Καθώς οι αποστάσεις μηδενίζονται

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης // *

Θάνος Γώγος «Γλασκώβη» εκδόσεις Θράκα 2014

Όλα αρχίζουν με δυο «επιστολές» ποιητικής πρόζας. Η πρώτη προέρχεται από μια ερωτοχτυπημένη δεσποσύνη ή έτσι θέλει ο ποιητής να πιστέψουμε εμείς οι αναγνώστες. Του λόγου μου είμαι ενθουσιασμένος από τούτη την ευφυή εισαγωγή. Εξαιρετική αρχιτεκτονική θεμελιωμένη σε  τρυφεράδα, πίκρα, επίγνωση, νοσταλγία, προσμονή και αποδοχή  συνθηκών. Θέλω να πιστέψω πως δεν είναι παρά η πρόφαση για ν’ αναπτυχθεί σωτήριος ρεαλισμός κατά την ώρα της ανάγκης. Η δεύτερη «επιστολή», απάντηση στην πρώτη, κατά βάθος εξηγεί πως ελευθερία σημαίνει απώλεια. Και η αποδοχή της απώλειας σημαίνει συνθήκη ελευθερίας. Θαυμάσιες γραφές που απαντούν διαφορετικά για την ίδια κατάσταση. Μοναχικότητα. Ό, τι μοιάζει με υποχρεωτική κίνηση και ξενιτιά. Όπου η μοναξιά εδώ ή εκεί δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε εύκολα ούτε ριζικά. Το σκηνικό απαιτεί έναν τόπο μυθικό. Άλλο ένα σύμπαν ηρώων. Σκωτία. Στη μακρινή Γλασκώβη. Πολιτεία προσωπικό καταφύγιο. Ομίχλη- βροχή- ποτάμι· ομίχλη- βροχή –ποτάμι.  Επαναλαμβανόμενο μήνυμα SOS προς τον νότο. Και απέναντι μια κεκαυμένη Λάρισα, ή μια βαθιά συντηρητική Καστοριά μέχρι μυρωδιάς από ξεπεσμένη Χούντα, ή μια Αθήνα να ασφυκτιά στην ίδια την ανάσα της. Και γιατί όχι εδώ στο «Μικρό Καφέ». Καταφύγιο επί αποβάθρας Βοιωτικής Αντίκυρας όπου η σαγήνη του θαλασσινού κόλπου  υποκρύπτει  τάσεις φυγής. Ο ποιητής δεν θέλει να καλοπιάσει. Οι «εθνικοτοπικές» κολακείες δεν βοηθούν στην συνειδητοποίηση, ούτε στην διαλεύκανση. Προφητικές καταστάσεις καθώς μεταγράφει ο Θάνος Γώγος. Καθώς ψαλμωδεί. Καθώς καταγγέλλει με ακριβή συμβολισμό. Κάποιος δεν μπορεί να κρύψει την οδύνη του. Την μια στιγμή εκτίθεται διακριτικά, την άλλη υποστηρίζει ευθέως πως η αποδοχή των συνθηκών οδηγεί στην νωχέλεια μιας κατανόησης. Αλλά έτσι καθίσταται ολοφάνερη η άρνηση για κάθε είδους παρηγοριά. Πρόκειται για ποίηση που οριοθετείται, αλλά δεν εκβιάζεται, από την πραγματικότητα και την ανάγκη. Όμως η ανάγκη ευνοεί τοπία εύθραυστης ομορφιάς. Μυστικές σπηλιές. Αδιόρατες επιθυμίες για ελπίδα κάπου πίσω από ορίζοντες εγκατάλειψης, εγκλήματος και ολιγωρίας. Όπου, μεταξύ Οδύσσειας και εξορίας, όλοι οι τόποι είναι μακρινοί και ταυτόχρονα τόσο κοντά. Η απάντηση έρχεται. Μια ποιητική συλλογή αλήθειας και ακρίβειας. Ο ποιητής προσπαθεί με ειλικρίνεια και εξίσου ισχυρότατο ταλέντο να μην αποποιηθεί την ευθύνη του. «Το να κρατιέσαι στο κάτι είναι πι σίγουρο/ απ’ το πιστεύεις στο τίποτα; / Τι γελοία ερώτηση…». Θα μπορούσε να υποσχεθεί. Τόσα λόγια ψεύτικα υπάρχουν, κυκλοφορούν ευρέως· έτσι κάνεις και γεμίζεις τις μπαταρίες σου. Αλλά δεν το κάνει. Αυτοσαρκασμός σχεδόν. Το τέλος μοιάζει με ομολογία ευθύνης. Η αλήθεια είναι λεπίδι καταπάνω στην αλήθεια. Που σημαίνει πίσω απ’ τις λέξεις πως του λόγου της η αλήθεια καταλήγει ως  ένα ακόμη ψεύδος. Η αλήθεια μοιάζει με την μοναξιά. Η ποίηση είναι θεραπαινίδα της μοναξιάς. Και τι είναι οι ποιητές; «Τα χέρια μου άγαρμπα και απείθαρχα. Μπεκρήδες εθισμένοι στην αποτυχία της εκτέλεσης. Μα το μυαλό μου δεσποινίς είναι όμορφο, σπάνιο. Το γνωρίζεται, έτσι; Παραμυθιάζει και έπειτα γκρεμίζει τα πάντα με αλήθειες – ξυράφια στο δέρμα σας». Νεανικός προβληματισμός, διαφορετικός λόγος και γι αυτό μεστός. Ωστόσο η ωριμότητα πλημμυρίζει τις σελίδες χωρίς να χάνεται ούτε σταγόνα υγρασίας. Ορμητική γραφή σε εξαιρετικά ελληνικά. Και αφαίρεση ικανή. Πολλοί νομίζουν πως αφαίρεση σημαίνει λίγες λέξεις, ακόμη λιγότερες εικόνες. Ένα στεγνό τοπίο. Αλλά η αφαίρεση δεν είναι παιδί της πενίας. Είναι παιδί του πλούτου. Είναι ουσία συνείδησης. Είναι άνεμος λουλουδιών. Γεωμετρίες χρωμάτων. Αλλά αφαίρεση είναι τα νυχτολούλουδα καθώς καλύπτουν το σκοτάδι, και ορίζουν τη νύχτα. Είναι η στόχευση στην καρδιά, στην ουσία. Και η ουσία μπορεί και ενίοτε πρέπει να περιγράφεται με αντιφατικές και σημαντικές λέξεις. Με νεύρο και δύναμη η γραφή του Θάνου Γώγου. Κάθε «παρέα» λέξεων φτιάνει εικόνες και έννοιες φανερές και αφανέρωτες. «Η περιπλάνηση ξεκίνησε. / Κινούμαι στην επιφάνεια. / Οι πρώτες απάτες αποκαλύπτονται…». «Στο σώμα / Το-σώμα- /Υλικό για παρατήρηση/ Δεν έχω παράπονο/Αλίμονο/Αυτό ξαναγυρνά / Όσο πιο κακοποιημένο τόσο καλύτερο.»

Θάνος Γώγος

Η γνώση της εποχής ορίζει την έμπνευση του ποιητή. Και η σοφία σε έναν νέο άνθρωπο δεν σημαίνει απαισιοδοξία όσο κι αν φαίνεται έτσι. Σημαίνει τάλαντο εκ φύσεως και αισθήσεις αγριμιού. Για να ενηλικιωθεί ένα αγρίμι τα μόνα που δεν φαίνονται απαραίτητα είναι οι επιστήμες και τα γηρατειά. Ο αληθινός ποιητής έχει την ωριμότητα ενός νεαρού αγριμιού πριν ακόμη αρχίζει η ηλικία αναπαραγωγής. Όταν αρχίζει και σοβαρεύει ένα παρόν λίγο πριν το μέλλον του. Να το πω ένστικτο; Να το πω χέρι θεού; Να το πω   κάτι μαγικό, χημεία του σύμπαντος να το πω; Αλλά  η καλλιέργεια επιφέρει την καρποφορία όταν στηρίζεται  στη μελέτη. Στην επιθυμία για μελέτη ως ελεύθερη επιλογή και όχι από υποχρέωση ή την αγάπη για στολές, παραφράζοντας τον Ζήσιμο Λορεντζάτο. Και η ποίηση του Γώγου εκτός από ταλέντο και άρνηση στολής αφήνει και σαφή ίχνη  επίμονης σπουδής πίσω της. Ο αναγνώστης, σαν τον έμπειρο κυνηγό, τ’ αναγνωρίζει, τ’ ακολουθεί. Επιρροές, διαπιστώσεις , τοποθετήσεις, ασάφειες, κρυψώνες, αντιφάσεις και αμείλικτα τραύματα. Εδώ  ανοίγεται ένα παράθυρο να πλεύσει το κάτι του φωτός στις σκοτεινές γωνίες. Η κίνηση του ποιητή μετασχηματίζεται σε χορό. Ο χορός της σκόνης που στροβιλίζεται σ’ ένα μονοπάτι ήλιου. Το φως δίνει όγκο στα εύθραυστα σύννεφα των λέξεων. Ακόμα κι  όταν ο ποιητής μιλά με περισσή περηφάνια για την ιδιαιτερότητα του, τίποτε δεν σε ενοχλεί, τίποτε δεν μοιάζει με αλαζονεία ή διάθεση προσβολής. Όλα μοιάζουν με γνώση που τρυπώνει βαθιά στην ουσία της εποχής, σ’ αυτήν την ίδια την ψυχική διάθεση του υποψιασμένου αναγνώστη. «… Η αντικειμενική έκφραση στο παιχνίδι της αποτύπωσης / Οι λάθος τονισμοί επιτηδευμένα προστέθηκαν/ Δε θα ‘λεγα πως βρήκαν χαριτωμένη τη δική μου/ οπτική των / πραγμάτων». Στο τέλος όλα θα φτάσουν στην ανεπάρκεια τους ακόμα και η αλήθεια. Μοιάζει με επαναστατική διαδικασία η αλήθεια εδώ μέσα. «Ας γκρινιάξουν για την απώλεια εκείνοι που η αισθαντικότητα καθορίζει την ευτυχία τους…». Η κριτική διάθεση του ποιητή ακολουθεί μια πορεία προς την αταξία δια μέσου υπερρεαλιστικών εικόνων κι ελλειπτικότητας. Συχνά χρησιμοποιεί αντιποιητική γλώσσα. Έχει τους καλούς λόγους του και γι’  αυτό δικαιώνεται. Λένε ότι από το πώς υπολογίζει τις γυναίκες κάθε εποχή, μπορούμε να ορίσουμε την αξία της. Κι αυτό απροκάλυπτα και μάλλον «προβοκατόρικα» το ρίχνει στο χαρτί ο ποιητής. Προσπαθεί να μας εξηγήσει. «Μαστίγωσε ξανά την πουτάνα»/ κι άλλες φωνές/ «Δεν θέλουμε υπερφύλα, θέλουμε υπερκώλους…/ και υπερβυζιά» / «Θέλουμε την υπερπουτάνα» / «Αυτό  ευαγγελίσου μας/ αυτήν δώσε μας». Αλλά αυτές οι στιγμές κόμποι, αυτός ο θυμός  στην ύφανση του ποιήματος, δεν είναι παρά τέχνασμα. Θέλει να κρύψει τον λυρισμό και την οδύνη του όπως κάποτε γυμνά στηθαία έκρυβαν τις μπούκλες των κεραμιδιών. Όπως αδιαφανή κρύσταλλα κρύβουν την πολυώροφη – επάλληλη ζωή. Ακόμα και την αίσθηση της απελπισίας χρησιμοποιεί για να κτυπήσει τον λήθαργο. «Καμιά προτροπή δεν θα λάβετε πια/ Παρά μόνο εικόνες/ Εικόνες συνοδευμένες από μια αίσθηση/ Την αίσθηση της θηλιάς στο λαιμό / Την ερεθιστική για εσάς αίσθηση…», αφού λίγο πριν προσπαθεί να μας εξηγήσει την ωριμότητα που οφείλει να συνειδητοποιήσει το ποίημα, «…Δεν μας περιέβαλε η φύση και η γαλούχηση με ροζ/ υμένες/ παρά με/ τη/ βαναυσότητα/ μιας ωμής κρίσης. / Αν και… οφείλω να ομολογήσω πως κάποτε…/ Υπήρξαμε κι  εμείς αριθμοί/ Και πράξεις σύνθετες/ Μα αφαιρεθήκαμε ξανά και ξανά/ Δεν άργησε η μέρα που μείναμε χωρίς πρόσημο…».

Η ποίηση του Θάνου Γώγου είναι εξαιρετική αλλά δεν είναι εύκολη. Πρέπει ν’ αφεθείς στον ωκεανό της ουσίας  που ανοίγει μπροστά σου. Συχνά πρέπει να έχεις σημαδευτεί λίγο – πολύ σε όμοια αγκάθια. Κυρίως βοηθά στην συνειδητοποίηση της κατάστασης από γενική άποψη και ειδικά της διαφορετικότητας. Σε βοηθά να κατανοήσεις και να  αποδεχτείς, από την αρχή σχεδόν, πως κάτι κακό  μας αγκαλιάζει, κάτι δηλητηριώδες μας ποτίζει, ( όπου κι αν βρισκόμαστε, όπως και να βρισκόμαστε), ειδικά τώρα δα που η απόσταση ανάμεσα σε όλα φτάνει στο ελάχιστο. «Δεσποινίς εντέλει/ Οφείλουμε/ να είμαστε/ Σίγουροι/ Σίγουροι/ όπως η καταστροφή».

Προσωπικά  πιστεύω ότι ο ποιητής Θάνος Γώγος έχει εμπιστοσύνη στους  αναγνώστες του γι’ αυτό «μας τη λέει». Μπορώ να χαρακτηρίσω τον λόγο του απόλυτα ειλικρινή.

* Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών».