Το ‘Βρώμικο φεγγάρι του νότου’ της Honorée Fanonne Jeffers (1967- )

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Οι συγγραφείς και καλλιτέχνες που επηρεάστηκαν βαθύτατα και ‘ανταποκρίθηκαν’ στην ιστορία της Μαίρη Τέρνερ (Mary Turner, Δεκέμβριος 1884 – 19 Μαΐου 1918) κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1910 και στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ήταν κατά κάποιο τρόπο χαλαρά συνδεδεμένοι με τον Jean Toomer μέσω των λογοτεχνικών κύκλων της Ουάσιγκτον, όσον αφορά τα θέματα της σιωπής και της φωνής τους.  Μία συγγραφέας, η Honorée Fanonne Jeffers, έχει ασχοληθεί με το λιντσάρισμα της Μαίρη Τέρνερ σε δύο κείμενά της. Στο διήγημα “If You Get There Before I Do”, το 2005, το οποίο αναφέρεται στην Τέρνερ μόνο μία φορά, και στο ποίημα ‘Βρώμικο φεγγάρι του νότου’ (Dirty South Moon), όπου   ασχολείται ρητά με το λιντσάρισμα.

Διαβάζοντας ποίηση μπροστά από ένα ποτάμι στην Αλαμπάμα.

the moon is here the moon/don’t believe the sun arriving for its own sake/ thrall of nostalgia beating

out out spot of moon don’t believe the sun/or the tattoo of beauty childhood tableau/thrall of nostalgia beating white dress on a clothesline

beauty’s tattoo childhood tableau meaning of dirt/clapboard church white dress on a clothesline/swaying in obligatory side to side

don’t believe in dirt clapboard church believe a southern moon/believe in this swaying from side to side/necklace of woman’s body

southern moon toomer’s tune truth of billie’s tree/believe the necklace of a woman’s body that heavens/should be raining still

that billie’s tree sings truth that a phrase is draped/at the wood’s throat heavens should be raining still/knife opening her from side to side

this phrase draped at the wood’s throat falling child starts/stops crying knife unlocking its mother/no staring at her face her name is mary

child falling out who stops crying stomped upon/ by men swelled pale with their lies no blink of its eyes/ no staring at its mother’s face no bewilderment at first light who

child nothing holy said no prayers over the dead tree/no new creatures flying bewildered at first light who/only old blues

nothing holy you can’t hear nobody pray brother/ your sister hung here hangs sister you know old blues/ night till morning don’t you refuse her don’t commit an old sin

when that is your sister hanging there she is/twisting dying for ham’s supposed sin/think of songs on your dancing tongue

twisting/have you not begged God a familiar have you not sent/words dancing sung songs spontaneous then forgot

that sister’s hands begging fire not for your own salvation/not for songs spontaneous used look/the moon look look here

Αν και η Honorée Fanonne Jeffers (1967- ) είναι μια σχετικά νέα φωνή στη νότια και αφροαμερικανική  γραφή, οι λογοτεχνικές της  ρίζες της εν τούτοις είναι βαθιές.

Κόρη του ποιητή του Κινήματος Black Arts, Lance Jeffers (1919-1985), η συγγραφέας πέρασε μέρος της παιδικής της ηλικίας της, με τους παππούδες της από την πλευρά της  μητέρας της στο μικρό Eatonton της  Γεωργίας. Το τελευταίο βρίσκεται κάπου τρεις ώρες από  το σημείο όπου κατακρεουργήθηκε η Τέρνερ. Η γραφή της Jeffers επικεντρώνεται στις συνδέσεις με τον τόπο και το παρελθόν, και παίρνει  της εικόνες της από τις λαϊκές παραδόσεις των αφροαμερικανών και των ιθαγενών Αμερικανών, τα μπλουζ, την πνευματικότητα από το βαθύ νότο και την  ιστορία της περιοχής της Γεωργίας.

Χαρακτηριστικό σπιτάκι του γενέθλιου τόπου της Honorée Fanonne Jeffers στην Πολιτεία της Γεωργίας.

Το ‘Βρώμικο φεγγάρι του νότου’ της Jeffers είναι καθαρό προϊόν αυτής της πολύπλευρης κληρονομιάς το οποίο επαναφέρει στο προσκήνιο τη γυναικεία άποψη της ιστορίας της Τέρνερ. Πιο συγκεκριμένα, ετούτο το ποίημα αρνείται να αναγνωρίσει το λιντσάρισμα, αντιμετωπίζει με καχυποψία τις ανδροκεντρικές ιστορίες φυλετικής βίας και καταπίεσης που δεν περιλαμβάνουν τις γυναίκες, καθώς και τη γλώσσα των μισογύνηδων. Σίγουρα άκουσε πολλά από τις μαύρες γυναίκες του Νότου, αφού πέρασε ένα μεγάλο μέρος της παιδικής ηλικίας της στη Γεωργία, αλλά δεν άκουσε κι ούτε ήξερε τίποτα για την Τέρνερ, έως ότου διάβασε το βιβλίο του Philip Dray, ‘At the Hands of Persons Unknown: The Lynching of Black America’ (Random House, 2002).

Το ‘Βρώμικο φεγγάρι του νότου’, ως ποίημα, έχει εντυπωσιακή εμφάνιση. Αποτελούμενο από δεκατρείς στροφές, οι οποίες ομαδοποιούνται σε τρίστιχα, τα οποία με τη σειρά τους ομαδοποιούνται σε φράσεις και θραύσματα και όχι ολοκληρωμένες προτάσεις, το ποίημα χαρακτηρίζεται από πολλαπλά διαλείμματα εντός των φράσεων και μεταξύ των λέξεων. Οι επαναλαμβανόμενες γραμμές, το τατουάζ της ομορφιάς (“the tattoo of beauty” ή “beauty’s tattoo”) που αναφέρονται σε ένα τύμπανο που χτυπά και ένα φυσικό σήμα, ελκύουν περαιτέρω την προσοχή των αναγνωστών σε αυτά τα τυπικά στοιχεία εικόνας και ήχου, μαζί με την απαραίτητη ηχώ από την επανάληψη των φράσεων. Το ποίημα από την αρχή δίνει την αίσθηση ότι κάτι λείπει ή έχει διαγραφεί, κάτι που μάλλον πάει στραβά. Με αυτή τη μορφή, ο αναγνώστης πηγαίνει τέσσερα βήματα προς τα εμπρός, στη συνέχεια δύο πίσω, έχοντας πάντοτε τη δυνατότητα για την δημιουργία και την επίκληση του παρελθόντος χρόνου που δεν βρίσκεται στην απλή αφήγηση.

Το ποίημα της Jeffers ανοίγει με το στίχο ‘Το φεγγάρι είναι εδώ’, και δείχνει ότι μερικές ιστορίες αψηφούν ακόμα και τις πιο ευέλικτες δομές για να ξυπνήσουν το παρελθόν. Ξεκινά με μια σειρά μαγευτικών φράσεων που φέρνει στο νου μια τυπική σκηνή του αμερικάνικου Νότου, δηλαδή μια εκκλησία αποτελούμενη στην πραγματικότητα από ξύλινα καρφωμένα δοκάρια και λευκά απλωμένα φορέματα (“Clapboard church” και “white dress on clothesline”), καθώς και με επαναλαμβανόμενες φράσεις που αναφέρονται στη μνήμη και τη νοσταλγία της παιδικής ηλικίας, και οι οποίες, όμως, προειδοποιούν τους αναγνώστες να μην πιστεύουν ότι βλέπουν. Το πρόβλημα όμως δεν γίνεται κατανοητό από την αρχή. Το λευκό φόρεμα ταλαντεύεται πάνω στο άπλωμα σαν κρεμασμένη ανθρώπινη μορφή, “side to side”. Το πρώτο μέρος του ποιήματος τελειώνει με μια ενοχλητική εικόνα που φαίνεται περίεργη και παράλογη για τους αναγνώστες, οι οποίοι φυσικά δεν γνωρίζουν τι θα ακολουθήσει, κι αυτό είναι το ‘κολιέ του σώματος μιας γυναίκας’ (“necklace of a woman’s body”).

Το δεύτερο, βεβαίως, μέρος του ποιήματος που αρχίζει με την πέμπτη στροφή, λύνει το μυστήριο, καθιστώντας σαφές ότι αυτή η άτυχη γυναίκα έχει βάναυσα κατακρεουργηθεί! Αυτή είναι μια αλήθεια που οι αναγνώστες μπορούν να πιστέψουν, σε αντίθεση με την αναξιόπιστη εικόνα του πρώτου στίχου, την “truth of billie’s trees”, που αναφέρεται στα “Strange Fruit” που κρέμονται από τα δέντρα στο γνωστό τραγούδι που καταφέρεται εναντίον του λιντσαρίσματος της Billie Holiday. Εδώ επίσης υπάρχει αναφορά και στον “toomer’s tune”, δηλαδή στο εμβληματικό βιβλίο ‘Cane’ , του Jean Toomer. Και αυτή η αλήθεια, άλλωστε, είναι αρκετά σκληρή ώστε να κρατήσει ανοιχτούς τους ουρανούς να βρέχουν ακόμα (“heavens raining still’).
Η φράση, ‘οι ουρανοί βρέχουν ακόμα’, από την έκτη στροφή, που ακολουθείται από μια άλλη, όπου το ‘μαχαίρι την ανοίγει από τη μία πλευρά στην άλλη’, (“knife opening her from side to side”), είναι το σημείο όπου η συναισθηματική ενέργεια του ποιήματος αρχίζει να φθάνει στο αποκορύφωμά της και όπου ο αναγνώστης αρχίζει να συνειδητοποιεί την πλήρη φρίκη, του τι ακριβώς συνέβη σε αυτή τη γυναίκα. Η Μαίρη Τέρνερ εδώ απεικονίζει ένα θηλυκό θύμα, τη στιγμή που όλη η γνωστή τουλάχιστον λογοτεχνία εναντίον του λιντσαρίσματος επικεντρώνεται γενικότερα σε άντρες. Σε αυτό το ποίημα, η Jeffers προχωρά ένα βήμα παραπέρα για να επικεντρωθεί στο μωρό. Το αποτέλεσμα είναι επίπονο. Οι επόμενες στροφές προσφέρουν ένα συνοθύλευμα συγχύσεων και επαναλαμβανόμενες εικόνες που αναφέρονται στο μωρό που κλαίει καθώς πέφτει κάτω στο χώμα από την κοιλιά της μάνας του. Η βλάβη είναι τόσο σωματική όσο και πνευματική. Ο δεσμός μεταξύ των, της μητέρας και του παιδιού, κόβεται στα δύο και πεθαίνουν χωρίς τις απαραίτητες θρησκευτικές προσευχές (“nothing holy [was] said”). Το μόνο που απομένει στο τέλος της ένατης στροφής, της στροφής του θανάτου, είναι τα παλιά μπλουζ. Η τρομερή αλήθεια των δέντρων της Billie Holiday, σε πλήρη μεγαλοπρέπεια και εφαρμογή βαίνει ολοταχώς μπροστά μας!

Το τρίτο και τελευταίο μέρος του ποιήματος ξεκινά με μια εκκωφαντική σιωπή, όπου τίποτα δεν ακούγεται: “nothing holy you can’t hear nobody pray”. Αλλά όπως υπαινίσσεται και η προηγούμενη στροφή, η σιωπή δεν φέρνει καμία άφεση αμαρτιών. Η λησμονιά, είναι ένα ακόμα μεγαλύτερο αμάρτημα. Οι επόμενες γραμμές προστάζουν τον αναγνώστη, ειδικά τους άρρενες, να θυμηθούν εκείνες τις ιστορίες όπως αυτή της Τέρνερ, με στίχους που λένε ότι η αδελφή σας είναι εδώ μπροστά, κρεμασμένη, το παρελθόν και οι παλιές αμαρτίες είναι πάλι εδώ! Η αμαρτία και η σωτηρία είναι ιδιαίτερα σημαντικά θέματα εν προκειμένω, αφού η Jeffers παίζει με την εικόνα του Μαύρου Χριστού, κοινή σε όλη τη λογοτεχνία γύρω από το λιντσάρισμα στον εικοστό αιώνα.

Η Τέρνερ πέθανε όπως οι μαύροι άνδρες, αλλά η ιστορία της όμως, όπως και πολλές άλλες ιστορίες βίας κατά των μαύρων γυναικών, παραμελήθηκε μπροστά στις άλλες συμβατικές αφηγήσεις λιντσαρίσματος. Η Jeffers εφιστά την προσοχή όλων των αναγνωστών στη θυσία της Τέρνερ, ως ειδική γυναικεία θυσία, μέσω ενός στίχου ποιήματος της Lucille Clifton, που προτάσσεται του δικού της, “she is / rounder than the moon / and far more faithful”. Επίσης, όπως και πολλές άλλες γυναίκες συγγραφείς που ανταποκρίθηκαν στην ιστορία της Τέρνερ, η Jeffers χρησιμοποιεί το όνομα Mary, αφού δεν είναι μόνο η εικόνα του Χριστού που αναλήφθηκε σωματικά στον ουρανό και μεσιτεύει για τις αμαρτίες μας, αλλά και η Μητέρα Μαρία, η μητρική μορφή του ποιήματος η οποία εκλιπαρεί για τη δική μας σωτηρία (“for your own salvation”). Οι τελικές γραμμές προστάζουν όλους τους αναγνώστες να μην ξεχάσουν το τρομερό γεγονός, και τις ενοχές στην ιστορία που απεκάλυψε το φως του φεγγαριού. ‘Κοιτάξτε, κοιτάξτε εδώ’ λέει η Jeffers, και μέσα από αυτές τις λέξεις κατευθύνει το βλέμμα του αναγνώστη στην απουσία της ιστορικής μνήμης και τις συνέπειές της!

Η Μαίρη Τέρνερ είναι μόνο μία από τις πιο φρικιαστικές ιστορίες βίας κατά των μαύρων γυναικών που έχουν ενσωματωθεί σταδιακά και πλήρως στο ευρύτερο πλαίσιο των ιστορικών αφηγήσεων του Νότου, αν και όπως είπαμε, οι άντρες είχαν απείρως μεγαλύτερα ποσοστά βίας του όχλου από ότι οι γυναίκες. Μια έκθεση που δημοσίευσε το NAACP (The National Association for the Advancement of Colored People) μετά το θάνατο της Τέρνερ, απαριθμούσε 3.224 θανάτους ανδρών από το 1889, και 61 γυναικών. Ωστόσο, η Τέρνερ δεν ήταν η μόνη γυναίκα θύμα, ούτε και η μόνη έγκυος, αφού μόνο στα 1918, κατακρεουργήθηκαν κι άλλες τρεις, εκ των οποίων η μια επίσης έγκυος. Βεβαίως όπως λένε οι ιστορικοί, κι άλλες εμπειρίες βίας διείσδυσαν στην ιστορία των μαύρων γυναικών στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ο βιασμός, η σεξουαλική και άλλες μορφές σωματικής κακοποίησης των εργαζομένων στα λευκά σπίτια, φαινόμενα τα οποία αν και δεν είναι τόσο ζωντανά και σημαντικά όσα τα άλλα, εν τούτοις διατηρούνται στη συλλογική μνήμη των μαύρων.

Σήμερα, η ρατσιστική βία και η μνήμη, οι εικόνες των μαύρων ανδρών, ως θύτες και θύματα, κυριαρχούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη λαϊκή κουλτούρα. Ιστορίες για επιθέσεις μαύρων εναντίον λευκών γυναικών γίνονται πρωτοσέλιδα, ενώ παρόμοιες συμπεριφορές σε μαύρες γυναίκες σπανίως έρχονται στο προσκήνιο. Οι αναφορές μέσα στο ποίημα, λειτουργούν σε πολλαπλά επίπεδα. Οι λέξεις  του ποιήματος το ‘βρώμικο φεγγάρι του νότου’ εφιστούν  την προσοχή σε εκείνες τις εικόνες, προειδοποιώντας τους αναγνώστες να προσέξουν τα βρώμικα μυστικά της ιστορίας, να ανοίξουν τα μάτια και την καρδιά τους.  Το ποίημα της Jeffers ρίχνει φως και σε μια διαφορετική αλήθεια, ότι οι γυναίκες δηλαδή υφίστανται όχι μόνο ως μέρος της ιστορίας, αλλά εξυπηρετούν και άλλους σκοπούς πέρα ​​από το ρόλο της αφηγηματικής λειτουργίας. Τραγουδούν τα δικά τους μπλουζ! Το “Dirty South”, για παράδειγμα, αναφέρεται στην hip hop σκηνή που  επικεντρώθηκε στην Ατλάντα, το Μέμφις, τη Νέα Ορλεάνη, και άλλες πόλεις του αμερικάνικου Νότου. Αυτή η γιορτή του μαύρου ανδρισμού, έρχεται συνήθως σε βάρος της μαύρης γυναίκας. Για παράδειγμα, ας δούμε τη  μπάντα Goodie Mob με βάση την Ατλάντα, και το  hit του 1995, ‘Dirty South’. Σε αυτό, η κακή ζωή αναγνωρίζεται ως μέρος ενός μαύρου άνδρα μέσα από μια μακρά ιστορία  καταπίεσης:

See life’s a bitch then you figure out

Why you really got dropped in the Dirty South

See in the 3rd grade this what you told

you was bought, you was sold.

Το εξώφυλλο του άλμπουμ ‘Still Standing’ (1998) των Goodie Mob, αντιμετωπίζει τη φυλετική βία άμεσα, με ένα μεγάλο δέντρο και έναν άντρα να  κρέμεται στο ‘O’ του όχλου (“mob”). Το ομότιτλο τραγούδι του δίσκου επικεντρώνεται στους μαύρους άντρες που πυροβολούνται στους δρόμους για κανένα ιδιαίτερο λόγο. Στο “βρώμικο νότιο φεγγάρι,” ο αφηγητής υπενθυμίζει στον αδελφό ότι οι αδελφές του πεθαίνουν χωρίς κάποια σοβαρή αιτία.  Το ποίημα της Jeffers αμφισβητεί την αντιμετώπιση της  ραπ του Νότου με την ιστορία και την ανάκτηση της αρρενωπότητας. Το να αποκαλείς τις γυναίκες σκύλες και πουτάνες, ισοδυναμεί με το φτύσιμο των προγόνων σας, λέει η Jeffers.

Έτσι λοιπόν συγγραφείς και καλλιτέχνες αγωνίστηκαν να παρουσιάσουν εκ νέου την  ιστορία της Mary Turner. Η όλη θεραπευτική  διαδικασία όμως, δεν μπορεί να ξεκινήσει χωρίς την αφήγηση και τη μαρτυρία. Καθώς η μελέτη του λιντσαρίσματος στρέφει την προσοχή της σε παραστάσεις, στη λογοτεχνία, στα εικαστικά και τη λαϊκή τέχνη και πολιτισμό, οι επιστήμονες παρατηρούν ότι οι μαρτυρίες δεν πέφτουν στο κενό. Το πώς τώρα, ένας συγγραφέας ή ένας καλλιτέχνης παριστά και παρουσιάζει αυτή τη βία, εξαρτάται από ποικιλία   ιστορικών και φυσικά αισθητικών συγκυριών και παραμέτρων. Η εμπειρία της Jeffers, επιβεβαιώνει αυτή τη θέση. Τόσο το δικό της “dirty south moon”, όσο και άλλα όπως για παράδειγμα το ‘Kabnis’ του Toomer, δίνουν φωνή σε μια οδυνηρή πληγή στην αφροαμερικανική ιστορική μνήμη.