Ο ελληνικός λαός δεν πανηγύρισε όπως σε άλλες χώρες…

του Τάκη Κατσιμάρδου //

Οι λαοί στις 8-9 Μαΐου 1945 πανηγύριζαν ξέφρενα τη Μέρα της Νίκης Η επίσημη ελληνική ιστορία καταγράφει ένα παρόμοιο κλίμα ενθουσιασμού και στην Ελλάδα. Η πραγματικότητα, όμως, δεν είναι ακριβώς αυτή. Όχι μόνο με την έννοια, η οποία συνήθως τη συνοδεύει, δηλαδή ότι οι Έλληνες δεν πρόλαβαν να χαρούν τη λευτεριά τους και τους βύθισε ξανά στο πένθος ο εμφύλιος πόλεμος, που ακολούθησε ή τα Δεκεμβριανά του 1944 που προηγήθηκαν. Αλλά για πιο σύνθετες αιτίες.

Ο λαός μας, παρά το περί αντιθέτου στερεότυπο, δεν πανηγύρισε, όπως άλλοι λαοί την πολυπόθητη μέρα, που ονειρεύονταν χρόνια . Τουλάχιστον, αυτό προκύπτει από τα τρέχοντα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και τα σχόλια των ημερών εκείνων. Όχι σ΄ εφημερίδες μιας απόχρωσης, αλλά διαφορετικών. Όπως η φιλελεύθερη δημοκρατική «Ελευθερία» και ο κομμουνιστικός «Ριζοσπάστης». Η καθεμιά δίνει τις δικές της εξηγήσεις, που δεν διαφέρουν, όμως, σημαντικά.

Η ατμόσφαιρα για τον κόσμο του ΕΑΜ είναι καταθλιπτική μετά τα Δεκεμβριανά και τη συμφωνία της Βάρκιζας. Οι διεκδικήσεις του ΚΚΕ για τη συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας και ομαλό δημοκρατικό πολιτικό βίο απομακρύνονται όλο και περισσότερο. Η τρομοκρατία, που αναπτύσσεται είναι πανταχού παρούσα και πλήττει όλους. Ακόμη και ο Ν. Πλαστήρα, που «τελείωσε» ως πρωθυπουργός τα Δεκεμβριανά, θεωρείται «πολύ δημοκράτης». Οι Βρετανοί, μέσω του αντιβασιλιά Δαμασκηνού, έχουν διορίσει πρωθυπουργό το ναύαρχο Π. Βούλγαρη- από τους επικεφαλής στην κατάπνιξη του ελληνικού στρατιωτικού κινήματος στη Μ. Ανατολή. Ο λαός, παρά τις ρητορείες «έχει χάσει την ψυχή» του. Για τη δημοκρατία που δεν γεύεται, για τους εγχώριους φασίστες, που δρουν στον κρατικό και παρακρατικό μηχανισμό, για την αγγλική κατοχή, για την καθημερινή ζωή, που δεν λέει να καλυτερέψει. Γιατί όλα του έδειχναν ότι ξαναγύριζε στα παλιά…

Η διαίσθησή του αυτή θ΄ αποδειχτεί ορθή με τα όσα θ΄ ακολουθήσουν, θα κορυφωθούν με την τραγωδία του εμφυλίου και θα συνεχιστούν με το μετεμφυλιακό κράτος της Δεξιάς.

Έτσι, από μια άλλη πλευρά δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι αυτοί που βλέπουν το λαό να πανηγυρίζει ξέφρενα για τη Μέρα της Νίκης είναι κυρίως οι νικητές των Δεκεμβριανών και ο Τύπος τους. Όπως το φιλοβασιλικό «Εμπρός», που ιδεολογία του είναι «ότι όπισθεν της δημοκρατίας κρύπτονται οι σφαγείς και οι εμπρησταί…»

Η πρώτη σελίδα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ στις 9 Μαΐου. Οι δημοκρατίες πανηγυρίζουν για τη νίκη κατά του φασισμού, αλλά στην Ελλάδα δεν υπήρχε ακριβώς δημοκρατία…

Το αντικομμουνιστικό ΕΜΠΡΟΣ αποφεύγει ν΄ αναφέρει ακόμη και τ΄ όνομα του Στάλιν. Σε αντίθεση με το βασιλιά της Αγγλίας που ξεχωρίζει απ΄ όλους.

“Βαθεία χαρά και ικανοποίησις” 

Στα δυο κεντρικά ρεπορτάζ της 9ης Μαΐου για την ατμόσφαιρα, που επικρατούσε στη χώρα τη μέρα, με τα οποία αναγγέλλεται η οριστική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, η «Ελευθερία» και ο «Ριζοσπάστης», προσπαθούν να ισορροπήσουν. Από τη μια είναι η πραγματικότητα, που δεν προσφέρεται για ουρανομήκεις πανηγυρισμούς. Όπως συνέβη κατά την απελευθέρωση της Αθήνας τον προηγούμενο Οκτώβριο. Από την άλλη το αδιαμφισβήτητο της πολυπόθητης μέρα με την επικύρωση της συντριβής του φασισμού.

Η πρώτη καταφεύγει σε μια χαρακτηριστική εισαγωγή πριν από την περιγραφή: « Το άγγελμα της νίκης δεν εύρεν απροετοίμαστον τον λαόν, ο οποίος δια του ραδιοφώνου και των εκτάκτων εκδόσεων των απογευματινών εφημερίδων είχεν ήδη πληροφορηθή την άνευ όρων παράδοσιν της Γερμανίας. Εν τούτοις, όταν χθες εις τας 6 πμ αι σειρήνες ήχησαν και οι κώδωνες των εκκλησιών εσήμαναν χαρμοσύνως, οι Αθηναίοι εδέχθησαν την πρωινήν αφύπνισιν με αισθήματα βαθειάς χαράς. Τα μπαλκόνια τα παράθυρα, οι ταράτσες εγέμισαν στον κόσμο εις τα πρόσωπα του οποίου απεικονίζετο η μεγάλη ικανοποίησις….»

Η «Ελευθερία» εξηγεί ακόμη: « Η βαθμιαία κατάρρευσις της Γερμανίας, η από μηνών ήδη καταστάσα πεποίθησις της αναποφεύκτου ήττας της, ίσως όπως αφυπνιζόμεναι μεταπολεμικαί φροντίδες, συνέτειναν ώστε αι χθεσιναί εκδηλώσεις να μην προσλάβουν χαρακτήρα θορυβώδη. Αλλ΄ οσονδήποτε και αν ήτο συγκρατημένος εις εξωτερικάς εκδηλώσεις ο λαός ολοψύχως συμμετέσχεν εις τον εορτασμόν της Ημέρας της Νίκης., με πλήρη κατανόησιν της μεγάλης σημασίας της, με βαθείαν χαράν, διότι τίθεται τέρμα εις τας εξαετείς αιματοχυσίας και οδύνας, αλλά και με έκδηλον την συναίσθησιν των ευθυνών της αρχομένης περιόδου της ανοικοδομήσεως…»

Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ της Νίκης. Ο τόνος είναι ειδησεογραφικός, προβάλλονται οι γιορτασμοί στη Μόσχα, ενώ απαριθμούνται τα ελληνικά δημοκρατικά αιτήματα.

“Δεν βρήκε την ευκαιρία…”

Σ΄ ένα παρόμοιο μήκος κύματος εκπέμπει και ο «Ριζοσπάστης» της ίδιας μέρας, δίνοντας όμως, πολιτικοποιημένη εξήγηση: «Η είδηση για τον τερματισμό του πολέμου προκάλεσε ζωηρό ενθουσιασμό στον ελληνικό λαό. Το αίσθημα, όμως, του λαού μας, δεν βρήκε ευκαιρία να εκδηλωθεί και να προσλάβει τις διαστάσεις εκείνες της αντιφασιστικής χαράς, που δοκίμασαν χθες όλοι οι δημοκρατικοί λαοί της Ευρώπης. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει Δημοκρατία. Ο φασισμός που τη συντριβή του πανηγύρισε χθες όλος ο ελεύθερος κόσμος, στην Ελλάδα μεσουρανεί.

Ο λαός μας, όμως, παρά τη φασιστική τρομοκρατία (αναφέρεται στα πολλά επεισόδια που προκλήθηκαν), βρήκε τον τρόπο να διαδηλώσει την αντιφασιστική του χαρά για την ημέρα της νίκης. Όταν οι σειρήνες και οι καμπάνες μετέδωσαν το άγγελμα, στους δρόμους σχηματίστηκαν αυθόρμητες συγκεντρώσεις του λαού που εκδήλωσε τον ενθουσιασμό του. Τα δημόσια καταστήματα είχαν αναρτήσει τις συμμαχικές σημαίες…».

Έξαλλοι πανηγυρισμοί στη Μόσχα

Το εξώφυλλο του LIFE που έγινε κλασικό

Υποδοχή με αγγλικό φλέγμα

Την πραγματικότητα της Μέρας της Νίκης, που καταγράφουν τα ρεπορτάζ,, αναλαμβάνουν οι αρθρογράφοι της «Ελευθερίας» και του «Ριζοσπάστη» να εξηγήσουν από τη δική τους οπτική την ίδια μέρα ( 9 Μαΐου) .

Παρατηρεί ο ένας: « Αν δεν ήταν οι Εγγλέζοι στρατιώτες να δώσουν σ’ ένα υγιές και παλαβό μαζί ξέσπασμα τον τόνο του αυθόρμητου πανηγυριού στην πρώτη μέρα της ειρήνης, ούτε θα καταλαβαίναμε πως έγινε ανακωχή. Καμμιά συγκίνηση με την αναγγελία. Δεχτήκαμε την είδησι ζαλισμένοι, εμείς πια με το κλασσικό αγγλικό φλέγμα…

Κανονικώς θα περίμενε κανείς να βρεθή μπροστά σ΄ ένα θέαμα αλλοφρόνων ανθρώπων. Να βλέπη του Αθηναίους να χορεύουν να χοροπηδούν, να κάνουν τούμπες…. Και όμως κανείς δεν εμέθυσε, κανείς δεν επέταξε το καπέλλο του, κανείς δεν έδωσε στράκα στο σβέρκο του διπλανού του, όπως συνηθίζουν οι Ελληνες να εκδηλώνουν τον ενθουσιασμό τους, σε γεγονότα μικροτέρας σημασίας, π.χ. στα ματς του Παναθηναϊκού. Μερικά περιοδικά κρούσματα αποτελούν την εξαίρεσι…»

Τα αίτια «αυτής της νέκρας», σ΄ αντίθεση με την κατάσταση σ΄ άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ο σχολιογράφος αποδίδει σε τρεις λόγους:

-«Ο θάνατος της Γερμανίας δεν ήρθε ξαφνικά… Τον περιμέναμε και τον είχαμε βέβαιο πριν αρκετόν καιρόν».

-«Για μας ο πόλεμος έχει τελειώσει προ πολλού. Ενώ για τους Άγγλους, τους Ρώσους, τους Αμερικανούς της Ευρώπης, μόλις τώρα τελειώνει»

-Ο τρίτος και «ακόμη σπουδαιότερος» είναι πως « για μας τελείωσε ο ένας πόλεμος, κι έχει αρχίσει ένας δεύτερος, ο εσωτερικός. Οι Έλληνες βρίσκονται σ΄ εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους. Νεκροί, τραυματίες,, δηώσεις, καταστροφές και αιχμαλωσίες κάθε μέρα…»

Μέρα της Νίκης στη Νέα Υόρκη

Λείπει ο λαός

Ο «Ριζοσπάστης» επιμένει στην έλλειψη δημοκρατίας και την έλλειψη της λαϊκής συμμετοχής στο μεταπολεμικό καθεστώς : «Όλα έγιναν με όλη την ακρίβεια του πρωτοκόλλου και την αυστηρότητα της εθιμοτυπίας. Οι σειρήνες, καμπάνες ήχησαν την προκαθορισμένη ώρα… Όλα έγιναν με θαυμαστή επισημότητα και αξιοζήλευτη προσήλωση στην ετικέτα. Ένας μόνο έλειπε ο λαός. Ο ελληνικός λαός που επί 6 ολόκληρα χρόνια γαλουχήθηκε με την προσμονή αυτής της Μεγάλης Μέρας. Παραμερίστηκε από την επισημότητα, φιμώθηκε από τα «όργανα της τάξεως» και αηδίασε από τις ασχημοσύνες… Ο φασισμός ξεψυχισμένος στα άντρα του, ξεριζωμένος από όλο σχεδόν τον κόσμο, άφησε εδώ τα οικτρά του υπολείμματα, που ονειρεύονται ότι θα μπορέσουν ν΄ αναστήσουν το πλαδαρό πρόσωπο του απαίσιου Γκλύξμπουργκ, το μισητό καθεστώς…»

Μετά από ένα χρόνο (Σεπτέμβριος 1946) το όνειρο θ΄ αποδειχτεί πολύ ρεαλιστικό και θα επιβεβαιωθούν οι πιο δυσοίωνες προβλέψεις που σκιάζουν τη Μέρα της Νίκης…

Γιορτασμοί στην Κόκκινη πλατεία της Μόσχας

Πικρόχολος επίλογος

Ο αγαπημένος ευρύτερα αιχμηρός χρονογράφος της εποχής Απόστολος Σπήλιος, ασχολείται στη στήλη του «Σφυριές» («Ριζοσπαστης» 9 Μαίου 1945) με την ατμόσφαιρα της Μέρας της Νίκης. Ιδού πως τη βλέπει:

«Άξαφνα άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες. Καθημερινά κορμιά της βιοπάλης, έσκυψαν από το παράθυρα κι αφουγκράστηκαν. Κάτω από το δρόμο ανέβαιναν οι φωνές των εφημεριδοπωλών αποκρυπτογραφώντας την επίσημη κωδωνοκρουσία:

-Τελείωσε ο πόλεμος!

-Συνθηκολόγηση της Γερμανίας!

-Α!, έκαναν οι Έλληνες… Αυτό. Τίποτε άλλο… Έκλειναν τα παράθυρα και ξανάρχιζαν τη δουλειά ή τις σκέψεις τους…

Τί περίμενα: Μα απλούστατα την πατροπαράδοτη, την καθιερωμένη ψυχή του λαού, που δεν περιμένει το επίσημο πρόγραμμα για να εκδηλωθεί – όταν θέλει…

Καμμιά φωνή, ούτε ένα ζήτω, ούτε μια ζεστή νότα. Η ψυχή απουσίαζε ακριβώς την ώρα που είχε λαχταρήσει να πει το «Παρών» με χίλια στόματα, από χίλιους κρουνούς… Το ραντεβού ενός λαού με την ιστορία είχε ματαιωθεί ή αναβληθεί…

Κι έκανα τότε τη φοβερή σκέψη πως αν οι εφημεριδοπώλες, αντί της ειρήνης, διαλαλούσαν «διανομή μπακαλιάρου», η είδηση θα προκαλούσε μεγαλύτερη αίσθηση…»

Για την ιστορία δοξολογίες έγιναν και σχετική τελετή προνόησε η κυβέρνηση. πρωτοστατούντος του αντιβασιλιά Δαμασκηνού στο Σύνταγμα.

Οι Λονδρέζοι πανηγυρίζουν στην πλατεία Τραφάλγκαρ

Πανηγυρισμοί στο Παρίσι, όπως και στις άλλες αντιφασιστικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσας, μ΄εξαίρεση την Αθήνα