Fractal

H Νεοσλοβάκικη ποίηση

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

«Ανθολογία νέων Σλοβάκων Ποιητών», ανθολόγηση: Μαρία Φερεντσουχόβα, Μετάφραση: Σύλβια Οκαλιόβα, εκδ. Βακχικόν, σελ. 180

 

Με όχημα την ανθολογία των Νέων Σλοβάκων Ποιητών, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Βακχικόν», ταξιδεύουμε στις όχθες του Δούναβη και στη Δημοκρατία της Σλοβακίας. Πρόκειται για φιλόδοξη προσπάθεια μιας σειράς ανάλογων εκδόσεων που ξεκίνησε ο εκδοτικός οίκος, με πολύ θετικά μέχρι στιγμής αποτελέσματα, ώστε το ελληνικό κοινό να έλθει σε επαφή με την ποίηση της Ευρώπης μέσα από αντιπροσωπευτικά έργα νέων καλλιτεχνών.

Η ανθολογία των Νέων Σλοβάκων Ποιητών (Αntológia mladej slovenskej poézie) αποτελεί συλλογικό έργο και αφορά δίγλωσση έκδοση. Αποδίδονται στα ελληνικά εννέα Σλοβάκοι ποιητές: o Μάρτιν Κότσις, o Λάντισλαβ Λίμπτσεϊ, η Βερόνικα Ντιανίσκοβα, η Γιάννα Πατσάλοβα, η Γιουλιάνα Σοκόλοβα, ο Μίχαλ Τάλλο, ο Ραντόσλαβ Τόμας, η Εύα Τομκουλιακόβα, ο Πέτερ Τσίμπο[1]. Την ανθολογία επιμελήθηκε η Μαρία Φερεντσουχόβα, ποιήτρια η ίδια και μεταφράστρια, καθηγήτρια στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, στη Μπρατισλάβα.

Δεν εκπροσωπούνται όλες οι τάσεις της σύγχρονης σλοβάκικης ποίησης. Επιλέχθηκαν μορφές αγαπητές στη μεταφράστρια, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την παλαιότερη σλοβακική ποίηση, αλλά και τις νέες τάσεις.

«Αρκετοί από τους ανθολογούμενους ποιητές έχουν κυκλοφορήσει μέχρι στιγμής μόλις ένα βιβλίο», γράφει η Μαρία Φερεντσουχόβα στον αρκετά κατατοπιστικό της πρόλογο. «Μπορεί να φαίνεται ότι είναι κάτι το ελάχιστο για να καθοριστεί η πορεία τους», «αλλά όλοι τους συνεχίζουν να δημοσιεύουν σε περιοδικά ή προετοιμάζουν ήδη μία επόμενη συλλογή. Σε αυτό το βιβλίο περιλαμβάνονται και ποιήματα εντελώς νέα και αδημοσίευτα».

Τα πρόσωπα που ανθολογούνται είναι νέα ηλικιακά άτομα που πειραματίζονται με τη γραφή. Έχουν σπουδάσει φιλοσοφία, λογοτεχνία, δημοσιογραφία, αγγλική φιλολογία, σενάριο, κινηματογράφο, τηλεόραση. Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονται ποιητικά παραπέμπει κυρίως σε ριζοσπαστική, avant – garde γραφή, ωστόσο παρατηρούμε και παραδοσιακές τεχνικές. Οι περισσότεροι από αυτούς πλαισιώνουν τις λογοτεχνικές τάσεις ANesthetic GenDeration, Text Generation, Beat Generation.

ANesthetic GenDeration ονόμασαν οι κριτικοί της Σλοβακίας μια ομάδα ποιητριών – γυναικών που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη στοιχεία (ακριβή ή μετουσιωμένα) από τη διαφήμιση, τη φιλοσοφία, την αρχιτεκτονική, την ιατρική. Το ποιητικό υποκείμενο με τον τρόπο αυτό παρουσιάζεται ως αποστασιοποιημένο πρόσωπο. Ωστόσο το παιχνίδι που δημιουργείται ανάμεσα στο περιεχόμενο και τη μορφή, οι στίχοι που πλέκονται με βάση τις μεταβολές της μουσικής καθώς μετατοπίζεται σε νέους τόνους, εντείνουν το συναίσθημα. Αποτέλεσμα να δημιουργούνται ποιήματα ιδιαίτερης δυναμικής.

Στην ομάδα ANesthetic GenDeration συμμετέχουν η Γιάννα Πατσάλοβα, η Γιουλιάνα Σοκόλοβα, η Μαρία Φερεντσουχόβα, της οποίας ωστόσο δεν παρουσιάζονται έργα στην ανθολογία. Την πληροφορία αποσπούμε από τον πρόλογο. Ως αντιπροσωπευτικό δείγμα της τάσης παραθέτουμε ένα ποίημα της Γιουλιάνα Σοκόλοβα στο οποίο χρησιμοποίησε κείμενο του Ιπποκράτη.

 

Εκείνοι δεξιά του καλοκαιριού

  1. v.

Ξεκινώ προς τη δύση

στη ζεματιστή ζέστη

κάθε απόγευμα

 

Στα Ασκληπιεία οι άρρωστοι ευθυγραμμίζονταν κάθε βράδυ πριν

το σούρουπο, ταξίδευαν από μακριά για να θεραπευτούν από τον

θεό στον ύπνο.

 

Όπως πλησίαζε το βράδυ οι άρρωστοι έπαιρναν τη θέση τους σε

κρεβάτια που λέγονταν κλίνες. Οι υπηρέτες του ναού έκλειναν τα

φώτα και εφησύχαζαν τους αρρώστους. Την αίθουσα διέσχιζε ο

ιερέας και μάζευε τις θυσίες από τους βωμούς. Μετά έμπαινε μέσα

ο θεός με συνοδεία δύο κόρων και ενός σκλάβου. Πλησίαζε τις

κλίνες, εξέταζε τους αρρώστους και ετοίμαζε αλοιφές και σιρόπια.

 

Ο Ασκληπιός έτρεφε για τους ανθρώπους πιο πολλά αισθήματα και

στοργή απ΄ ό, τι οποιοσδήποτε άλλος θεός και οι άνθρωποι του το

ανταπέδιδαν με το ίδιο μέτρο.

 

(Γιουλιάνα Σοκόλοβα)

Η Text Generation ανήκει στα πειραματικά, πρωτοποριακά λογοτεχνικά κινήματα της δεκαετίας του 1990 και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ποιητική των νεότερων γενεών. Οι εκπρόσωποί της πειραματίστηκαν με το λαϊκό και το μεταμοντέρνο. Μέσα από τη σύζευξη ετερόκλητων στοιχείων δημιούργησαν μια ποίηση πολυφωνική και ειρωνική, που βασίζεται κυρίως στην οπτική και εικονική παράδοση των δεκαετιών του 1950 και 1960. Η τάση αυτή στη Σλοβακία έδωσε γραφικά και οπτικά ποιήματα – μετακείμενα, τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και ως μουσικά μοτίβα. Οι ποιητές Μάρτιν Κότσις, Εύα Τομκουλιακόβα, Πέτερ Τσίμπο χρησιμοποιούν την τεχνική αυτή.

®

Στο δωμάτιο χωρίς τον αδερφό

με αντίλαλο στα κόκκαλα

χωρίς mg ασβέστιο

 

αποστεγνωμένο μυελό

δεν θα απορροφήσει πια γέλιο

που κολλούσε στο πάπλωμα

 

μισάνοιχτη πόρτα EXIT

πίσω από τον ορίζοντα

της πεταμένης πέτρας

όπου τα παραλληλόγραμμα

τουλάχιστον θεωρητικά τέμνονται

Οι συνοικίες: διαρκούν

ως εστίες σκουριάς

ξαναδιαμορφώνονται στη χώρα

 

σε χάρτινα κράνη: συνηθίσαμε

(να) γλύφουμε πλαίσια αναρρίχησης

πλούσια σε ιχνοστοιχεία

 

και

παιχνίδια

σ

α

ν

α

ρ

χ

α

ι

ο

λογικοί ανιχνευτές

μέχρι τους αγκώνες χωμένους

σε κινούμενη άμμο

 

σκλήρυναν

χωρίς οδηγίες χρήσης

 

 

(Πέτερ Τσίμπο)

 

Η τεχνική της Text Generation παραπέμπει στο ρεύμα του εικονισμού (imagism, από το image  εικόνα) που κατάγεται από το συμβολισμό και τον αγλλόφωνο ποιητικό μοντερνισμό. Είχε κάνει την εμφάνισή του κατά τη δεκαετία του 1910 στην Ευρώπη. Εισηγητής του είδους ο αμερικανός ποιητής Έζρα Πάουντ, ο οποίος έζησε στην Ευρώπη και συνδέθηκε με τους σημαντικότερους μοντερνιστές ποιητές. «Μια εικόνα», εξηγεί ο Πάουντ στο μανιφέστο του εικονισμού, το 1913, «είναι αυτό που παρουσιάζει, μέσα σε μια χρονική στιγμή, ένα σύμπλεγμα διανοητικής ή συγκινησιακής τάξης». Οι εικονιστές επεδίωξαν την εκφραστική ακρίβεια και τη γλωσσική οικονομία που χαρακτήριζαν την κλασική λογοτεχνία της Ευρώπης αλλά και αυτή της ανατολικής Ασίας (γιαπωνέζικη επιγραμματική ποίηση). Διεκδίκησαν πλήρη θεματική ελευθερία και αντικατέστησαν το ποιητικό μέτρο με τη μουσική φράση[2].

Οι νέοι Σλοβένοι ποιητές επιδεικνύουν παρόμοιες τάσεις. Πειραματίζονται με την εικόνα και το στυλιζάρισμα του στίχου, γράφουν υπερρεαλιστικά, εκφράζονται χωρίς φραγμούς. Δημιουργούν μεταμοντέρνα κείμενα που παίζουν με την εικόνα, με τη γλώσσα, με τη φιλοσοφία. Τα ποιήματά τους διακρίνονται από πάθος και φαντασία. Δημιουργούν συνθέσεις με δυνατές σηματοδοτήσεις και καταγγέλλουν τα κακώς κείμενα της κοινωνίας.

Ο Ραντοσλάβ Τόμας (RadoslavTomáš) στο τελευταίο του βιβλίο «Αναφορά στο στάτους», (ανθολογία σύγχρονης ευρωπαϊκής ποίησης), «δημιουργεί μια ηχητική πολυφωνία στην οποία μιλούν φανταστικοί χαρακτήρες από τριάντα τέσσερις χώρες. Το βιβλίο έχει δομή που αντιγράφει το χάρτη της Ευρώπης. Αν σχεδιάσουμε τη σειρά των ποιημάτων πάνω στο χάρτη, έχουμε την τροχιά μιας σπείρας που συνεχώς στενεύει και η οποία ξεκινά ψηλά στον βορρά, προχωράει ανατολικά και στη συνέχεια κινείται νότια, ώστε να καταλήξει στην καρδιά της Ευρώπης, στη Σλοβακία, με το λυρικό θέμα που φέρει το ίδιο όνομα με τον συγγραφέα».

Στην ανάλυσή μας παραθέτουμε το ποίημα με το φανταστικό χαρακτήρα Reimund Ferbinger, από τη Γερμανία. Ανθολογούνται παρόμοια χαρακτήρες από τη Σερβία, την Ουκρανία, το Μαυροβούνιο.

 

 

 

Reimund Ferbinger, Το ρολόι (Γερμανία)

 

Όταν ο πατέρας έστεκε πάνω από τον τάφο της μαμάς

και πετούσε στο φέρετρο χώμα,

ήξερα ότι από το διαμέρισμα, όπου έζησαν σαράντα χρόνια,

θα βγαίνει πια μόνο σπάνια.

Το βράδυ στήθηκε στον καθρέφτη,

κοιτούσε τον άνδρα με τα λεπτά σκληρά δάχτυλα

και κάτι κανόνιζαν.

Ο πατέρας σαν να μιλούσε μία ξένη γλώσσα,

εκείνος στον καθρέφτη τού απαντούσε με τη δική του.

Στεκόμουν μόλις πίσω του, μα δεν με έβλεπε διόλου.

Στην τσέπη είχα τη φωτογραφία της μαμάς,

μέσα της ακόμα χτυπούσε το ρολόι τοίχου.

Το έσφιξα δυνατά και το πέταξα στο πάτωμα.

Εκείνο που κύλησε από μέσα, το φύλαξα κάτω από το μαξιλάρι

του μπαμπά.

Ούτε που ξέρω τι νόημα είχε.

Έζησε ακόμη έντεκα χρόνια, μα την άλλη μέρα ήδη

σαν να μην υπήρξε πια.

 

 

(Ραντοσλάβ Τόμας)

 

Η ποίηση που έρχεται από την καρδιά της Ευρώπης, από μια χώρα μικρή αλλά γοητευτική και αντιπροσωπεύεται από το νέο της δυναμικό, αποτελεί πλούτο για τη χώρα. Η ανθολογία των νέων Σλοβάκων ποιητών φέρνει τον Έλληνα αναγνώστη σε επαφή με τις πιο ζωντανές, τις πιο ενδιαφέρουσες, τις πιο πρωτοποριακές τάσεις της νεοσλοβακικής ποίησης. Η έκδοση συνιστά προσφορά στον πολιτισμό. Γιατί ο πολιτισμός είναι γέννημα διαλόγου και αρχίζει «από τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχουμε εμείς, αλλά υπάρχει και ο άλλος, ο διπλανός μας. Χωρίς αυτόν τον άλλο, η ζωή μας και η πλάση ολόκληρη θα ήταν μια τρομερή ερημιά», έγραφε ο δοκιμιογράφος μας Κώστας Τσιρόπουλος.

 

Όλα για τη μητέρα μου

[…]

η μητέρα μου είπε μία φορά

ότι αγαπά φοβερά

αλλά θα καταλάβω

όταν γίνω μεγάλη

 

ότι μεγάλα λάθη δεν υπάρχουν

αυτά αντιστοιχούν στη μεγάλη αγάπη

αλλά θα καταλάβω

όταν γίνω μεγάλη

 

ότι μεγάλα σφάλματα δεν υπάρχουν

είναι μόνο μία μεγάλη αγάπη

πραγματικά μεγάλη

αλλά θα καταλάβω

όταν γίνω μεγάλη

πραγματικά μεγάλη

 

γελάω με τον περήφανο άνδρα

όπως με τον ίδιο μου τον εαυτό

και ακόμα υπάρχουν πράγματα

που δεν καταλαβαίνω

 

για τη μεγάλη αγάπη

για τα μεγάλα λάθη

για τα μεγάλα σφάλματα

 

 

(Γιάννα Πατσάλοβα )

 

«Η ποίηση είναι μια παγκόσμια γλώσσα που κατανοείται από όλους τους ευαίσθητους ανθρώπους στον κόσμο», επισημαίνει στον πρόλογό της η Μαρία Φερεντσουχόβα και εκφράζει την ελπίδα ότι το ελληνικό αναγνωστικό κοινό θα υποδεχθεί με ενδιαφέρον τους νέους Σλοβάκους καλλιτέχνες.

 

 

_____

[1] Martin Kočiš, Ladislav Lipcsei, Veronika Dianišková, Jana Pácalová, Juliana Sokolová, Michal Tallo, RadoslavTomáš, Eva Tomkuliaková, Peter Cibo.

[2] Βλαβιανού Α., Γκότση Γ. κ. ά., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τις αρχές του 18ου αιώνα έως τον 20ό αιώνα τ. Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 253.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top