Γιώργος Χρονάς: “Θα συνεχίσω όσο αντέξω”

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

Θεωρεί γενναιότητα το «Να αντέχεις. Να πολεμάς. Το σώμα στη μάχη. Να σκέφτεσαι». «Την αγάπη προς τους συνανθρώπους μας, στα ζώα, στη φύση…» σαν αντίδοτο απέναντι στη βία. Ως την πιο αισιόδοξη και η πιο απαισιόδοξη εκδοχή ζωής το «Όλα βαίνουν κατά το δοκούν. Κατά τῷ διδῷ – που γράφει ο Καβάφης. Ας τους αλλάξουμε το δρόμο, αν μπορούμε». Και επανάσταση σήμερα «Την εργασία. Την οποιαδήποτε εργασία. Πάντως, όχι τις γεμάτες καφετέριες ή τα Mall». Ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Χρονάς είναι ήδη πρόσωπο μυθικό. Και δρομέας μεγάλων αποστάσεων, θα έλεγε κανείς, όσον αφορά την αντοχή. Μαραθωνοδρόμος.

-Κύριε Χρονά, τι έχει το «Σάββατο» που δεν το έχουν οι άλλες μέρες;

Το Σάββατο είναι η μέρα που φαίνεται η ανάπαυση του πολεμιστή της εβδομάδας. Κυρίως μετά τις 8 το βράδυ. Ή το πρωί του, αν δεν δουλεύεις, για το ταξίδι στην πόλη ή έναν καφέ κάτω από ένα δέντρο με μια εφημερίδα, ή ένα βιβλίο, ίσως. Ο πυρετός του Σαββατόβραδου, εξάλλου, είναι πάντα ένα γεγονός που μπορεί, κάποτε, να συμβεί και σε εμάς. Είναι η σκέψη, η ιδέα που επανέρχεται στο κεφάλι μας. Κι αυτός είναι ο τίτλος στο τελευταίο βιβλίο μου. Το 22ο.

-Και τι έχει η Καίτη Γκρέυ, η Γιώτα Γιάννα, η Γυναίκα της Πάτρας, η Καίτη Ντάλη, η Σεβάς Χανούμ; Τι πρέπει να έχει κάποιος ή κάποια για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;

Να είναι ο εαυτός της. Κι αν δεν γνωρίζει γράμματα, ή γραφή, να διαθέτει αυθεντικότητα, να μη ντρέπεται για το βίο της – που είναι το βιός της – και να ξεδιπλώνει τη ζωή της σαν τραγούδι, μοιρολόι, όνειρο ή εφιάλτη. Γιατί, όλα αυτά, τα περιέχει η ζωή μας.

-Φίλος ή φίλη σας;

Οι φίλοι μου, άντρες και γυναίκες, έχουν κάτι που θυμούνται από τα παλιά. Αλλά και βλέπουν μπροστά τον ήλιο που ανατέλλει. Και λένε, χαμηλόφωνα, πως ζουν.

-Είχατε την τύχη; ήταν ο δρόμος σας; και συναντηθήκατε με σημαντικούς, σχεδόν μυθικούς ανθρώπους, αυτές οι συναντήσεις σε κάνουν να βλέπεις αλλιώς τη ζωή;

Ναι, ήμουν τυχερός. Έμαθα, και μαθαίνω, πολλά από ανθρώπους όπως ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Νίκος Γκάτσος, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο Δημήτρης Λαλέτας – ο περίφημος ζωγράφος από την Αλεξανδρούπολη που μας άφησε τον Μάρτιο του 2011 – και πολλούς άλλους. Μ’ έμαθαν να τους ακούω και μου επέτρεψαν να μάθω κι από τις σιωπές τους. Τις πτώσεις τους. Η τέχνη τους ήταν προέκταση της ζωής τους. Που ξεδιπλώνονταν μπροστά τους.

-Η ποίηση; μ’ αυτήν γεννιέσαι; έρχεται ώρα που σας γίνεται βάρος;

Όλα έρχονται από τον Ουρανό. Τις Μούσες. Απορείς μετά, αν εσύ τα έγραψες στο βιβλίο σου αυτό ή το άλλο. Βάρος δεν γίνεται ποτέ. Είναι η υψηλότερη τέχνη. Κι όταν γίνεται με ταλέντο, είναι κάτι μαγικό.

-Ποιους δικαιώνετε, τι διασώζετε μ’ αυτήν;

Τη ζωή που πολεμάει το θάνατο, την αρρώστια, τον πόνο, την πείνα που είναι στο δρόμο της. Που συμβαίνει δίπλα μας. Και συμβαίνει και σε μας. Περιέχει μια βαθιά, αρχαία, αιγυπτιακή αίσθηση του θανάτου, που πάμε να τον νικήσουμε με τον έρωτα. Που κι αυτός είναι κάτι ακατόρθωτο. Ανέφικτο. Γίνεται πια ιδέα.

-Έχετε κάνει μια απίστευτη διαδρομή. Και από άποψη αντοχής. Εκδόσεις Οδός Πανός και περιοδικό πόσα χρόνια τώρα; Και με την κρίση, και με αντιξοότητες, και σε αυτήν εδώ την εποχή… Πώς γίνεται να αντέχει κανείς έτσι; τόσο πολύ;

Κάθε βράδυ πέφτω στο κρεβάτι και πονάει όλο το σώμα μου σαν να τόχουνε χτυπήσει. Είναι μια σωματική κούραση, αφού και η πνευματική όμοιά της φανερώνεται μ’ αυτό τον τρόπο. Ακόμη, έχω το βάρος των ηρώων – προσώπων των ποιημάτων μου, των πεζών μου ή του θεάτρου μου. Τους έχω βγάλει στο δρόμο, στη σκηνή, της τέχνης μου, και καταπονούνται μ’ αυτά που διηγούνται, που περνούν. Και είναι μόνοι τους στον κόσμο. Το πρωί όταν ξυπνώ όλα έχουν σβήσει. Κι αρχίζω την κάθε μέρα από την αρχή.

-Πού οδηγεί η «Οδός Πανός»;

Το Οδός Πανός – Περιοδικό και Εκδόσεις, όπως και οι Εκδόσεις Σιγαρέτα, συνεχίζουν για 33η χρονιά, με 163 περιοδικά, έως τώρα, και 480 βιβλία στον κατάλογό μας, 12 CD… θα συνεχίσω όσο αντέξω. Κι όσο θα έχω κοινό, που με στηρίζει. Και το ευχαριστώ, γιατί χωρίς κοινό, δεν υπάρχει τίποτα.

-Η ποίηση;

Έχω 5 ακραιφνώς ποιητικά βιβλία και 2 με ποίηση θεατρικού λόγου. Αυτά τα 7, στα 22 που είναι, έως τώρα, τα βιβλία μου, από το 1973, που κυκλοφόρησε το πρώτο και μπήκα στα γράμματα. Η ποίησή μου δεν θέλησα να με κατατάξει στους πολυγραφότατους αλλά σε ότι είχα, ή θα έχω, να πω, που να ανήκει σ’ αυτή την τέχνη. Όλα τα της ζωής μου δεν τα μετατρέπω σε ποίηση αλλά και σε άλλα είδη λόγου – πεζό, θέατρο, συνέντευξη, βιογραφία, ραδιόφωνο, στίχοι τραγουδιών, δημοσιογραφία, ηθοποιός… και είμαι ήρεμος. Και για το παρελθόν και για το μέλλον μου. Συνηθίζω να λέω – ότι η κοπιαστική εργασία μου, ως λογοκρισία, με προστατεύει, από ανόητες γραφές και συναναστροφές.

-Η Αθήνα που κάποτε γνωρίσατε και αγαπήσατε, είναι η Αθήνα που σήμερα κατοικείτε;

Δε νομίζω. Η νέα Αθήνα προσπαθεί να είναι όμορφη αλλά μόνο σε ελάχιστα σημεία είναι. Την ποδοπατούν κακοποιοί που δεν είναι από εδώ και νομίζουν πως τους ανήκει, καταστρέφοντας από αγάλματα, μαρμάρινα σκαλιά, τοίχους, στύλους και προσόψεις, μέχρι θαλάμους ή ντουλάπια κοινής ωφέλειας – ΟΤΕ, ΔΕΗ κτλ. – που νομίζουν πως μόνο αυτοί ορίζουν. Δε μιλώ για τους τοίχους ή τα τζάμια μαγαζιών που είναι γεμάτα με σπρέι, καρκίνου, αναπνοής. Η πληγωμένη Αθήνα με πονάει. Όπως και οι άνθρωποι που την κατοικούν. Μην ξεχνάτε ότι παραμένω ένας Πειραιώτης που επιχειρώ στην Αθήνα.

-Τι έχει αλλάξει και τι παραμένει σ’ αυτήν αναλλοίωτο;

Έχει αλλάξει η αγάπη – κάποιου – κόσμου για την πόλη όπου ζει. Που νομίζουν πως αυτοί πρέπει ν’ αποφασίζουν και για μας. Τόσο δημοκράτες. Δε νομίζω ότι ευθύνεται η οικονομική κατάσταση, μόνο. Παραμένει το κλίμα της – λίγο πιο υγρό – κάποια κτίρια και η πλειοψηφία του κόσμου που την αγαπάει αλλά η φωνή τους πνίγεται και φωνάζει – σταματήστε! Έλεος και μείς εδώ ζούμε!

-Μιλάνε για χαμένες γενιές, στην ποίησή σας συνήθως μεγάλοι πρωταγωνιστές είναι οι ηττημένοι, τι διαθέτει η ήττα;

Δεν είναι ηττημένοι, μια τραγική μοίρα έχουν που τους οδηγούν σ’ αυτές τις πράξεις, τις σκέψεις. Και δεν ντρέπονται να τις διηγηθούν. Βιογραφίες αγίων, ανθρώπων με σπάνιο χαρακτήρα δίπλα μας, που μας διαφεύγουν. Τους προσπερνούμε.

-Η πιο αισιόδοξη και η πιο απαισιόδοξη εκδοχή σας γι’ αυτή την εποχή;

Όλα βαίνουν κατά το δοκούν. Κατά τῷ διδῷ – που γράφει ο Καβάφης. Ας τους αλλάξουμε το δρόμο, αν μπορούμε.

-Τι θεωρείτε επανάσταση σήμερα;

Την εργασία. Την οποιαδήποτε εργασία. Πάντως, όχι τις γεμάτες καφετέριες ή τα Mall.

-Γενναιότητα;

Να αντέχεις. Να πολεμάς. Το σώμα στη μάχη. Να σκέφτεσαι.

-Αντίδοτο στη βία;

Την αγάπη προς τους συνανθρώπους μας, στα ζώα, στη φύση…

-Πότε γράφετε ποίηση; Πάντα; Θλιμμένος; Ευτυχισμένος; Όταν τρομάζετε;

Πάντοτε. Άγνωστη είναι η ώρα που κατεβαίνει ο άγγελος και ταράζει τα νερά της λίμνης.

-Αλήθεια, τι σας τρομάζει πολύ;

Η χυδαιότητα της τηλεόρασης, η δημοκρατία τους που πνίγει τη δική μας, η κακοποίηση ανθρώπων και ζώων, η προστυχιά, η βρωμιά των Πανεπιστημίων που προέρχεται από τα κόμματα, δυστυχώς, που ζητάνε με φανατισμό, την ψήφο μας. Δείτε στους τοίχους τους και στα πατώματα τα συνθήματα και θα καταλάβετε.

-Και τι είναι εκείνο που κάνετε ή στο οποίο καταφεύγετε όταν η πραγματικότητα ή η εποχή γίνεται αφόρητη;

Ζω στον κόσμο μου. Δεν είναι γυάλινος. Είναι ο δικός μου. Είναι ο κόσμος που σας περιέγραψα πιο πάνω με λέξεις. Αγαπώ κάθε τι ωραίο όπου υπάρχει. Το διαδίδω. Μιλώ. Το παρουσιάζω στο περιοδικό μου Οδός Πανός, στο ραδιόφωνο, που κάνω ξανά τώρα, στο Τρίτο Πρόγραμμα, κάθε Σάββατο, 5-6 μ.μ. με τίτλο – Ξενοδοχείο Βαλκάνια. Συμβασιούχος από το 1979.

-Ένα ποίημά σας που να είναι η εποχή;

Μόνο εγώ κι η Λόλα ξέρουμε / πως έτρεξες  να φτάσεις το δημόσιο δρόμο / Βρήκαν, λέει, το φουστάνι σου σκισμένο, μόνο το ’να / σκουλαρίκι στο λαιμό σου, τα τακούνια σου μες στα χωράφια. / Κάποιο κάθαρμα, κάποιο πεσμένο σχήμα ανδρός σε ρήμαξε / κι έτσι που ακουμπάς σα να γέρνεις στη φωτογραφία αυτή / περασμένη σήμερα Τρίτη στις εφημερίδες / Είσαι πεθαμένη.

(Από το βιβλίο μου, «Τα ποιήματα 1973-2008», Εκδόσεις Οδός Πανός, 2008)

– Η ποίηση έχει εποχή;

Έχει όλες τις εποχές. Ανεξαρτήτως, υπάρξεως αναγνωστών, θαυμαστών. Είναι αυθύπαρκτη. Είναι DNA, πυρήνας, ζωή, όταν, φυσικά, πρόκειται για Ποίηση – με το Π κεφαλαίο.

 Ο Γιώργος Χρονάς γεννήθηκε, τον Οκτώβριο του 1948, στον Πειραιά. Από το 1973, που εμφανίστηκε στα γράμματα, έχει εκδώσει είκοσι δύο (22) βιβλία με ποιήματα, πεζά, θέατρο. Κάνει ραδιόφωνο στο Τρίτο Πρόγραμμα. Και παλαιότερα στο Δεύτερο και Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.Ποιήματά του και πεζά έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Εκατόν είκοσι (120) τραγούδια του έχουν μελοποιηθεί από Έλληνες συνθέτες. Εκδίδει, από τον Φεβρουάριο του 1981, το περιοδικό “Οδός Πανός”, τις ομώνυμες εκδόσεις, καθώς και τις “Εκδόσεις Σιγαρέτα” όπου έχουν εκδοθεί 490 βιβλία, έως τον Δεκέμβριο του 2014. Ήταν υπεύθυνος του ενθέτου “Βιβλιοθήκη-Καταφύγιο θηραμάτων”, της “Ελευθεροτυπίας” κάθε Σάββατο (2009-2011). Πήρε το 2011 το Βραβείο Καβάφη. Τιμήθηκε από τον Δήμο Πειραιά, για την προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα, τo 2013. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

* Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής.