Fractal

Η εικόνα της Ελλάδας μέσα από τα ΜΜΕ

Γράφει ο Δημήτρης Κουκλουμπέρης //

 

Πηγή: efsyn.gr

 

Εξώφυλλο του γερμανικού περιοδικού FocusΗ έρευνα αναλύει πώς μας βλέπουν οι Ευρωπαίοι τα χρόνια της κρίσης μέσα από τις εφημερίδες τους και τι εντύπωση διαμορφώνουν οι Ελληνες πολίτες γι’ αυτούς, διαβάζοντας τον ελληνικό Τύπο.

 

Ποια είναι η εικόνα της Ελλάδας στα μάτια των Ευρωπαίων τα χρόνια της μεγάλης κρίσης που βιώνει η χώρα μας και ποια είναι η εντύπωση που διαμορφώνουν οι Ελληνες πολίτες γι’ αυτούς, διαβάζοντας τον ελληνικό Τύπο;

 

Στα ερωτήματα αυτά, τα οποία πολλές φορές έχουν απασχολήσει τον καθέναν και την καθεμιά από εμάς, επιχείρησε να απαντήσει με οργανωμένο και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο το Εργαστήρι Τεχνών και Πολιτιστικής Διαχείρισης του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, μελετώντας επί έναν χρόνο (1/5/2014-15/5/2015) ελληνικά, γερμανικά και βρετανικά μέσα.

Η ερευνητική ομάδα επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στον ρόλο του πολιτισμικού παράγοντα στη διαμόρφωση της εικόνας που έχουν οι άλλοι για την Ελλάδα, αλλά και στην ενσωμάτωση, την απόρριψη και την εν γένει διαχείριση της εικόνας αυτής από τα ελληνικά μέσα και γενικότερα την ελληνική κοινωνία.

Το πρώτο συμπέρασμα που προέκυψε είναι ότι στην εικόνα αυτή παρεισφρέουν από την πρώτη στιγμή σε γερμανικά κυρίως μέσα, αλλά όχι μόνο σε αυτά, σχόλια που αφορούν τα χαρακτηριστικά, τα ήθη και τη νοοτροπία ενός λαού με ενδεικτικές τις συνήθεις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις: Είναι κολάσιμο ότι οι Ελληνες τρώνε ντολμαδάκια και πίνουν ρετσίνα, ότι χορεύουν ασταμάτητα συρτάκι και ότι μαλώνουν δήθεν για το ποιος θα πληρώσει στην ταβέρνα τον λογαριασμό, τον οποίο στο τέλος αφήνουν απλήρωτο.

Δεύτερο βασικό συμπέρασμα, από την άλλη πλευρά, είναι η ιδιότυπη συλλογική ενοχή, όπως τη χαρακτηρίζουν οι ερευνητές, η οποία διαχέεται από τα ελληνικά μέσα που αναπαράγουν την παραπάνω εικόνα.

Παράλληλα, τονίζουν ότι είναι «διαδεδομένη και μάλλον δικαιολογημένη» η εντύπωση ότι όχι μόνον αρνητικά σχόλια και τα αντίστοιχα στερεότυπα αφθονούν (χωρίς αυτό να αποκλείει και αντίθετες πολύ θετικές απόψεις), αλλά και ότι η διατύπωσή τους έχει να κάνει με συγκεκαλυμμένους πλην διαφανείς πολιτικούς στόχους.

Από τις κρίσεις αυτές, στην επιστημονική ομάδα γεννάται ένα διττό ερώτημα, που αφ’ ενός αφορά την ερμηνεία που δίνεται για τη συνεχή ροή αναλύσεων, πολεμικών ή και απειλών που εκφράζονται από επίσημες ανακοινώσεις, την αρθρογραφία μέχρι τα τηλεοπτικά σποτ και τις διαδικτυακές αναρτήσεις.

Αφ’ ετέρου, δημιουργείται ο προβληματισμός σχετικά με το τι πρέπει και τι μπορεί να συμβεί για να μετατραπούν τα όποια συμπεράσματα σε εργαλεία σκέψης και δημιουργικής αντίστασης.

 

Πρωτοσέλιδα εφημερίδων Guardian- BildΠρωτοσέλιδα της βρετανικής Guardian και της γερμανικής Bild | 

 

Ειδικότερα, ο πρώτος θεματικός άξονας της έρευνας πραγματεύεται τις στερεοτυπικές πολιτισμικές αναπαραστάσεις των Ελλήνων στον βρετανικό Τύπο (Guardian/Observer, Independent, Mirror, Express, Mail, Telegraph) και συνοψίζοντας, κρίνεται ότι οι πολιτισμικές προκαταλήψεις (αρνητικές ή θετικές) έχουν κυρίως προπαγανδιστικό ρόλο και συνήθως εξυπηρετούν είτε συγκεκριμένες ιδεολογικο-πολιτικές θέσεις είτε οικονομικά συμφέροντα.

Στον δεύτερο άξονα, για την εικόνα της Ελλάδας στον γερμανικό Τύπο (εφημερίδες Bild, Die Welt, Suddeutsche Zeitung και το περιοδικό Focus) συμπεραίνεται ότι η κρίση στην Ελλάδα αποτέλεσε ιδανική βάση για να δημιουργηθούν νεότεροι στερεοτυπικοί χαρακτηρισμοί από τα γερμανικά ΜΜΕ.

«Τα συγκεκριμένα μέσα επέλεγαν να μη φωτίσουν τις πραγματικές αιτίες, συμβάλλοντας στην κριτική κατανόηση του προβλήματος και προέβαλλαν αρνητικά στερεότυπα για τους Ελληνες, κατακρίνοντας τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής τους, χρησιμοποιώντας συχνά υπεραπλουστευμένες εξηγήσεις, φορτισμένη φρασεολογία, υπερβολές και ανακρίβειες», επισημαίνουν οι συντάκτες της μελέτης.

Οι ελληνογερμανικές σχέσεις και η παρουσίασή τους στον ελληνικό Τύπο («Καθημερινή», «Βήμα», «Πρώτο Θέμα») είναι το τρίτο κεφάλαιο της έρευνας, που διαπιστώνει ότι στα σχετικά δημοσιεύματα χρησιμοποιούνται συχνά έννοιες όπως «βοήθεια» και «στήριξη» που παρουσιάζουν τη Γερμανία και την Ελλάδα στους ρόλους του ισχυρού και του αδύναμου.

Η μεν Γερμανία κατηγορείται για άρνηση βοήθειας και άσκηση πολιτικής με γνώμονα το δικό της συμφέρον, ενώ ενίοτε καταγγέλλονται ανθελληνικά στερεότυπα, αλλού όμως γίνονται αναφορές στον «επικίνδυνο αντιγερμανισμό» των Ελλήνων και στα «παράλογα αιτήματα» για τα κατοχικά χρέη.

Η τέταρτη θεματική ενότητα ασχολείται με την ανισότητα της σχέσης ανάμεσα στον ξένο και ελληνικό Τύπο και ειδικότερα με τον τρόπο που τα ελληνικά μέσα προσέλαβαν την εικόνα της χώρας μας στα ξένα ΜΜΕ κατά την περίοδο της κρίσης.

Καταδεικνύεται ότι δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με μια σχέση πρόσληψης-επιλογής, αλλά με μια πολύ πιο σύνθετη και άνιση σχέση, όπου αρκετές φορές ο ελληνικός Τύπος, την ίδια ώρα που διαμαρτύρεται για την στερεοτυπική παρουσίαση της Ελλάδας στα ξένα μέσα, ταυτόχρονα καταφεύγει σε αυτά για να αντλήσει επιχειρήματα και κύρος.

Οι γελοιογραφίες

 

Τέλος, στον πέμπτο άξονα εξετάστηκαν δέκα χιλιάδες γελοιογραφίες σε έντυπα και ψηφιακά μέσα από όλο τον κόσμο και επιλέχθηκαν για συγκριτική μελέτη χίλιες εξ αυτών, προκλητικές και καυστικές, που αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης ή κριτικής των στερεοτυπικών αναπαραστάσεων των ευρωπαϊκών χωρών μέσα στο ταραγμένο πεδίο της οικονομικής κρίσης με προεξάρχουσα την Ελλάδα.

Ως βασική διαπίστωση προκύπτει ότι η συντριπτική πλειονότητα των σκίτσων του ξένου Τύπου χρησιμοποιεί παραπομπές στην αρχαία Ελλάδα όπου οι ερειπωμένοι αρχαίοι ναοί συνδέονται με τα σημερινά οικονομικά ερείπια, ενώ οι σύγχρονοι Ελληνες παρουσιάζονται να έχουν σπαταλήσει ανεύθυνα τόσο το ευρωπαϊκό κεφάλαιο όσο και το πολιτιστικό κεφάλαιο των αρχαίων προγόνων τους.

 

Σκίτσο για την ελληνική κρίση

Σε αντιδιαστολή, οι Ελληνες γελοιογράφοι δεν κάνουν το ίδιο συχνά χρήση της αρχαιότητας, η κριτική τους στοχεύει σε πρόσωπα και καταστάσεις και δεν επιλέγονται γενικευμένα σχήματα και στερεότυπα.

Η επίσημη παρουσίαση της έρευνας που πραγματοποιήθηκε υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Πέπης Ρηγοπούλου, με τη συμβολή της καθηγήτριας Μυρτώς Ρήγου και τη χορηγία του τέως πρύτανη του ΕΚΠΑ, Μιχάλη Σταθόπουλου θα γίνει σε ειδική ημερίδα την Τετάρτη 20 και την Πέμπτη 21 Μαΐου στο Αμφιθέατρο Αργυριάδη (Πανεπιστημίου 30-Προπύλαια), 10 με 4 το απόγευμα.

Η είσοδος για τους ενδιαφερομένους είναι ελεύθερη.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top