Διήγημα: “Heiligenstadt”

Γράφει η Γιώτα Ωρολογά //

Κοιτάζω το στυλό από πάνω μέχρι κάτω σα να πρόκειται για κάποιο σπάνιο αντικείμενο. Μετά χασμουριέμαι χωρίς ευγενικές χειρονομίες και μετά καρφώνω το βλέμμα μου στα παπούτσια της κοπέλας που κάθεται μπροστά μου. Μια ανεπαίσθητη μυρωδιά μούχλας αναδύεται από τους ακαθόριστους λεκέδες της τεράστιας μοκέτας. Αποφασίζω να μελετήσω λεπτομερώς κάθε λέξη, γράμμα, σημάδι, τρίψιμο, γδάρσιμο, τσίχλα, μουτζούρα που βρίσκεται πάνω στο τραπέζι. Πολλές ημερομηνίες που πιθανόν σημαίνουν κάτι για κάποιους. Τα φώτα της οροφής θυμίζουν πολυκατάστημα δυο λεπτά πριν κατεβάσει ρολά. Μερικά καμένα μερικά αναμμένα μερικά κάτι ανάμεσα στα δυο. Κάποιος μουρμουρίζει ένα παραμιλητό ή τραγούδι ή υπενθύμιση των διαβασμένων. Το κορίτσι δίπλα μου κουνάει νευρικά το πόδι και τραντάζει τη δική μου πλάτη στο ενιαίο κάθισμα. Ακούω χωρίς να εντοπίζω το πρόσωπο, μια φωνή να ρωτάει, «αργούν πολύ ακόμα τα θέματα;». Ο επιτηρητής αδιαφορεί, το ξανασκέφτεται και με ύφος επιτηρητή απαντάει, «γιατί έχετε κάτι καλύτερο να κάνετε;». « Έχω πολλά καλύτερα να κάνω» λέω τόσο δυνατά, όσο να με ακούσουν μόνο οι πολύ κοντινοί συμφοιτητές μου. Ένα μικρό σούσουρο από λέξεις ακούγεται από δω κι από κει, «επίτηδες», «ψήνονται», που διακόπτεται απότομα από το τρίξιμο του μεντεσέ της μεγάλης πόρτας του αμφιθέατρου.

Ένα μάτσο χαρτιά που το μόνο που διακρίνεται στις αιωρούμενες γωνίες τους είναι η σφραγίδα της σχολής , βρίσκονται στα χέρια της πιο παράξενης κι απρόβλεπτης καθηγήτριας. Το μάθημα αυτής, «οικογενειακός προγραμματισμός». Η παρουσία μου στο μάθημα της, ήταν μάλλον σπάνια όλο αυτό το εξάμηνο, είχε την ατυχία να το διδάσκει κάθε Πέμπτη πρωί, την ώρα που απολάμβανα συνήθως την παρατεταμένη επίσκεψη του μεγάλου έρωτα.

«Γράψτε», διατάζει σα λοχίας . Μας κοιτάζει σα να μας λυπάται και ταυτόχρονα να χαίρεται, κι ενημερώνει: «το θέμα είναι ένα. Θα σας δίνονται στοιχεία κάθε μισή ώρα. Θα εκφωνήσω το πρώτο μέρος τώρα. Θα γράψετε ό,τι σας φωτίσει ο θεός και σε μισή ώρα θα επανέλθω για επιπλέον στοιχεία. Αυτό θα γίνει τρεις φορές. Ένα, δυο, τρία μέρη. Αντιληπτό;». Σαν αγουροξυπνημένοι από δωδεκάωρο ύπνο, κοιτάμε ο ένας τον άλλον και μερικοί ακόμα το ταβάνι.

«Μέρος πρώτο: Ο κύριος Γ. παντρεύεται την κυρία Μ., ανοίγει παρένθεση, που έχει χηρέψει από τον πρώτο της σύζυγο στα είκοσι της, κλείνει η παρένθεση. Εκείνος είναι δάσκαλος σε ωδείο, στα μαθήματα του πιάνου και της φωνητικής, χαμηλά αμειβόμενος. Η κυρία Μ. είναι υπηρέτρια. Η οικονομική τους κατάσταση πολύ κακή. Τι σκέφτεστε για το ζευγάρι;»

Μάλιστα, εξέταση σε δόσεις! Τι σκαρώνει πάλι; Μάλλον έχει βάλει σκοπό να μας κόψει όλους για να ισχυρίζεται μετά ότι το μάθημα της είναι «το πιο σημαντικό» και ταυτόχρονα ότι δεν έχουμε ιδέα από την αληθινή ζωή. Τέλος πάντων ας συγκεντρωθώ πριν λήξει ο χρόνος μου.

«Ο κύριος Γ. σαν καθηγητής ωδείου θα πρέπει να είναι ένας άνθρωπος της τέχνης. Οι αμοιβές του είναι χαμηλές αλλά δείχνει ότι πρόκειται ίσως για κάποιον ιδεολόγο που προκειμένου να βρίσκεται κοντά στο αντικείμενο που αγαπά, περιορίζει τις ανάγκες του. Μπορεί να είναι κάποιος που δεν απομακρύνεται από τις επιθυμίες και τα οράματα του. Ο γάμος με την κυρία Μ. δεν έγινε φυσικά από συμφέρον, μια που και η ίδια είναι φτωχή και μάλιστα έχει ήδη χηρέψει από πρώτο γάμο. Δεν έχει ταπεινά κίνητρα, δεν ενδιαφέρεται για το παρελθόν αλλά προτιμά να ζει ελεύθερος χωρίς προκαταλήψεις. Τα στοιχεία της σχέσης τους δε δείχνουν να τους χωρίζει κάτι σημαντικό ούτε ότι μπαίνει κάποιο θέμα κοινωνικής τάξης. Πιθανόν να έχουν προβλήματα, στην περίπτωση που θελήσουν να αποκτήσουν παιδιά. Εννοώ οικονομικά προβλήματα, που δε θα τους επιτρέψουν να τα αναθρέψουν όπως πρέπει, δεδομένης της περιορισμένης οικονομικής τους κατάστασης. Αν περιόριζαν τον αριθμό των παιδιών στο ένα, ίσως να τα κατάφερναν. Δεν έχουμε στοιχεία αν υπάρχει βοήθεια από κάποιο συγγενικό πρόσωπο, κάτι που θα διευκόλυνε σημαντικά.»

Η πόρτα τρίζει ξανά και χωρίς κανένα εισαγωγικό λόγο γράφουμε ότι ακούμε: «Μέρος δεύτερο: ο κύριος Γ. είναι αλκοολικός, βίαιος και λίγο καιρό μετά το γάμο, σταματάει να δουλεύει . Η κυρία Μ. είναι έγκυος και παρόλο το βίαιο χαρακτήρα του συζύγου της, παραμένει κοντά του».

Τι είναι αυτό τώρα; Μου ανατρέπει κάθε καλή εξέλιξη στην ιστορία. Άκου αλκοολικός και βίαιος! Θα του δείξω εγώ.

«Ο εθισμός στο αλκοόλ αποτελεί μια από τις σοβαρότερες εξαρτήσεις, ψυχικές και σωματικές. Επιφέρει αλλοιώσεις στην προσωπικότητα και επιτείνει την επιθετικότητα. Η θεραπεία είναι δύσκολη και απαιτείται μακρόχρονη ψυχοθεραπευτική διαδικασία με ταυτόχρονη ψυχιατρική παρακολούθηση και φαρμακοθεραπεία. Το οικείο περιβάλλον υποφέρει και παρουσιάζει ψυχοπαθολογική συμπτωματολογία κι απαιτείται εξίσου ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση. Μια σειρά ζητημάτων που προκύπτουν είναι η οικονομική επιβάρυνση και ο αντικοινωνικός προσανατολισμός της οικογένειας. Η σύζυγος οφείλει να προστατεύσει τον εαυτό της και να μην συμπεριληφθεί ταυτιζόμενη στην αλκοολική συμπεριφορά. Εδώ, η κυρία Μ. θα είχε δύο λύσεις. Να διακόψει την κύηση, κάτι που θεωρώ προτιμότερο ή να απομακρυνθεί αναζητώντας πόρους και στήριξη από οικείο πρόσωπο σε περίπτωση που υπάρχει. Ο κύριος Γ. αν επιθυμεί να θεραπευτεί από τον αλκοολισμό να ζητήσει εξειδικευμένη βοήθεια. Φυσικά σε καμία περίπτωση να μη συνεχιστεί η συμβίωση.»

«Μέρος τρίτο: ιατρικό ιστορικό της οικογένειας . Ο κύριος Γ. πεθαίνει πενήντα δύο ετών από άγνωστη αιτία. Η κυρία Μ. πεθαίνει τριάντα δύο ετών από φυματίωση. Θα αποκτήσουν εφτά παιδιά. Ένα παιδί αγόρι πεθαίνει λίγο μετά τη γέννηση του από άγνωστη αιτία. Ένα παιδί κορίτσι πεθαίνει από άγνωστη αιτία επίσης λίγο μετά τη γέννηση του. Ένα παιδί αγόρι πεθαίνει δύο ετών . Ένα παιδί αγόρι ζει σαράντα ένα χρόνια και πεθαίνει από δηλητηρίαση. Ένα παιδί αγόρι πεθαίνει από κύρωση του ήπατος είκοσι οχτώ ετών, κωφό μετά από μια ζωή με πολύ κακή υγεία κυρίως σε κατάκλιση (ευλογιά, άσθμα, κατάθλιψη, αλκοολισμός, ρευματοειδής πυρετός, τυφοειδής πυρετός, οφθαλμική φωτοφοβία, ηπατίτιδα, σηπτικό πόδι, ίκτερος, θωρακική αρθρίτιδα, αυτοκτονικές κρίσεις, ψύχωση, σύφιλη). Ένα παιδί αγόρι ζει εβδομήντα δύο χρόνια, πεθαίνει από αρτηριοσκληρυντική νόσο. Τι θα κάνατε εάν ήσασταν υπεύθυνοι για την πορεία της οικογένειας ;».

Απίστευτη ιστορία! Τι να πρωτογράψω ; Πώς είναι δυνατόν να μπορέσω να πω οτιδήποτε για μια τέτοια οικογένεια. Άνθρωποι που δε σκέφτονται τι κάνουν. Άνθρωποι χωρίς ίχνος συναίσθησης της λογικής. «Τα στοιχεία που παραθέτονται δε μου αφήνουν κανένα περιθώριο να προτείνω οτιδήποτε άλλο από αυτό που αναφέρω στο δεύτερο μέρος. Δεν ξέρω τι νόημα έχει να γεννιούνται παιδιά μέσα σε τόσο νοσηρά περιβάλλοντα. Άνθρωποι που υποφέρουν από ασθένειες δύσκολες, μέσα στη φτώχεια και τη μιζέρια. Πώς να μπορέσουν τέτοιοι άνθρωποι να ζήσουν καλά, να δημιουργήσουν ή να απολαύσουν κάτι από εκείνα που η ζωή προσφέρει. Έρχονται στον κόσμο από γονείς που δεν έχουν καμιά δυνατότητα ούτε να τα φροντίσουν ούτε να τα καλλιεργήσουν ούτε καν να τα θρέψουν. Χωρίς ερεθίσματα και χωρίς παιδεία. Πώς θα μπορούσαν τέτοιοι άνθρωποι να πάρουν και πολύ περισσότερο να δώσουν; Πώς τέτοιοι άνθρωποι θα μπορούσαν να καταφέρουν να έχουν μια θέση μέσα στην κοινωνία; Δε νομίζω ότι τους μένει κανένα άλλο περιθώριο από το να παραμένουν μέσα σε μια κατάσταση συνεχούς εξαθλίωσης και χαμηλών προσδοκιών. Εάν υπάρχει κάτι που θα σκεφτόμουν μετά από ένα τέτοιο καταιγισμό στοιχείων, θα ήταν μόνο η διακοπή της πρώτης κύησης, η στήριξη της μητέρας ώστε να απομακρυνθεί από τον μέθυσο σύζυγο. Εάν δεν κατορθωνόταν το παραπάνω, θα πρότεινα στείρωση των γονιών σε σκοπό να αποφευχθεί ο κίνδυνος να γεννηθούν παιδιά που θα υποφέρουν. Δε θεωρώ λογικό να γεννηθούν παιδιά με τέτοιο επιβαρυμένο ιστορικό. Και σε αυτό το πλαίσιο θα κινιόμουν εάν έπρεπε να πάρω αποφάσεις.»

Μέσα σε λίγη ώρα μόνο, αυτά είχαν γίνει παρελθόν κι απολάμβανα τον καφέ κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο. Μερικά παράπονα για τον τρόπο των εξετάσεων ολοκληρώθηκαν σύντομα όπως και τα σχόλια για την αναπάντεχη ευκολία της απόφασης. Οι αστεϊσμοί για την τραγικότητα της υγείας τους κράτησαν παραπάνω, προσθέτοντας επιπλέον δικές μας επινοημένες, ίσα για να απεμπολήσουμε το κακό μακριά μας. Και το θέμα έκλεισε εκεί.

Μετά από μια περίπου εβδομάδα, στον μακρύ διάδρομο της σχολής, επάνω στον κιτρινισμένο πίνακα ανακοινώσεων, βρήκαμε ένα χαρτί, με γράμματα τυπωμένα σε μέγεθος εβδομήντα δυο.

«Όλοι σας θα επαναλάβετε το εξάμηνο, τουλάχιστον στο μάθημα μου. Κανένας σας δεν μπήκε στον κόπο να κάνει οποιαδήποτε άλλη σκέψη πέρα από τα προφανή. Κανείς σας δεν βγήκε από τα στενά όρια της θεωρίας και της λογικής. Το απρόβλεπτο της ζωής δε σας απασχόλησε καθόλου. Καλό καλοκαίρι σε όλους σας κι εύχομαι λιγότερη αυστηρότητα.

Το ένα από τα παιδιά που ξεκάνατε, ονομαζόταν, Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν».

∞

Σημείωση: Η Διαθήκη του Heiligenstadt είναι επιστολή που γράφτηκε από τον Μπετόβεν στις 6 Οκτωβρίου του 1802 και απευθύνεται προς τους αδελφούς του με την ένδειξη να ανοιχτεί και να εκτελεστεί μετά τον θάνατό του. Ανακαλύφθηκε ανάμεσα στα χαρτιά του λίγο μετά τον θάνατό του στις 26 Μαρτίου του 1827. Στο κείμενο αυτό φαίνεται όλη η απόγνωση του Μπετόβεν από την αυξανόμενη απώλεια της ακοής του, αλλά και η δύναμη την οποία αντλεί από την επίγνωση του τεράστιου ταλέντου του και το πάθος του να εκπληρώσει το καλλιτεχνικό του πεπρωμένο. (Πηγή: wikipedia.org)