο Θωμάς Μώλος (1921-2009), με εικόνες από τη ζωή των κρατουμένων στις φυλακές και στις εξορίες.

Η ζωή των κρατουμένων στις φυλακές, από τον αρμένικης καταγωγής Μπαχαριάν Ασαντούρ (1924-1990) που από το 1945 έως το 1960 υπήρξε πολιτικός κρατούμενος σε διάφορες φυλακές της χώρας, αρνούμενος οποιονδήποτε συμβιβασμό.

«Φυλακές Αβέρωφ» η ξυλογραφία της Ζιζή Μακρή (1924-2014) που έζησε εκεί ως πολιτική κρατούμενη για ένα χρόνο (’60 – ’61).

Ξεχωριστή η θέση του Γιάννη Στεφανίδη (1919-2011) στην προπαγανδιστική δουλειά την περίοδο της Κατοχής. Αφίσες, πλακάτ και φέιγ βολάν για τους διαδηλωτές. Ο Γιάννης Στεφανίδης είναι ο δημιουργός του σήματος της ΕΠΟΝ και του «Αντιφασιστικού» που πρωτοδημοσιεύτηκε σε παράνομο έντυπο του ΕΑΜ. Αρκετά έργα του στην έκθεση.

Από την περίοδο της Κατοχής οι ξυλογραφίες του Σπύρου Βασιλείου, με αλληγορικό χαρακτήρα. «Ο θρήνος των Καλαβρύτων», «Η ταφή του Παλαμά», «Η απελευθέρωση μετά το 1946».

Εικόνες κατοχής (πείνας, αντίστασης κλπ.) από τους Αντώνη Κανά (1915-1995), Εμμανουήλ Ζέππο (1905-1995), Λορέντζο Καρπαθάκη, Κινδύνη Αννα (1914-2003), Ορέστη Κανέλλη (1910-1979), Αλέξανδρο Κορογιαννάκη (1906-1966), Μαγγιώρου Λουκία (1914-2008), Μανουσάκη Γιώργο (1914- 2003), Μάρθα Τάκη, Νομικό Ανδρέα, Νικολινάκο Μιχάλη (1923-1994), Βάσω Κατράκη (1914-1988), Παπαδημητρίου Ευθύμιο (1895-1958), Πλακωτάρη Κώστα (1902-1969), Σικελιώτη Γιώργο (1917-1984).

Ο Κώστας Μαλάμος (1913 – 2007) με εικόνες από την κατοχή και τα τραγικά χρόνια μετά την απελευθέρωση. Τέλος, ο Τάσσος με το πιο πρώιμο έργο της έκθεσης «Κάθε πρωί, 1932» και άλλα 4 έργα του.

Από τον πόλεμο του ’40 τα έργα των Γεώργιου Βακιρτζή (1923-1988), Κώστα Γραμματόπουλου (1916-2003).

Και τρεις φιγούρες του Σπαθάρη, «Ο καπετάνιος» (Αρης Βελουχιώτης), «Ενας αποφυλακισμένος» και «Αντάρτης του ΕΑΜ», φωτογραφίες των Σπύρου Μελετζή (1906-2003), Κώστα Μπαλάφα (1920-2001) και γλυπτά των Χρήστου Καπράλου (1909-1993), Μέμου Μακρή (1913-1993).

Επίσης εκτίθενται έργα των: Αλέξανδρου Αλεξανδράκη (1913-1968), Αντώνη Γκλίνου (1936-1978), Γιώργου Γούλα, Βάλια Σεμερτζίδη (1911-1983), Γιώργη Δήμου (1911-2006), Γιώργου Βελισσαρίδη (1909-1994), Δημήτρη Μεγαλίδη (1908-1979), Δημήτρη Παπαγεωργίου, Δημήτρη Τηνιακού (1915-1997), Ιωάννη Σπηλιόπουλου (1906-1975), Κατσικογιάννη Δημήτρη (1915-1991), Κούλα Μπεκιάρη (1905-1992), Μάριου Βατζιά (1926-2008), Οικονομίδη Δημήτρη (1913-1951), Σελέστ Πολυχρονιάδη (1904-1985), Τάκη Καλμούχου (1895-1961), Τηλέμαχου Κάνθου (1910-1993), Φώτη Μαστιχιάδη (1913-1977) και Ανώνυμων Καλλιτεχνών.

Η Εκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοέμβρη και οι ώρες λειτουργίας Τρίτη – Σάββατο: 10.00 -20.00, Κυριακή: 10.00 – 14.00.

Στο χώρο της Έκθεσης προβάλλονται καθημερινά 4 σχετικές με το θέμα ταινίες και ντοκιμαντέρ. Λειτουργεί ηλεκτρονικό αρχείο, μια «βάση δεδομένων» η οποία παρέχει πληροφορίες και υλικό.

Όποιος επισκεφτεί την έκθεση θα προμηθευτεί δωρεάν και την ειδική έκδοση – λεύκωμα με τα έργα, που παρουσιάζονται. Προτάσσεται ιστορικό περίγραμμα με αναφορά «στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που προηγήθηκαν καθώς και στα γεγονότα εκείνα που σημάδεψαν το περιβάλλον εκείνο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η ‘’Τέχνη της Αντίστασης’’».

Ένα λεύκωμα που το χάρηκα στο ξεφύλλισμά του και με καμάρι τοποθέτησα στη βιβλιοθήκη. Θα ήθελα να υπάρχει ένα Παράρτημα με σύντομα βιογραφικά των καλλιτεχνών. Βιογραφικά που θα εστίαζαν στην αγωνιστική δράση των δημιουργών. Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τον κατάλογο, στο τέλος του βιβλίου, υπό τον τίτλο «Καλλιτέχνες στοιχεία για τους οποίους υπάρχουν στη βάση δεδομένων της έκθεσης». Σε αυτό τον κατάλογο μαζί με τους καλλιτέχνες αναφέρονται και οι συλλέκτες – κάτοχοι έργων, Τέλος, ενώ στον κατάλογο αναφέρεται η Ελένη Περάκη – Θεοχάρη στο λεύκωμα δεν υπάρχει έργο της. Αυτές οι παρατηρήσεις δεν μειώνουν την αξιόλογη πρωτοβουλία της έκδοσης του λευκώματος.

Εικαστικές τέχνες και Αντίσταση

“…Η σχέση των εικαστικών Τεχνών με την Αντίσταση, τον αγώνα του λαού για μιαν άλλη Ελλάδα, με τις διώξεις και τις εξορίες, τον Εμφύλιο και τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια, είναι παρακαταθήκες για τη σύγχρονη Ελληνική Τέχνη. Μέσα στις πολιτιστικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν και ακολουθούνται από τη λήξη του Εμφυλίου και μετά, από την ΕΕ και τις Κυβερνήσεις, αποσιωπούνται δημιουργοί και έργα σημαντικά.

Η Αντίσταση και οι αγώνες ήταν τροφοδότης της τέχνης. Τα χρόνια εκείνα, πολλοί εικαστικοί καλλιτέχνες, ιδιαίτερα οι νέοι εντάχθηκαν στις γραμμές της. Οι ανώνυμοι και επώνυμοι καλλιτέχνες, ο καθένας με τον τρόπο του, στον τόπο που ζούσε, με στερήσεις και κινδύνους, στήριξε την αντιστασιακή δράση του Ελληνικού λαού, χρησιμοποιώντας κάθε μορφή τέχνης. Άλλωστε στις 24 Σεπτεμβρίου 1944, σε μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολη και σημαντική στην νεότερη Ιστορία της Ελλάδας, ιδρύεται το «Καλλιτεχνικό Επαγγελματικό Επιμελητήριο», το σημερινό Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, από εξέχουσες προσωπικότητες στο χώρο της Εικαστικής Δημιουργίας από πρωτοπόρους εικαστικούς καλλιτέχνες που μετείχαν ενεργά στην Αντίσταση …

Προσπάθεια του ΕΕΤΕ σήμερα με την διοργάνωση αυτή είναι να καταγραφούν και να γνωρίσει το ευρύ κοινό τους Εικαστικούς Καλλιτέχνες που στρατεύθηκαν με το έργο ή τις περισσότερες φορές με την ίδια τη ζωή τους, ανεξάρτητα αν το έργο τους διασώθηκε ή όχι…

Η έκθεση είναι αφορμή να ανοίξει συζήτηση για τον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη και την κοινωνική λειτουργία της τέχνης, να βγουν συμπεράσματα και να ανοίξουν δρόμοι για το σήμερα. …” (από του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών” για την έκθεση ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΡΑ )

Γραμματόπουλος Κώστας: «Οι ηρωίδες του 1940»

Δαγκλής Χρίστος: «Το τίμημα του οράματος»

Κατράκη Βάσω: «Βασανιστήρια»

Κατσικογιάννης Δημήτρης: Ατιτλο

Μακρή Ζιζή: «Φυλακές Αβερωφ»

Μαλάμος Κώστας: «Ξεκλήρισμα, 1946»

Μάρθας Τάκης: «Κάτω η επιστράτευση»

Σεμερτζίδης Βάλιας: «Λαϊκό δικαστήριο»

Στεφανίδης Γιάννης: «Αντιφασιστικό»

Τάσσος Α.: «Κάθε πρωί, 1932»

Φαρσακίδης Γιώργος: «Γυάρος 1967»