Fractal

Στο ρευστό τόπο των ανθρώπων

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου, Εκδ. Κίχλη, σελ. 64

 

Μυρωδιές και αισθήσεις από την «Κρύπτη» του Επαμεινώνδα Γονατά. Λέξεις που έλκουν την καταγωγή τους από τις λογοτεχνικές ρίζες του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου. Αλλά και το αποτέλεσμα μιας ολότελα προσωπικής «γυμναστικής» (επίπονη από βιβλίο σε βιβλίο) είναι αυτό που μας προσφέρει ο Ηλίας Παπαμόσχος με την τελευταία συλλογή διηγημάτων του. Τούτη η σπορά, καίτοι μικρή σε μέγεθος (μόλις 64 σελίδες), δίνει ένα στίγμα, αλλά και μια αδιάλλακτη στάση του συγγραφέα απέναντι στο υλικό του, το ύφος που επιλέγει και τον τρόπο που συναντάει τις ιστορίες των ανθρώπων (και όχι μόνο). Συγγραφέας που κινείται μακριά από την πόλη, ο ίδιος έχει επιλέξει να διαμένει στην Καστοριά, βυθίζει τη ματιά του στην απλωσιά του τοπίου/τόπου. Δεν απεικονίζει την άγρια βλάστηση καθώς φυλλομανάει, δεν επιδιώκει να δώσει μια γραφική, σχεδόν πρωτοεπίπεδη, αίσθηση ελευθερίας από τη φειδωλή γοητεία των πόλεων. Οι δυνατότητες των ιστοριών του Παπαμόσχου, το πραγματικό τους φρόνημα, είναι ολότελα εσωτερικό. Ακόμη και αν όλα επισυμβαίνουν σε έναν τόπο τραχύ, ρευστό, φορτισμένο από την άφθαρτη δυναμική της φύσης, η σκοτεινή οικειότητα που μας προσφέρουν είναι ενδομορφική. Πηγάζει από μέσα κι εκεί παραμένει για να αναφλεγεί.

Το βασικό στοιχείο και των 23 ιστοριών είναι ο τόπος, όχι με τις καθορισμένες συντεταγμένες του, αλλά ως μια σύναψη αδιόρατη, στιγμιαία και δίχως πραγματικό γεωγραφικό στίγμα. Καίτοι ο πραγματικός τόπος καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων και των ζώων, στην ουσία, το εσωτερικό τοπίο είναι που ρηγματώνει τις ιστορίες.

Τούτη η αλληγορική διάσταση, δίχως όμως να χάνεται το κέντρο ενός αποστασιοποιημένου ρεαλισμού, μετατρέπει τα διηγήματα από μικρές αφηγήσεις μιας κατάστασης σε ποιητικές ενοράσεις όπου όλες οι εκδοχές είναι ανοιχτές. Η επιτυχία του Παπαμόσχου είναι ότι ναι μεν κινείται μεταξύ ποίησης και πεζογραφίας, ωστόσο δεν καταφεύγει στην ευκολία της ανοικονόμητης πεζολογίας που και κουραστική είναι και αδιέξοδη.

Ιστορίες που μετά βίας ξεπερνούν τις δύο σελίδες και με πυκνότητα ύφους που μοιάζει με παρτιτούρα μουσικού (κάθε νότα πατάει πάνω στην αρμονία του συνόλου), τούτη η συλλογή πραγματεύεται την έννοια της απώλειας, της μνήμης, της βιωματικής αλήθειας και της αναπόδραστης φθοράς πραγμάτων, ανθρώπων και ζώων. Κι όλα τούτα επεξεργασμένα με μια αμφισημία που επιδράει καταλυτικά στην αποσιώπηση παρά στην αποκάλυψη. Πρόκειται για μια, τρόπον τινά, ιμπρεσιονιστική γραφή – μια αντεστραμμένη παρέλαση όπου οι μετέχοντες είναι ταυτόχρονα παρόντες και απόντες.

Μια επιπλέον ενδιαφέρουσα ιδιομορφία τούτων των διηγημάτων είναι ότι οι πρωταγωνιστές τους (διαφορετικοί κάθε φορά) δεν είναι μόνο χωρικοί με ξυστρισμένα πρόσωπα και τραχιές γωνίες, αλλά και πουλιά, έντομα, άγρια ζώα, δέντρα, βλάστηση και χώμα. Όλα δένουν αρμονικά, αλλά και ως επιμέρους στοιχεία δηλώνουν την αυτονομία τους μέσα σε ένα περιβάλλον αξερίζωτης μελαγχολίας και εξαντλημένης θλίψης. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια τυπική ζωομορφία, αλλά για μια μετάπλαση: άλλοτε αφηγηματική, άλλοτε ονειρική και άλλοτε συμβολική. Αίφνης, η αλεπού που έχει ταριχευτεί ενδύεται έναν ρόλο διαφορετικό – γίνεται η θρυαλλίδα για να ανασυρθούν στην επιφάνεια θερμά ρεύματα σκέψεων και αποτιμήσεων μιας ζωής. Η ικανότητα του Παπαμόσχου, με τα ελάχιστα αφηγηματικά στοιχεία, να περνάει από τον κόσμο της μυθολογίας (κοράκια-ψυχοπομποί) στο ρεαλιστικό πλαίσιο και από εκεί να εκτινάσσεται σε ποιητικούς στροβίλους, δίχως να χάνει το νήμα, είναι κάτι παραπάνω από θαυμαστή. Έχεις την αίσθηση πως σε κάθε πρόταση υπάρχει κάποιος που κρατάει το ίσο – που δεν αφήνει το πράγμα να μπατάρει προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Υπάρχουν διηγήματα που μπορούν να διαβαστούν ως πεζοποιήματα ή ως αυτοφυή πεζογραφήματα με ποιητικά στοιχεία. Και οι δύο εκδοχές προσφέρουν ανάλογη απόλαυση.

 

Ηλίας Παπαμόσχος
(φώτο: Νώντας Τσίγκας στην Μαυριώτισα της Καστοριάς)

 

Ο διαρκής υπαινιγμός όχι μόνο δεν υποσκάπτει το σύνολο, όχι μόνο δεν ακυρώνει τις προθέσεις των ιστοριών, αλλά ουσιαστικά δικαιώνει την «απόφαση» του Παπαμόσχου να μιλήσει με μια γλώσσα αλχημικής διαύγειας. Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Τίποτα δεν φαίνεται ακόμη και όταν είναι.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top