Γιώτα Φώτου: «Ο πόνος δεν έχει εθνικότητα»

Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη //

«Η ιστορία κάνει κύκλους» μας λέει η Γιώτα Φώτου στο καινούριο της βιβλίο, που αν και κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό, έχει γίνει ανάρπαστο στα βιβλιοπωλεία. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, που πλέκει τις ζωές πολλών οικογενειών γύρω από ένα διώροφο σε έναν από τους κεντρικότερους δρόμους της Θεσσαλονίκης, την οδό Τσιμισκή. Ιστορίες που αφορούν στις γενοκτονίες των Ποντίων και των Αρμενίων, στη Μικρασιατική Καταστροφή και στην εξόντωση των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, με μία πλοκή που δένει τέλεια όλες αυτές τις ετερόκλιτες και διαφορετικές υποθέσεις, ιστορίες ανθρώπων που πόνεσαν και έζησαν απώλειες, ενώ πάρα πολλοί χάθηκαν στη δύνη των τραγικών γεγονότων και έγιναν θύματα μεγάλων αγριοτήτων. Και μέσα σε όλες τις ιστορίες υπάρχει η ανθρωπιά, η αγάπη, η οικογένεια, οι αξίες, ο έρωτας. Ένα βιβλίο, που ξεχώρισε πολύ δίκαια και ευχόμαστε να το διαβάσει πολύς κόσμος γιατί παλεύει ενάντια στη λήθη και ισχυροποιεί την ιστορική μνήμη.

-Το διώροφο της Τσιμισκή υπάρχει κυρία Φώτου;

Το διώροφο της Τσιμισκή με την κυριολεκτική έννοια δεν υπάρχει, ωστόσο συμβολίζει την πόλη της Θεσσαλονίκης ενώ οι ένοικοί του και όσοι σχετίζονται με αυτό δείχνουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα που είχε η πόλη πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

–Η ιστορία βασίστηκε καθόλου σε αληθινά οικογενειακά γεγονότα/ ιστορίες, πέρα από την τραγική αλήθεια της ιστορίας μας;

Για τους αναγνώστες φαντάζει ρομαντική η ιδέα να είναι αληθινά όσα διαβάζουν σε κάθε μυθιστόρημα αλλά οι περισσότεροι συγγραφείς βασίζονται απλά σε πραγματολογικά στοιχεία για να στήσουν την πλοκή με απώτερο στόχο να φέρουν στην επιφάνεια ιστορικά γεγονότα ή θέματα που τους απασχολούν. Εξάλλου πόσες πραγματικές ενδιαφέρουσες ιστορίες μπορεί να ξέρει ένας συγγραφέας που να μπορούν να γίνουν βιβλίο; Οι ήρωές μου λοιπόν δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα, θα μπορούσε όμως να είναι γιατί εκείνα τα χρόνια τέτοιου είδους περιστατικά διαδραματίστηκαν πολλά.

-Εκφράζετε μια απορία στο βιβλίο: Πώς γίνεται τόσες χιλιάδες άνθρωποι (Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης) να μην φύγουν και να μην κρυφτούν, πριν τους μαζέψουν και τους στείλουν με καμιόνια στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Έχω κι εγώ ακριβώς την ίδια απορία.

Δική μου δουλειά δεν είναι να ερμηνεύσω την ιστορία. Προφανώς έχω κάποια προσωπική γνώμη, αλλά το ζητούμενο είναι να μπει ο αναγώστης σε διαδικασία έρευνας και προβληματισμού. Και για να μην αφήσω περιθώρια κατηγορίας θα σημειώσω ότι πολλοί (όχι όλοι) ήταν οι Χριστιανοί που θέλησαν να βοηθήσουν αλλά δεν τα κατάφεραν. Η παραπλάνηση αλλά και η στοχοποίηση της εβραϊκής κοινότητας ήταν κατευθυνόμενη από πολλές πλευρές.

-Αυτό που επίσης βρήκα πολύ ενδιαφέρον, είναι ότι μέσα στο βιβλίο παρουσιάζετε και τις δύο όψεις του νομίσματος. Για παράδειγμα… στο ’22 και τα λάθη των Ελλήνων να θέλουν να περάσουν τον Σαγγάριο αλλά και τους δωσίλογους κατά την κατοχή.

Δεν θα ήμουν συνεπής με τον εαυτό μου αν έβλεπα τα θέματα μονόπλευρα. Το βιβλίο ακουμπά γεγονότα που διαδραματίστηκαν με διαφορά δυο δεκαετιών και αφορούν σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμών, όπως ο εκτοπισμός των Ποντίων, η Μικρασιατική κατάστροφή, η γενοκτονία των Αρμενίων και τέλος ο αφανισμός της Εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη. Αυτά όλα έχουν έναν κοινό παρονομαστή πέρα από τον Ελλαδικό χώρο όπου ζούσαν ή κατέληξαν άτομα αυτών των ομάδων. Αυτός ο κοινός παρονομαστής είναι η αδικία,ο θάνατος, ο βίαιος ξεριζωμός. Ένας από τους λόγους για τους οποίους έγραψα το βιβλίο ήταν ότι ήθελα να αναδείξω πώς ο πόνος δεν έχει εθνικότητα και η ιστορία κάνει κύκλους. Πέρα από τις γενικές γνώσεις που είχα για τα θέματα αυτά μελέτησα πολύ πριν στήσω τη μυθοπλασία. Ασχολήθηκα με λεπτομέρειες της ιστορίας, διασταύρωσα πληροφορίες μόνο και μόνο για να μπω στο κλίμα της εποχής. Μπορεί να διάβαζα μέρες για να στηρίξω μόνο μια μικρή παράγραφο, ή έναν χαρακτηρισμό ή έστω να περιγράψω μια στιγμή στη ζωή ενός εκ των ηρώων μου

-Πώς πλέκετε μία τόσο περίπλοκη αφήγηση; Μου θυμίζει το μπερδεμένο γαϊτανάκι, που πλέκεται και ξεμπλέκεται αργά αλλά σταθερά…

Με πολύ μεγάλη υπομονή και δουλειά και οπωσδήποτε φαντασία. Προσπαθώ να γράφω ιστορίες σαν αυτές που εγώ θα ήθελα να διαβάζω, με ανατροιπές, εκπλήξεις, εντάσεις και υφέσεις, έτσι ώστε να κεντρίζω το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Με απασχολεί πολύ το στήσιμο της πλοκής για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν μπω στην πρώτη γραφή. Το θέμα μπορεί να το έχω επιλέξει εύκολα, το δύσκολο είναι ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να το παρουσιάσω, οι χαρακτήρες που θα επιλέξω, η συνέπεια του μύθου με τα ιστορικά γεγονότα. Αν είναι κάποιος έμπειρος αναγνώστης θα βρει στοιχεία προοικονομίας από την αρχή των κειμένων μου. Μερικές φορές καταντά σπαζοκεφαλιά για μένα η επιλογή της χρονικής σειράς. Συνήθως το πρώτο κεφάλαιο δίνει απλά πληροφορίες. Στο δεύτερο είναι που ο συγγραφεας παίζει το δυνατό του χαρτί, ώστε να κερδίσει τον αναγνώστη. Από εκεί και πέρα όλα πρέπει να δοθούν στο σωστό χρόνο με το σωστό τρόπο.

-Η ιστορία σας συγκινεί, αν κρίνω από τα βιβλία σας για ενήλικες. Σας έχουν πει αναγνώστες σας ότι μέσα από τα βιβλία σας έμαθαν πτυχές της ιστορίας που δεν τις γνώριζαν;

Ναι, μου το έχουν πει αν και ο δικός μου στόχος δεν είναι αυτός. Ίσως όπως ανέφερα θέλω να δώσω αφορμές για την ανάδειξη ιστορικών στιγμών ωστόσο πάντα στα βιβλία μου υπάρχει η μυθοπλασία σε κοινωνικό επίπεδο, αυτή που ενώνει τους ήρωες μεταξύ τους και έχει σχέση με όσα κοινά απασχολούν τον άνθρωπο σε όλες τις εποχές,. Ο έρωτας, η προδοσία, ο θάνατος, η αδικία, τα προσωπικά συμφέροντα, όλα δἐνονται θέλοντας να εγείρουν στον αναγνώστη συγκίνηση. Αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο διαβάζουμε λογοτεχνία. Το διώροφο της Τσιμισκή κινείται σε δυο επίπεδα χρόνου, ένα παλιό (1920 έως 1945) και το σύγχρονο. Υπάρχουν πολλοί αναγνώστες που μου γράφουν για να με ρωτήσουν αν έχουν βάση τα ιστορικά γεγονότα (ακόμα και Θεσσαλονικείς αγνοούν σημαντικές στιγμές της ιστορίας που άλλαξαν το πρόσωπο της πόλης) αλλά υπάρχουν και άλλοι, που ταυτίζονται απόλυτα με τους ήρωες της σύγχρονης εποχής.

-Στη Θεσσαλονίκη τι έχει μείνει πλέον μετά από τόσες βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών; Εσείς τι νιώθετε ότι έχει η πόλη ως ανάμνηση;

Μπορεί με την πρώτη ματιά κάποιος να μην το αντιλαμβάνεται αλλά ολόκληρη η πόλη, η ατμόσφαιρα, τα κτίρια, οι απόγονοι ανθρώπων που έζησαν πριν από χρόνια, φωνάζουν την ιστορία της. Δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να μπει κάποιος στο κλίμα. Όταν δούλευα την πλοκή του βιβλίου μέσα στο μυαλό μου πήγα στη Θεσσαλονίκη αρκετές φορές, αφουγκράστηκα τα κτίρια, τους δρόμους. Είχαν πολλά να μου πουν. Πάρα πολλά.

-Το βιβλίο σας το είδαμε πρώτο στις πωλήσεις στη λίστα του Βήματος. Πώς νιώσατε;

Φυσικά χάρηκα. Είναι πολύ σημαντικό για ένα βιβλίο με τόσες ιστορικές αναφορές και θέματα που πονούν να βρίσκεται κάποια στιγμή πρώτο στις λίστες με τα ευπώλητα που συνήθως παρουσιάζονται βιβλία με ερωτικό ή ρομαντικό περιεχόμενο. Ναι, χάρηκα πολύ! Η ματαιοδοξία ως ένα βαθμό έχει σχέση με τον συγγραφέα. Θέλω να διαβάσουν τα βιβλία μου όσο το δυνατόν περισσότεροι. Ωστόσο δε χάνω ευκαιρία να υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι για τους οποίους γράφω. Πρώτα από όλα επειδή με τη συγγραφή καταλαβαίνω καλύτερα τον κόσμο γύρω μου, αλλά και τον ίδιο μου τον εαυτό.

-Όταν ξεκινάτε να γράφετε ένα βιβλίο πόσο πολύ βυθίζεστε στην ιστορία του;

Μπαίνω ολοκληρωτικά μέσα στην ιστορία σε τέτοιο σημείο που ίδίως στην αρχή δυσλειτουργώ στην πραγματική μου ζωή. Αργότερα καταφέρνω να ζω παράλληλα δυό ή και περισσότερες ζωές. Τη δική μου και αυτή των ηρώων μου. Πολλές φορές αυτό είναι επώδυνο. Επιπλέον δένομαι πολύ με τους ήρωες. Για μένα όλοι οι ήρωές μου είναι σα να έχουν ζήσει πραγματικά. Έχουν ζήσει μέσα από μένα, είναι κομάτι του εαυτού μου και ποτέ δεν καταφέρνω να τους διώξω, ακόμα κι όταν έχουν περάσει χρόνια από τη στιγμή που έπαψα να ασχολούμαι μαζί τους.

-Ποια είναι η πιο δυνατή εμπειρία σας με κάποιον/ κάποια αναγνώστη/ αναγνώστριά σας;

Θα πω ότι ξεχωρίζω δύο περιστατικά. Το ένα έχει σχέση με Το δάκρυ του κρίνου. Συνάντησα μια αναγνώστρια, άγνωστη ως τότε σε μένα, που όταν με είδε έβαλε τα κλάματα, λέγοντάς μου πόσο πόνεσε με όσα έζησε η Μερόπη, η ηρωίδα του βιβλίου. Με έφερε σε δύσκολη θέση αφού έπρεπε να την παρηγορήσω για κάτι που στην πραγματικότητα δεν είχε συμβεί.

Το άλλο έχει να κάνει με ένα παιδικό βιβλίο μου, το Αόρατο Πολ. Είναι πολλοί οι εκπαιδευτικοί που μου είπαν ότι από τη στιγμή που διάβασαν το βιβλίο έχουν αλλάξει συμπεριφορά και τρόπο αντιμετώπισης κάποιων καταστάσεων μέσα στο σχολείο.

-Σχεδιάζετε κάτι που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;

Είναι ήδη υπό έκδοση ένα παιδιικό βιβλίο μου. Το Διώροφο της Τσιμισκή κυκλοφόρησε μόλις πριν από δύο μήνες και δεν βιάζομαι να γράψω άλλο βιβλίο ενηλίκων. Ωστόσο υπάρχει κάτι μέσα στο μυαλό μου και δεν το αποκλείω να αρχίσω να δουλεύω πάλι εντατικά. Νομίζω ότι είναι κάτι εξίσου ενδιαφέρον αν και πολύ διαφορετικό ως προς το θέμα και την εποχή.

Σας ευχαριστώ πολύ! Καλή και δημιουργική συνέχεια!