Fractal

Το αίνιγμα του Χρόνου

Γράφει ο Κωνσταντίνος Ταπεινός //

 

thesiΛίνος Ιωαννίδης, «Η θέση του Χρόνου», Εκδ. «Το Ροδακιό»

 

Στη ζωοφόρο της ποίησης του Λίνου Ιωαννίδη, τα γλυπτά φορούν ήλιους, νύχτες, αγρύπνιες και δειλινά σαν φωτοστέφανα αργυρά, που σε κάθε ρωγμή της όρασής μας ξαπλώνουν ραγδαία από το στίχο ως το κορμί, τη θέληση του ποιητή σε ψύχρα, σε νερό και σε χειμώνα.

Σε πολιτείες γκρίζες που φέρνουν στη μνήμη την αποφορά των ολοκληρωτισμών, που θυμίζουν έντονα ουτοπίες πλατωνικές, απλωμένη πάνω τους η μεμβράνη παγερής υδατογραφίας που διαπερνά ψυχή και καρδιά.

Ο τιθασευμένος λυρισμός του που κυριαρχεί, υπηρετεί, αν όχι στον υπερθετικό, ωστόσο με μεγάλη συνέπεια συγκεκριμένους σκοπούς και χαρίζει λιγότερες στιγμές στην αυθόρμητη φωνή που υπάρχει μέσα του και που θα μας τραβούσε στο άπειρο εσωτερικό του σύμπαν, διάχυτο και ευδιάκριτο παντού: «Έκλεισα τα μάτια. Θυμήθηκα τα γαλάζια πουλιά στα βουνά και τα πράσινα χιόνια της νύχτας»

Για τον Λίνο η σύλληψη του χρόνου διακρίνεται στην άρρηκτη συνέχεια ζωής και πεπραγμένων. Μια παντοτινά ανολοκλήρωτη ολότητα που γεφυρώνει τη σκέψη με την ελευθερία της. Συνθήκη πνευματικής ευρυχωρίας όπου καταλύεται κάθε δέσμευση με το εφήμερο και την όποια καταναγκαστική σύμβαση-δημιούργημα στιγμιαίας επιτακτικότητας, άκυρης όμως για τη βαθιά υπαρξιακή αναγκαιότητα της ταυτότητας.

Στο βάθος του ποιητικού χώρου υποτονθορίζει στο σώμα της ανθρωπότητας η απέλπιδα προσπάθεια. Θυμόμαστε τον ποιητή Μηνά Δημάκη, που το σφρίγος της απελπισίας έδωσε με τη συνείδηση μια εξιλεωτική διέξοδο στη βυθισμένη σε αδράνεια ψυχή. Ο Μάνος Λουκάκης στο κείμενό του για την ποίηση του Δημάκη, επισημαίνει «την έλλειψη χιούμορ που την διακατέχει», «την απουσία της ειρωνείας, που θα μπορούσε να απαλύνει τους βαρείς και ογκώδεις τόνους της».

Η βαθιά αισθητική επιλογή όμως αυτή, οπλίζει τον πλανώμενο με μεγαλύτερη ακρίβεια στην ουσία και τις αιτίες της αναζήτησής του και όσο ζοφερή και αποπνικτική πραγματικότητα και αν είναι, καθίσταται σφόδρα αμφισβητούμενη. Ο Λίνος το κατορθώνει με μεγαλύτερη πειστικότητα οικειοποιούμενος ένα πιό καθαρό –ή και αυθεντικότερο- συμβολισμό: «Όταν οι αθλητές και οι αθλήτριες περνούσαν, τα/ δέντρα θρόιζαν και τα μαλλιά τους ανέμιζαν αθόρυβα./ Οι καμπάνες των χρυσών αθέατων κτιρίων ηχούσαν/ ενώ διαρκώς έλαμπε ο ουρανός.Τα ξανθά τους σώματα ακούγονταν να ψέλνουν στα βασανιστήρια./Βογκούσαν, σιωπούσαν και τα λόγια τους δεν διέφεραν».

Η Θέση Του Χρόνου είναι συγκεντρωτική έκδοση  συλλoγών που εκδόθηκαν αυτόνομα από το 1993 έως 2006. Θα τοποθετήσουμε στο κέντρο του κριτικού μας στοχασμού τη συλλογή Ο Χρόνος Του Απρόσμενου Καιρού, η οποία αποτελεί μια ολοκληρωμένη σύνθεση ως προς το ύφος και την εικονοποιΐα της. Φτάνοντας εκεί από τον Εξώστη(1993) περιδιαβαίνοντας την πυκνόφυτη ποιητική διαδρομή του, ο αναγνώστης προετοιμάζεται για το αισθαντικό βάθος της σκέψης του συνυφασμένο με ωριμότητα μορφής, πέρα και μακριά από λεκτικά παιχνιδίσματα, τεχνάσματα και εντυπωσιασμούς: «Από το παράθυρο βλέπω την προτομή/ τη μοναδική μορφή κάτω στο δρόμο/ έξω στη νύχτα/είναι χειμώνας αποτρόπαιου μεγαλείου».

Ο Χρόνος Του Απρόσμενου Καιρού συνομιλεί χαμηλόφωνα με την παράδοση του συμβολισμού αποθαρρύνοντας όμως τον απόλυτο εναγκαλισμό μαζί της. Αναγκαία η απόσταση για τον Λίνο, αφού οι σκοποί του αναπτύσσονται πάνω στην τόλμη του να εισδύσει στο ανεξιχνίαστο πλέγμα σχέσεων πολιτείας-ατόμου.

 

Λίνος Ιωαννίδης

Λίνος Ιωαννίδης

Στο ποίημα παρουσιάζεται μια πόλη, το άστυ, όπου μοιάζει να είναι όλα, άνθρωποι και πράγματα τεχνηέντως τακτοποιημένα: κτισμένοι κήποι, πολύχρωμα νέα λογοτεχνικά έργα, κολυμβητές, χορευτές-χορεύτριες, αθλητές-αθλήτριες, όλα σχολαστικά και προγραμματικά τοποθετημένα. Η αρμονία πλησιάζει τη στείρα ευταξία, το τοπίο είναι εφιαλτικό, παρακολουθούμε σκηνές δράσης σαν να τις ονειρευόμαστε. Η λάμψη που υπάρχει είναι λευκή και τρομακτική. Τα υπερρεαλιστικά στοιχεία που ευδοκιμούν, συντελούν στην αίσθηση βραδύτητας, τρόμου και ανωνυμίας-ένα τοπίο οδυνηρό και φοβικό. Σε συνδυασμό με ένα λεξιλόγιο που δεν παραπέμπει σε σύγχρονη εποχή –λείπουν αυτοκίνητα, τσιγάρα, ηλεκτρισμός- και την  πολύ προσεκτική επιλογή επιθετικών προσδιορισμών εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, επιτυγχάνει να φτιάξει το ανοίκειο σκηνικό μιας πολιτείας που στον σύγχρονο άνθρωπο δεν είναι γνώριμο παρά μονάχα από περιγραφές βιβλίων. Επιλέγει δηλαδή τον ζόφο και την υγρή ψύχρα ως απόλυτα μέσα δημιουργίας υποβλητικότητας μιας ατμόσφαιρας που θα τον φτάσει στις παρυφές της ανεξήγητης διάστασης ανάμεσα στην πολιτική και την υπαρξιακή απορία.

Η θεματολογία του ποιήματος είναι ιδιαίτερα σκληρή και η πραγμάτευσή του υπερευαίσθητη. Απουσιάζει λοιπόν το χιούμορ και η ειρωνεία. Η τραγικότητα των προσώπων αδιόρατη ακόμα και στον αναγνώστη. Αν είχαν υιοθετηθεί οι τρόποι των προγόνων συμβολιστών, θεωρούμε ότι θα είχαμε καταποντιστεί σε απαισιόδοξη μοιρολατρία, πράγμα όμως που βρίσκεται έξω από όλες τις επιδιώξεις του ποιητή. Ο Μπωντλαίρ ή ο Μαλλαρμέ όταν θελήσουν, ανεβάζουν στο θερμότερο ουρανό ή  μας πνίγουν στη σκοτεινότερη θάλασσα. Ο Σεφέρης στην εισαγωγή του της Έρημης  Χώρας, προσπαθεί να δικαιολογήσει τον Έλιοτ: «Είπανε εναντίον του πως αφήνει τον αναγνώστη μέσα στη στεγνή, στέρφα και άνυδρη Έρημη Χώρα, μόνο, χωρίς ελπίδα σωτηρίας. Αυτό θα ήταν αλήθεια αν ο Έλιοτ δεν είχε δημιουργήσει ποίηση. Και η  ποίηση, όσο απελπισμένη κι αν είναι, μας σώζει πάντα, με κάποιον τρόπο, από την ταραχή των παθών.» Ο Λίνος  όμως δεν αρκείται σε μια απλή και αόριστη επίκληση στη θεά ποίηση. Απαραίτητο είναι, το ίδιο το ποίημα να φτάσει την ακεραιότητά της,  ο αναγνώστης να κοινωνεί το ποίημα-να μην εκμηδενίζεται από αυτό. Βάλσαμο έτσι γίνεται η υιοθέτηση της αφηγηματικής τεχνικής.

Ο Μπωντλαίρ, -ας θυμηθούμε- στο σονέτο του Ο Εχθρός, με αγριωπή αμεσότητα και ορμητικό ρυθμό μάς τοποθετεί στη δίνη του συναισθήματος χωρίς καμία ελπίδα διαφυγής. Οι στίχοι του λάμπουν πυρακτωμένοι και ως αναγνώστες αναχωρούμε με εγκαύματα. Μπροστά μας το γρανιτένιο αδιέξοδο. Ο Λίνος αντίθετα, κρατά μια μεγάλη απόσταση ανάμεσα στην αφήγηση πράξεων και γεγονότων και στον αναγνώστη. Τον υποχρεώνει σχεδόν σε θέαση και μόνο. Επιθυμεί να του μεταδώσει μια συγκίνηση που εμπεριέχει λιγότερες δόσεις συναισθηματισμού και περισσότερο διανοητικό βάθος. Τον ταυτίζει περισσότερο ίσως με τους επισκέπτες-αφηγητές που διακρίνουμε στο ποίημα παρά με τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που παρελαύνουν. Επομένως του δίνει  τη δύναμη να επιστρέψει στο ποίημα ξανά και ξανά παρά την σκληρή του θεματολογία και ατμόσφαιρα. Κινδυνεύει έτσι να γίνει υποτονικός; Όχι, γιατί ο λυρισμός των εικόνων του αγκαλιάζει αισθησιοκρατικά τον ψυχισμό μας με μια εικαστική ρομαντική σκιά: Ξέβαφαν τα μάτια στη βροχή/έσταζαν στα πόδια που ριγούσαν. Τα χιόνια συνθλίβονταν παντού.

Ανέμιζαν/τα κάτασπρα μαλλιά μας, πανιά σεντόνια μας τύλιγαν/μας έπαιρναν το πρόσωπο, τα μάτια, και χανόμασταν.

Ήδη από το ποίημα Προτομή στη συλλογή Λευκός (1994), ο άνθρωπος ενυπάρχει στην άχρονη αυτοτέλειά του, σε ένα πολιτισμό υφής πρωτεϊκής, σώμα ανεξάρτητο. Η πραγματική μορφή της Προτομής είναι τα πεπραγμένα. Η τοποθέτησή της στο κέντρο του τοπίου, του στοχασμού, συμπληρώνεται μόνο από τον «χειμώνα αποτρόπαιου μεγαλείου» καιρού και ήθους που εξαναγκάζει σε εγρήγορση μάχης. Ανακαλούνται μνήμες και προθέσεις που τροφοδοτούν τη σιωπηρή συνομιλία, τον άφατο αλλά υπαρκτό διάλογο ανάμεσα στο Όν του παρελθόντος και του άλλου Εκείνου, του μακρινού του μέλλοντος. Ο δυϊσμός της Προτομής, βρίσκεται πολύ μακριά από οποιαδήποτε μορφή ετερώνυμου. Το δέος του ατενίζοντος: «το βλέμμα μου επέστρεψε στο παρελθόν» εντέλλεται από την υφή της ιστορικής πράξης: «Χάσματα γενεών μπροστά».

Σε μεγαλύτερη ή σε μικρότερη πυκνότητα, ο χρόνος για τον Λίνο Ιωαννίδη δείχνει να είναι στερεός και καταλύεται από τον Λόγο. Αυτό το γνώρισμα  της ποιητικής λειτουργίας που κυριαρχεί παντού, όπως το υγρό στοιχείο στη Θέση Του Χρόνου, μας καλεί να συνυπάρξουμε όπως συνυπάρχουν τα πρόσωπά του, αδιαφορώντας για τις εποχές, τις αποστάσεις και τη χρονική στιγμή, απόντες και παρόντες,  ως μια περιφερόμενη ομάδα ανωνύμων: Χωρίς να μιλώ, χωρίς να σημειώνω στο χαρτί τίποτα/ θα ξαναβγώ στην πόλη. Μέσα σε νέα βιβλία ίσως /αντικρίσω εικόνες γνωστών και οικείων προσώπων.

 

thesi_cover

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top