Ο περίπλους, η εξερεύνηση και η καντάδα της Ερυθράς Θάλασσας από τον Ανρί ντε Μονφρέντ (1879-1974).

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Ανρί ντε Μονφρέντ, ‘Τα μυστικά της Ερυθράς Θάλασσας. Περιπέτειες στην Ερυθρά Θάλασσα Ι. Μετάφραση: Μάριος Σοφιανός-Ξένια Πλαχούρη. Εκδοτικός Οίκος Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος. 2016.

Ο Ανρί ντε Μονφρέντ (Henry de Monfreid, 1879-1974) ήταν κάτι παραπάνω από τυχοδιώκτης και συγγραφέας. Υπήρξε κτηματίας, αγρότης, καπετάνιος, πειρατής, αλιέας και έμπορος μαργαριταριών, λαθρέμπορος όπλων και χασίς, ναυαγός, κρατούμενος σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καταδικασμένος που γλύτωσε ως εκ θαύματος, περιστασιακός κατάσκοπος, συνειδητός ταξιδευτής και ονειροπόλος, είχε μυαλό με ανοιχτούς ορίζοντες, μοναχικός κατά βάθος παρά τις πολλαπλές σχέσεις του με το άλλο φύλο, ατρόμητος θαλασσοπόρος αλλά με πενιχρά μέσα και λιγοστές σχετικά ναυτικές γνώσεις, πρωτοπόρος σε καλλιτεχνικά ρεύματα στην Ευρώπη και δημοσιογράφος αργότερα, αλλά το σπουδαιότερο για όλους εμάς, υπήρξε γλαφυρός αφηγητής και συγγραφέας που αποτύπωσε και μας άφησε παρακαταθήκη, ένα μεγάλο αριθμό αυτοβιογραφικών κειμένων και ανάλογων μυθιστορημάτων με τις πολυποίκιλες και άκρως ενδιαφέρουσες περιπέτειές του σε περιοχές μακράν της δικής του και μάλιστα σε εποχές επικίνδυνες, συγκεκριμένα έναν αιώνα προηγουμένως, κατά τις οποίες ειδικά εκείνες τις εποχές, λίγοι τολμούσαν να επισκεφτούν και να εξερευνήσουν με το θράσος και την τόλμη που τον χαρακτήριζε. Ο Ανρί ντε Μονφρέντ ήταν και φυσικά έμεινε γνωστός κυρίως για τα ταξίδια του μέσα στην Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της ακτής της Αφρικής, από την Τανζανία προς το Άντεν, την Υεμένη, την Αραβική Χερσόνησο και το Σουέζ, λαμβάνοντας μέρος σε διάφορες αποστολές ως τυχοδιώκτης, κυρίως, αλλά και λαθρέμπορος των πολύτιμων όπλων για τους ιθαγενείς, τις οικογένειες και τις φατρίες της περιοχής.

Γεννήθηκε στην Leucate, της περιοχής Οντέ της Γαλλίας και ήταν γιος του ζωγράφου Georges-Daniel de Monfreid και της Αμελί Μπερτράν. Ο νεαρός Ανρί από πολύ μικρή ηλικία ανέπτυξε το ενδιαφέρον και την αγάπη του για τη ιστιοπλοΐα και τις ανοιχτές θάλασσες με τα ιστιοφόρα του πατέρα του, και μάλιστα στην ηλικία μόλις των έξι ετών, έφτασε μέχρι την Αλγερία, ενώ το 1897 διέσχισε την Ισπανία πάλι συνοδεύοντας τον πατέρα του πάνω σε μια μοτοσυκλέτα. Μετά τον χωρισμό των γονέων του και κάποιες προσωρινές απασχολήσεις για καθαρά βιοποριστικούς λόγους, παίρνει μια στιγμή τη μεγάλη και κρίσιμη απόφαση. Θα εγκαταλείψει τη χώρα του για την ενδιαφέρουσα περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας. Ίσως γιατί, όπως ο ίδιος εξομολογείται, ‘ η απομόνωση μέσα στη φύση με τραβάει και με θέλγει. Εκεί αισθάνομαι να ξαναγεννιούνται μέσα μου αυτές οι κρυφές δυνάμεις που η καταπίεση της ομαδικής συμβίωσης κρατάει αιχμαλωτισμένες…’.

Έτσι λοιπόν το 1911, ακολουθώντας τα βήματα του επίσης νεαρού και πατριώτη του, Αρθούρου Ρεμπώ, ο Μονφρέντ πήγε στο Τζιμπουτί (μια πρώην γαλλική αποικία, η οποία σημειωτέον ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος μόλις το 1977) προκειμένου να εμπορευτεί καφέ. Για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του και να πραγματοποιήσει την αποστολή του, δηλαδή να διασχίσει την Ερυθρά Θάλασσα, προχώρησε σε κατασκευή ενός ιστιοφόρου, ενός ‘dhow’ όπως ήταν γνωστό στην αραβική γλώσσα. Βεβαίως ο όρος παραπέμπει στην κοινή ονομασία ικανού αριθμού παραδοσιακών ιστιοφόρων πλοίων με έναν ή περισσότερους ιστούς με κάπως τριγωνικού σχήματος πανιά που χρησιμοποιούνται στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού, οι κάτοικοι των οποίων περιοχών τα επινόησαν και τα χρησιμοποίησαν πολλαπλώς, για να μεταφέρουν βαριά αντικείμενα, όπως φρούτα, φρέσκο νερό και εμπορεύματα, κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Αραβίας, δηλαδή τα Αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου, καθώς και στην Ανατολική Αφρική, την Υεμένη και ορισμένα τμήματα της Νότιας Ασίας, κυρίως το Πακιστάν, την Ινδία και το Μπαγκλαντές. Το πλήρωμα των μεγαλύτερων από αυτά, αριθμούσε κάπου τριάντα άτομα, ενώ των συνηθέστερων και μικρότερων, περίπου δώδεκα.

Μετά από πολλές περιπέτειες, ο Μονφρέντ κατάφερε και συγκέντρωσε λίγα χρήματα με τα οποία αγόρασε ένα σπίτι κοντά στην ακτή της πόλης Ομπόκ του Τζιμπουτί, όπου κατασκεύασε ένα μεγάλο ιστιοφόρο τύπου dhow, το ‘Altair’ σε ένα ναυπηγείο της περιοχής. Μεταξύ των ετών 1912 και 1940, πραγματοποίησε λαθρεμπόριο όπλων στην περιοχή, ενδιαφέρθηκε για την καλλιέργεια και αλιεία μαργαριταριών, για τα ονομαζόμενα ολοθουροειδή ή τα αγγούρια της θάλασσας, όπως είναι περισσότερο γνωστά λόγω του σχήματός τους, εμπορεύτηκε λαθραία χασίς και μορφίνη την οποία αγόραζε από ένα γνωστό γερμανικό εργαστήριο, στην Αίγυπτο, κι όλα αυτά με πολλαπλές ενδιάμεσες παραμονές στη φυλακή. Ειδικότερα, τα Ολοθούρια, ή Ολοθουροειδή, είναι ομοταξία θαλάσσιων εχινόδερμων με μακρύ σώμα, που απαντώνται στις θερμές και στις εύκρατες θάλασσες. Είναι περισσότερα γνωστά με την κοινή ονομασία ‘αγγούρια της θάλασσας’ εξαιτίας του σχήματός τους, που θυμίζει το γνωστό ομώνυμο λαχανικό. Τα θαλάσσια αγγούρια είναι εδώδιμα σε ορισμένες χώρες της Ασίας και στην Κίνα εκτρέφονται σε ειδικά εκτροφεία και εγκαταστάσεις. Σε χώρες, όπως η Μαλαισία και η Ινδονησία χρησιμοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Από αυτά φτιάχνουν επίσης λάδια, κρέμες και καλλυντικά, γιατί πιστεύεται ότι τα συγκεκριμένα ζώα περιέχουν όλα τα λιπαρά οξέα που είναι απαραίτητα στην επανόρθωση και αναζωογόνηση των ιστών. Ο μεγάλος Γάλλος ταξιδευτής, όμως, σταμάτησε γρήγορα την επιχείρηση των μαργαριταριών, αφού αυτή έπαψε να είναι πλέον κερδοφόρα γιατί οι Ιάπωνες είχαν ήδη εφεύρει και φέρει στο προσκήνιο το καλλιεργημένο μαργαριτάρι.

Ο Μονφρέντ αρνήθηκε πάντως και σε σταθερή βάση ότι έλαβε μέρος στο εμπόριο σκλάβων από την Αφρική στην Αραβία, παρά τις κάποιες περιρρέουσες υπόνοιες και ενδείξεις που υπήρχαν. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, προσηλυτίστηκε στο Ισλάμ αφού υποβλήθηκε προηγουμένως σε περιτομή και λαμβάνοντας το μουσουλμανικό όνομα Αμπντ-ελ-Χάϊ (Abd-el-Haï, ή ο ‘σκλάβος των ζωντανών’). Η εξήγηση γι’ αυτή του την επιλογή, δίνεται από τον συγγραφέα σχεδόν στην αρχή του βιβλίου. ‘… Επωφελούμαι λοιπόν από το περιστατικό αυτό και από τον φόβο που νοιώσαμε μέσα στον κίνδυνο, για να ανακοινώσω στους άντρες μου ότι, τι στιγμή που το πλοίο ήταν έτοιμο να βουλιάξει, ορκίστηκα ότι, εάν σωζόμασταν, θα γινόμουν μουσουλμάνος. Αμέσως μια μυστηριώδης δύναμη μας έσπρωξε έξω από τον στρόβιλο. Το θαύμα είχε γίνει…’. Κατά τη διάρκεια του 1930, ο Monfreid πείστηκε να γράψει για τις περιπέτειές του, και οι ιστορίες του όπως ήταν αναμενόμενο, έγιναν μπεστ σέλερ στο δυτικό κόσμο, αλλά τουλάχιστον στην αρχή, κυρίως στην πατρίδα του.

Η αποκτηθείσα γνώση του για τα αγκυροβόλια και τους λιμένες της Ερυθράς Θάλασσας, απετέλεσε σημαντική χρήσιμη πηγή πληροφοριών για τη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια περιοχή δραματικού ανταγωνισμού και έντονης αποικιοκρατίας των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων, με ποικιλία και πανσπερμία ανθρώπων, νοοτροπιών, λαών, κοινωνιών και θρησκειών. Εκεί στις ακτές μιας σχεδόν κλειστής θάλασσας, όπου ο συγγραφέας, αναγνωρίζει ότι έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε κάποιον πλανήτη που διαμορφώνεται, σε μια εποχή που η ζωή δεν ήταν ακόμα, έστω στοιχειωδώς, οργανωμένη. Κάποια στιγμή, όμως, ομολογεί αβίαστα, σε λίγες φράσεις τη μεγάλη του περιπέτεια, κι όλες τις ταλαιπωρίες του, ‘… πρέπει να έχει διασχίσει κανείς αυτή την εφιαλτική χώρα με την αγριάδα των ηφαιστείων, αυτή την ανεμοδαρμένη χώρα τη σκεπασμένη από λάβα, πρέπει να σ’ έχει ασπρίσει η αλμύρα της θάλασσας, να έχεις νοιώσει όλη τη φρίκη αυτής της νεκρής φύσης όπου τα γυμνά στοιχεία συγκρούονται μεταξύ τους και μάχονται χωρίς ανάπαυλα, πρέπει να έχεις αισθανθεί τη μηδαμινότητα της ύπαρξής μας μπροστά σ΄ αυτές τις μανιασμένες δυνάμεις για να μπορέσεις να καταλάβεις τη χαρά που νοιώθει κάποιος όταν ξαναβρίσκει τη ζωή…’. Κι όταν, με την έναρξη του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου, βρέθηκε πάνω στο πλοίο που επρόκειτο να φύγει για τη Γαλλία, καθισμένος στη γέφυρα της πλώρης, δίπλα στη βαλίτσα του, και χαμένος μέσα στο πλήθος των ιθαγενών που είχαν επίσης επιστρατευτεί, κοιτούσε με θλίψη για τελευταία ίσως φορά, όπως φοβόταν, …τον πλατύ ορίζοντα της θάλασσας, που η αύρα της έφτανε ως αυτόν ‘…ανακατεμένη με τη μπόχα των αποχωρητηρίων και την απόπνοια του αμπαριού…’. Ήξερε όμως, όπως μας λέει στο τέλος, ότι θα ξαναγύριζε, αφού είχε ακόμα αρκετούς ανοιχτούς λογαριασμούς…

Τα μυθιστορήματά του γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στην δεκαετία του 1930, και αποτελούν σημαντικές ειδήσεις και ανταποκρίσεις για αρκετές εφημερίδες του Παρισιού. Με την έκδοση ετούτη στη γλώσσα μας, οι εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, φέρνουν κοντά στον Έλληνα αναγνώστη, ένα μεγάλο τέκνο της Γαλλίας, ένα μεγάλο ταξιδευτή αλλά το σπουδαιότερο έναν ταλαντούχο συγγραφέα. Στα θετικά της όλης έκδοσης δεν μπορούμε παρά να χαιρετίσουμε την καινούργια αισθητική των βιβλίων του συγκεκριμένου εκδοτικού οίκου, που επιτέλους αψήφησε τις γνωστές εμμονές και ιδεοληψίες που χαρακτήριζαν ολόκληρες δεκαετίες αυτές τις εκδόσεις. Αυτή φυσικά η μεταστροφή και ποιοτική βελτίωση, δεν υπαινίσσεται με κανέναν τρόπο ότι δεν υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης του τελικού αισθητικού αποτελέσματος των επιλεγμένων εκδόσεων του ιστορικού αυτού αθηναϊκού εκδοτικού οίκου και οι οποίες φυσικά για τους αναγνώστες θα είναι, πιστεύουμε, κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτες. Κλείνοντας απαραίτητη μνεία πρέπει να γίνει για την πιστή απόδοση του βιβλίου στη γλώσσα μας από τον Μάριο Σοφιανό και την Ξένια Πλαχούρη. Απέδωσαν με τον καλύτερο τρόπο, την οξυδερκή ματιά του Μονφρέντ, καθώς και το πολιτισμικό μωσαϊκό των λαών που κατοικούσαν και φυσικά κατοικούν γύρω από τις ακτές της αλμυρής, ιδιόρρυθμης, αλλά τόσο πανέμορφης και πλούσιας, ειδικά στο βυθό, Ερυθράς Θάλασσας.