Συνέντευξη με τον Γιώργο Δαφέρμο, ερευνητή τεχνολογικής πολιτικής και διαχείρισης
Συνέντευξη στον Γιάννη Φαρσάρη //
Ο Γιώργος Δαφέρμος* είναι ένας σύγχρονος οραματιστής μιας αλλιώτικης κοινωνίας, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη και την έρευνα. Και νιώθει τυχερός, γιατί είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει τη θεωρία στην πράξη, συμμετέχοντας στο πρωτοπόρο FLOK project στο μακρινό Εκουαδόρ, που είχε ως στόχο την ανάπτυξη μιας σειράς προτάσεων δημόσιας πολιτικής για τον μετασχηματισμό της Εκουαδοριανής κοινωνίας και οικονομίας στη βάση των Κοινών, της ομότιμης παραγωγής και της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση.
Τον προσκαλέσαμε να μοιραστεί μαζί μας τις ιδέες και την εμπειρία του.
– Γιώργο, πρεσβεύεις τις ιδέες ενός νέου κόσμου ανοικτού, συνεργατικού, ομότιμου. Δώσε μας ένα περίγραμμα αυτού του νέου κόσμου.
– Μια κοινωνία θεμελιωμένη στην αρχή της «ανοικτότητας» είναι μια κοινωνία στην οποία ο πολιτισμός, η επιστήμη, η παιδεία και η υγεία δεν είναι εμπορεύματα όπως δυστυχώς έχουν καταντήσει σήμερα, αλλά κοινωνικά αγαθά στα οποία όλοι, όπως θα έπρεπε, έχουν ελεύθερη πρόσβαση. Είναι ένας κόσμος όπου η γνώση δεν φυλακίζεται σε περιοριστικές δομές πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά συνιστά κοινή κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας κι ως τέτοια διαμοιράζεται ελεύθερα. Ένας κόσμος, που μέσω του ανοικτού του πολιτισμού, της ανοικτής του οικονομίας και πολιτικής, δρα καταλυτικά για την ανάπτυξη συνεργατικών και ομότιμων πρακτικών και μοντέλων σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας.
– Συμμετείχες στο καινοτόμο εγχείρημα FLOK Society project στο μακρινό Εκουαδόρ. Ποιοι ήταν, εν συντομία, οι στόχοι και ποια η εμπειρία από την μακρόχρονη παρουσία σου εκεί.
– O στόχος του έργου ήταν η ανάπτυξη μιας σειράς προτάσεων δημόσιας πολιτικής για τον μετασχηματισμό της Εκουαδοριανής κοινωνίας και οικονομίας στη βάση των Κοινών, της ομότιμης παραγωγής και της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση. Οι προτάσεις αυτές αποτέλεσαν το αντικείμενο της «συνάντησης κορυφής» που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου Μαϊου στο Κίτο (http://cumbredelbuenconocer.ec) και ορισμένες εξ αυτών βρίσκονται τώρα στο στάδιο της αρχικής τους υλοποίησης. Η εμπειρία της συμμετοχής σε μια τέτοια προσπάθεια είναι φυσικά μοναδική: είναι εξαιρετικά ελπιδοφόρο να βλέπεις και να βιώνεις την μεταστροφή μιας ολόκληρης χώρας προς τα Κοινά, την ομότιμη παραγωγή και την ελεύθερη γνώση ως πυλώνες της παραγωγικής της ανασυγκρότησης. Αλλά και σε πιο προσωπικό επίπεδο, η εμπειρία ήταν καταπληκτική: είναι πολύ όμορφο να δουλεύεις με ανθρώπους που όχι μόνο θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο αλλά και που πιστεύουν ότι μπορούν!
– Δώσε μας μερικά παραδείγματα για το πως θα μπορούσαν εύκολα οι πρακτικές του FLOK να εφαρμοστούν και στη χώρα μας.
– Οι περισσότερες από τις προτάσεις που ανέπτυξε το FLOK για το Εκουαδόρ θα μπορούσαν κάλλιστα να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα. Π.χ. η πρόταση μας για την ανάπτυξη των «γνωσιακών Κοινών» της επιστήμης και της τεχνολογίας: Όπως στο Εκουαδόρ, έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδα το όφελος από την ανοικτή αδειοδότηση της γνώσης που παράγεται στα πανεπιστήμια και τους ερευνητικούς οργανισμούς υπό ελεύθερες-ανοικτές άδειες (όπως η Γενική Δημόσια Άδεια Χρήσης) θα είναι μεγάλο, δίνοντας μια ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας. Ένα άλλο παράδειγμα έχει να κάνει με τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα: όπως στο Εκουαδόρ έτσι και στην Ελλάδα οι πολίτες είναι σημαντικό να ξέρουν που πηγαίνουν οι φόροι τους και να μπορούν να συναποφασίζουν το που και πως αυτοί χρησιμοποιούνται. Με άλλα λόγια, είτε μιλάμε για το Εκουαδόρ είτε για την Ελλάδα, τα ανοικτά δεδομένα στη δημόσια διοίκηση είναι η βάση για την ανάπτυξη δομών συμμετοχικής διακυβέρνησης και η προϋπόθεση επί της οποίας διασφαλίζεται η διαφάνεια και η δημοκρατική λογοδοσία.
– Πόσο ρεαλιστικός ή ουτοπικός είναι στ’ αλήθεια ο κόσμος των Κοινών;
– Πιστεύω ότι είναι ταυτόχρονα και τα δύο. Η ιδέα της ανάπτυξης μιας οικονομίας βασιζόμενης στα Κοινά εμπεριέχει το όραμα της δημιουργίας μίας νέας κοινωνίας κι ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου. Υπό αυτή την έννοια, το πρόταγμα των Κοινών είναι ουτοπικό, καθώς προτάσσει την δημιουργία ενός ριζικά διαφορετικού και καλύτερου κόσμου. Ωστόσο, τα Κοινά – νοημένα ως αγαθά που έχουμε κληρονομήσει από τις προηγούμενες γενιές ή που έχουμε συλλογικά δημιουργήσει – είναι κάτι το πολύ απτό και πραγματικό: η κοινοτική ιδιοκτησία – παραδείγματος χάριν των δασών και των βοσκοτόπων – και η συλλογική διαχείριση αυτών είναι μια πρακτική με ιστορία πολλών χιλιάδων χρόνων. Το ίδιο ισχύει για τα λεγόμενα άυλα «γνωσιακά κοινά»: η ελεύθερη ανταλλαγή της γνώσης αποτελεί εδώ και αιώνες καθιερωμένη πρακτική των ερευνητών και επιστημόνων ανά τον κόσμο. Μάλιστα, αυτή καθαυτή η έννοια της επιστήμης είναι αδιαχώριστη από την αρχή του ελεύθερου διαμοιρασμού της γνώσης. Βλέπουμε έτσι οτι η αντίληψη των φυσικών και πολιτιστικών πόρων ως κοινά αγαθά και η διαχείριση τους ως τέτοια δεν είναι επουδενί ουτοπική.
– Πιστεύεις ότι το διαδίκτυο θα είναι σημαντικός μοχλός πραγματικών αλλαγών στον κόσμο;
– Αυτό είναι βέβαιο. Το διαδίκτυο ήδη έχει επιφέρει αλλαγές που ουδείς θα μπορούσε να έχει καν φανταστεί πριν από τριάντα χρόνια: από το πως επικοινωνούμε και δουλεύουμε έως το πως κοινωνικοποιούμαστε κι ερωτευόμαστε, το διαδίκτυο έχει αλλάξει τα πάντα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι το Ίντερνετ δεν είναι μονάχα ένα «εργαλείο» ή ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαδραματίζεται ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της ζωής δισεκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Ως τέτοιο είναι αναμφίβολο οτι θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην μελλοντική εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας.
– Ποιο είναι το βιβλίο εκείνο που σου άλλαξε τη ζωή;
– Δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να ξεχωρίσω κάποιο. Οι αναφορές μου εκτείνονται από τους αρχαίους Στωικούς έως την Σχολή της Φρανκφούρτης και τους θεωρητικούς της Αυτονομίας. Ωστόσο, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω την τεράστια επίδραση που είχε η δουλειά του Μάρξ, του Ντάρκχαϊμ, του Βέμπερ και του Νίτσε στην διαμόρφωση του τρόπου σκέψης μου.
– Ποια θεωρείς ως πιο ενδιαφέρουσα περίοδο της ιστορίας;
– Ελπίζω να είναι η δική μας!
– Ποιοι είναι οι 5 ιστότοποι που επισκέπτεσαι απαρεγκλίτως καθημερινά;
– Για να ενημερωθώ για τα πολιτικά τεκταινόμενα, το tvxs.gr• το φόρουμ του community.commoners.gr για συζητήσεις σχετικά με τα Κοινά στη χώρα μας• το somafm.com και το what.cd για χαλαρωτικά ambient ακούσματα. Ααα, και φυσικά την αγαπημένη μου εγκυκλοπαίδεια, τη wikipedia!
– Πρότεινέ μας ένα βιβλίο (κατά προτίμηση μεταφρασμένο στα ελληνικά) που αξίζει πραγματικά να διαβάσουμε.
– Σίγουρα αξίζει να διαβάσετε το βιβλίο της πολυ-βραβευμένης οικονομολόγου ‘Ελινορ Όστρομ για την διαχείριση των κοινών αγαθών (που κυκλοφόρησε το 2002 από τις Εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο «Η διαχείριση των κοινών πόρων»). Δείχνει ξεκάθαρα οτι τα κοινά αγαθά δεν αποτελούν ένα «ξέφραγο αμπέλι», όπως πολλοί κακώς νομίζουν, μέσα στο οποίο δεν υπάρχουν κανόνες, επιτρέποντας έτσι στον οποιονδήποτε να κάνει οτι θέλει, αλλά μια μορφή συλλογικής διαχείρισης των πόρων της κοινότητας που διέπεται από συγκεκριμένες κοινοτικές νόρμες για την αποτελεσματική προστασία των πόρων αυτών. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όποιον επιθυμεί να εντρυφήσει στο θέμα.
* Ο Γιώργος Δαφέρμος είναι ερευνητής, διδάκτωρ τεχνολογικής πολιτικής και διαχείρισης (του Πανεπιστημίου Ντελφτ από το 2012, με θέμα διδακτορικής διατριβής «Δομές διακυβέρνησης της ανάπτυξης ελεύθερου λογισμικού») και συντονιστής της έρευνας του FLOK Society Project στους τομείς της βιοποικιλότητας, της βιώσιμης γεωργίας, της αποκεντρωμένης βιομηχανίας και ενέργειας. Επίσης, είναι επιστημονικός συνεργάτης του P2P Foundation και μέλος της οργανωτικής ομάδας του Φεστιβάλ των Κοινών.