Ζιλ Βενσάν: “H εμπειρία φωτίζει μόνο τον δρόμο που έχουμε διανύσει”

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

Αποδεικνύοντας ότι η λογοτεχνία ενίοτε φτάνει γρηγορότερα στην καρδιά της Ιστορίας και ότι το παρελθόν δεν είναι τετελεσμένος χρόνος, ο Ζιλ Βενσάν ήρθε στη χώρα μας με «Το φιλί του θανάτου» και προσηνής, αισιόδοξος και χαμογελαστός, ο απόλυτος αναγνώστης, μας μίλησε για τα πάντα: τον Ισπανικό εμφύλιο και τον Λόρκα, την απίστευτη ηρωίδα του την Κλερ που ερωτεύεται μετά πάθους έναν νεκρό, τον ντεντέκτιβ του που αφουγκράζεται την μνήμη του χώρου, την κρίση, τον Νότο, την προσμονή των Ευρωπαίων – όσον αφορά τους λαούς να το λέμε κι αυτό- στις δικές μας αντοχές. Το μόνο πικρό είναι η παραδοχή, τελικά, ότι ούτε ο Τσβάιχ ούτε ο Τόμας Μαν εμπόδισαν ποτέ τον φασισμό.

Αρωγός μας στην συνέντευξη η υπέροχη μεταφράστριά του Ρίτα Κολαίτη, η οποία διασώζει και στην ελληνική εκδοχή το DNA του Λόρκα στην ιστορία του. Και ναι θα πρέπει να το παραδεχθώ, ο κύριος Βενσάν με έκανε να φύγω γελαστή και αισιόδοξη. Παρ’ ότι υπήρξε σαφής: ποτέ δεν μας διδάσκει- δυστυχώς- το παρελθόν.

-Κύριε Βενσάν, η ιστορία δεν τελειώνει ποτέ; Το παρελθόν τελικά δεν είναι τετελεσμένος χρόνος;

Έχετε απόλυτο δίκιο, έτσι είναι. Το παρελθόν δεν τελειώνει, δεν σταματάει ποτέ. Και βέβαια το παρελθόν πρέπει πάντα να μας δίνει τα διδάγματά του, να αφομοιώνουμε τα διδάγματά του και όμως αυτό δεν συμβαίνει. Υπάρχει μια φοβερή γαλλική παροιμία η οποία λέει ότι «η εμπειρία φωτίζει μόνο τον δρόμο που έχουμε διανύσει».

-Σχεδόν ταυτόχρονα με την ελληνική έκδοση του βιβλίου σας αποκαλύπτεται και ιστορικά εκείνο που ισχυρίζεστε: ο Λόρκα δολοφονήθηκε με εντελή του Φράνκο, ενίοτε η λογοτεχνία προηγείται της ζωής, γιατί άραγε;

Αυτό συμβαίνει και είναι φοβερό, πέρα απ’ αυτό το βιβλίο το επόμενο που γράφω και μεταφράζει η Ρίτα Κολαίτη και έχει τίτλο «Τρεις ώρες προτού χαράξει» το έγραψα πριν από τρία χρόνια και ο ήρωας είναι ένας νεαρός γάλλος αλγερινής καταγωγής που γίνεται τζιχαντιστής. Όμως, επειδή έχω κάνει πάρα πολύ έρευνα για τον θάνατο του Λόρκα δεν είμαι σίγουρος για το αν ο Φράνκο έδωσε την εντολή, την διαταγή, γιατί εκείνη την εποχή ο Φράνκο δεν ήταν τίποτα, ήταν στα Κανάρια νησιά ένας αξιωματικός καριέρας μεν αλλά χωρίς εξουσία, μετά απόκτησε την εξουσία. Βέβαια ότι η εντολή δόθηκε από ανώτερα κλιμάκια είναι αναμφισβήτητο. Εκείνη την εποχή, το 1936 στην Ισπανία, αν ήσουν συμπαθών την αριστερά, ομοφυλόφιλος και ποιητής το προσδόκιμο ζωής σου ήταν πολύ μικρό.

-Ποια υπήρξε η αφορμή για «Το φιλί του θανάτου»;

Ο τίτλος ο πρωτότυπος στα γαλλικά είναι στα ισπανικά, «Beso de la muerte», αλλά εδώ έγινε «Το φιλί του θανάτου».

Υπάρχουν τρεις λόγοι, ο πρώτος είναι όλος αυτός ο μύθος γύρω από τον άγνωστο τάφο του Λόρκα, ο δεύτερος είναι πολιτικός και είναι η δυσκολία των Ισπανών Σοσιαλιστών να απεμπλακούν από το φασιστικό παρελθόν της χώρας. Αλλά όπως σε όλα τα μυθιστορήματά μου υπάρχει μια εμπλοκή με το ερωτικό, υπάρχει και σ’ αυτό εδώ κάτι πάνω στην τρέλα του έρωτα. Και πού μπορεί να οδηγήσει όλο αυτό.

-Και κάπως έτσι, δηλαδή, γεννήθηκε η Κλερ σας; Η Κλερ πραγματικά ξεπερνά τα χωροχρονικά όρια του έρωτα.

Με μεγάλη δυσκολία αποχωρίστηκα αυτή την ηρωίδα. Είναι και τρελή και πάρα πολύ συγκινητική ταυτόχρονα. Πέρασα μήνες μαζί της. Συνήθως, όταν τελειώνει ένα μυθιστόρημα χρειάζομαι ένα μήνα για να ξεκόψω απ’ αυτό, εδώ έχουν περάσει μήνες και δεν μπορώ να ξεκόψω απ’ την Κλερ.

-Η Τέχνη και η ζωή της είναι ένα και τ’ αυτό. Και υπερισχύει, βέβαια, η ποίηση του αγαπημένου, του Λόρκα.

Αυτό ήταν το καθοριστικό, αυτό με μάγεψε και επειδή είμαι ένας παθιασμένος αναγνώστης θέλω πάντα να βλέπω ένα κείμενο μπροστά μου, ένα έργο, μια λογοτεχνία. Θέλω πάρα πολύ να πιστεύω ότι το DNA αυτού του μυθιστορήματος είναι η ποίηση του Λόρκα.

-Κυριε Βεσνάν, είναι. Και με εξαιρετικό τρόπο η Ρίτα Κολαίτη το κατορθώνει αυτό στη μετάφραση. Να διασώσει τον εσωτερικό ρυθμό της ιστορίας.

Μα σ’ αυτό το τραπέζι υπάρχουν τρεις συγγραφείς. Η μετάφραση είναι ένα πολύ δύσκολο επάγγελμα.

-Και η ικανότητα του Σεμπαστιέν Τουρέν να αφουγκράζεται τη μνήμη του χώρου;

Ο ίδιος προσωπικά είμαι πολύ ευαίσθητος με τους χώρους. Πιστεύω ότι οι χώροι έχουν μνήμη. Όταν πήγα να επισκεφθώ το Άουσβιτς έκλαιγα από την συγκίνησή μου γιατί ενώ υπήρχε απόλυτη σιωπή μέσα στον χώρο, είχα την εντύπωση  ότι ο χώρος κραυγάζει. Ο Σεμπαστιέν ο οποίος είναι ήρωας και στο προηγούμενο και στα επόμενα μυθιστορήματα, έχει μια πλευρά θηλυκή με την έννοια της διαίσθησης. Ενώ όλοι οι άλλοι γύρω του δεν πιάνουν αυτό το κλίμα, αυτός είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος και σ’ όλα τα μυθιστορήματα ισχύει αυτό απέναντι σε εκείνο που αποπνέει ο κάθε χώρος. Και έπρεπε να βρω μια ισορροπία γι’ αυτόν τον ήρωα, γιατί στην αστυνομία κάνουν έρευνα, μαζεύουν στοιχεία, αποδείξεις… αυτός λειτουργεί με έναν πιο θηλυκό τρόπο, με την διαίσθηση, κι έπρεπε σαν συγγραφέας να ισορροπήσω αυτά τα δυο στοιχεία, δηλαδή του ντετέκτιβ και το στοιχείο της διαίσθησης.

-Ούτως ή άλλως, ο χώρος αποτελεί σημαντικό μυθιστορηματικό στοιχείο για σας, έτσι δεν είναι;

Η πόλη της Μασσαλίας είναι καθ’ αυτή ένας ήρωας των βιβλίων μου. Πιστεύω ότι το σκηνικό επηρεάζει τους ήρωες του βιβλίου. Δεν πιστεύω ότι ένας ήρωας συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο στη Νέα Υόρκη  και στη Βουδαπέστη. Όταν διάβασα την βιογραφία του Χέμινγουέη διαπίστωσα ότι δεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος στα χρόνια της Αμερικής και στα χρόνια που πέρασε στην Ισπανία. Και γι’ αυτό είμαι πεπεισμένος πια ότι το σκηνικό επηρεάζει τα μέγιστα τους ήρωες.

-Ο τόπος όπου γράφει ο συγγραφέας, τον συγγραφέα;

Προσωπικά, όμως, θα πρέπει να πω ότι δεν μπορώ να γράψω πουθενά αλλού πέρα απ’ το σπίτι μου. Θαυμάζω μεν τους συγγραφείς που γράφουν σε μπαρ, στα αεροπλάνα, οπουδήποτε, αλλά εγώ θέλω την απομόνωση του σπιτιού μου. Όμως, προτού καθίσω ν’ αρχίσω το γράψιμο θέλω να βιώσω όλους τους χώρους του βιβλίου, για παράδειγμα εδώ πήγα επανειλημμένα στην Ισπανία,  στη Μαδρίτη, στη Μασσαλία, πάντοτε κάνω ένα ταξίδι πραγματικό  για να οσφρανθώ τους χώρους και τους τόπους.

-Κύριε Βενσάν, εσάς, κατά πόσο σας καθόρισε η προσωπική οικογενειακή ιστορία σας, το αριστερό σας παρελθόν;

Πιστεύω ότι κάθε οικογενειακή ιστορία είναι καθοριστική και σημαδεύει έναν συγγραφέα. Πέρα, όμως, από την οικογενειακή ιστορία, εκείνο που με καθόρισε περισσότερο είναι ότι όλα τα μέλη της οικογένειάς μου ήταν λάτρεις του βιβλίου και της ανάγνωσης.

-Κύριε Βενσάν, επαναλαμβάνεται, τελικά, η Ιστορία; Αλλά δεν μαθαίνουμε και τίποτα από την Ιστορία. Πώς εξηγείτε αυτή την άνοδο του ναζισμού σε σας, σε μας;

Ενώ όλοι οι άνθρωποι ξέρουμε την αλήθεια, δηλαδή το τί έγινε στον ισπανικό εμφύλιο, τί συνέβη στη ναζιστική Γερμανία, εντούτοις αυτό παραμένει σ’ ένα επίπεδο γνώσης και  ανταλλαγής απόψεων. Η καθημερινότητα έχει τον δικό της καλπασμό και δεν το λαμβάνουμε υπόψη μας αυτό. Στη Γαλλία πέρασαν δυο αιώνες από την γαλλική επανάσταση μέχρι την σταθεροποίηση της δημοκρατίας. Είναι η χώρα του Βολτέρου, του Ρουσώ και της διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και σήμερα πρώτο κόμμα είναι η ακροδεξιά. Είναι τρομερό αλλά έχεις απόλυτο δίκιο. Δεν μπορώ να το δεχτεί, όμως, μέσα μου.

-Αλήθεια, έχετε ξανάρθει στην Ελλάδα;

Ήρθα όταν ήμουν 18 χρονών σε ένα ταξίδι που μου έκαναν δώρο οι γονείς μου όταν πήρα το μπακαλορεά.

-Η Ελλάδα που επισκέπτεστε σήμερα έχει κάποια σχέση με τη Ελλάδα της νιότης σας;

Η Ελλάδα σαφώς έχει αλλάξει αλλά και η ματιά μου απέναντι στην Ελλάδα. Αλλιώς έβλεπα την Ελλάδα στα 18 αλλιώς στα 58. Πιστεύω, όμως, σήμερα ότι οι χώρες του Νότου είναι αυτές που θα προτείνουν ένα νέο μοντέλο για την Ευρώπη. Ότι ο Βορράς έχει πεθάνει.

-Για την ώρα, όμως, πεθαίνουν οι χώρες του Νότου…

Δεν είμαι απαισιόδοξος. Ελπίζω.

-Τι λένε για την κρίση και για μας, κύριε Βενσάν;

Ότι δεν είναι δυνατόν να είναι ο μαέστρος της Ευρώπης η Γερμανία. Όσοι υπερασπίζονται την Γερμανία σήμερα υπερασπίζονται ένα παλιό μοντέλο το οποίο είναι κατεστραμμένο, ανύπαρκτο. Προσωπικά, θα ήθελα πολύ ένα μοντέλο συμμαχίας ανάμεσα στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Προς το παρόν πρέπει η Ελλάδα ν’ αντέξει την πίεση της Γερμανίας και ελπίζω ότι η αριστερά θα κερδίσει στην Ισπανία τον Νοέμβριο για να υπάρξει μια ισχυρή συμμαχία.

-Τί θεωρείτε επαναστατικό και τί γενναίο στις μέρες μας;

Το να λες την αλήθεια. Να μην υπόσχεσαι πράγματα που δεν μπορείς να κάνεις. Γιατί η απογοήτευση φέρνει τον φασισμό. Πρέπει να επινοήσει η αριστερά ένα νέο μοντέλο, το κομμουνιστικό μοντέλο απέτυχε παταγωδώς, ο φιλελευθερισμός, επίσης, είναι άλλη μια αποτυχία, θα πρέπει να επινοηθεί ένα νέο σύστημα το οποίο και πιστεύω ότι πρέπει να βασιστεί σε σας, εσείς είστε η ελπίδα, γιατί εσείς έχετε τον Πλάτωνα, επινοήσατε την δημοκρατία, τη φιλοσοφία, έχετε τον Σωκράτη… Γι’ αυτό σήμερα όλα τα βλέμματα είναι καρφωμένα πάνω σ’ αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Ναι, πιστεύω ότι στους Ευρωπαίους υπάρχει περισσότερο αναμονή παρά φόβος, ένα αίσθημα προσδοκίας. Στους λαούς, βέβαια, αυτό και όχι στους πολιτικούς.

-Κύριε Βενσάν, είναι γνωστό το αναγνωστικό πάθος σας. Από δίψα ανάγνωσης γράφουμε τελικά;

Θα πρέπει να σας πω ότι είμαι ένας πάρα πολύ εκνευριστικός αναγνώστης γιατί όταν διαβάζω στο κρεβάτι και είναι η γυναίκα μου δίπλα που επίσης διαβάζει το βιβλίο της, την σκουντάω και της λέω «σταμάτα, σταμάτα για να σου πω αυτό», έχω παρασυρθεί εντελώς!

-Πιστεύετε ότι στις μέρες μας όπου όλα είναι τόσο μπερδεμένα και δύστοκα και μεταιχμιακά η λογοτεχνία μπορεί να παίξει κάποιο σημαντικότερο ρόλο;

Δυστυχώς δεν το πιστεύω. Δεν το πιστεύω  και σας παραπέμπω στη δεκαετία του 30 στη Γερμανία, όπου υπήρχε μια άνθιση των γραμμάτων, αλλά δυστυχώς ούτε ο Τσβάιχ ούτε ο Τόμας Μαν μπόρεσαν να παρεμποδίσουν τον φασισμό. Πιστεύω πως οι χώρες είναι λίγο σαν την Κλερ, οδηγούνται προς την τρέλα. Οι χώρες προχωρούν με μια κεκτημένη ταχύτητα, αν όμως οι επικεφαλείς των χωρών ήταν γυναίκες ίσως ήταν διαφορετική η κατάσταση. Ένας ηγέτης ονειρεύεται ο γιος του να πεθάνει στο πεδίο της μάχης, μια γυναίκα ηγέτιδα ποτέ, γιατί κυριαρχεί ο πόνος στη γυναίκα.

-Κύριε Βενσάν, είχατε εκπλήξεις γράφοντας αυτό το βιβλίο;

Απ’ την αρχή, βέβαια, ήξερα το τέλος. Αλλά, υπάρχουν πάντα πολλές εκπλήξεις, γιατί ναι μεν έχω πάντα στο μυαλό μου την αρχή και το τέλος αλλά όχι και την πλοκή, το στήσιμο της ιστορίας. Το θέμα σε ένα μυθιστόρημα δεν είναι ο προορισμός, είναι το πώς θα φτάσεις εκεί.

-Πάντως η ατμόσφαιρά σας είναι μοναδική.

Προσπαθώ! Δουλεύω πάρα πολύ ώστε το αστυνομικό μυθιστόρημα να είναι λογοτεχνία.

-Και κάθε παράγραφός του ενέχει το τέλος, σε δεύτερη ανάγνωση αυτό είναι μεγαλειώδες…

Σας ευχαριστώ ιδιαίτερα γι’ αυτό.

Υγ. Ευχαριστούμε πολύ την εξαιρετική Ρίτα Κολαίτη για την πολύτιμη παρουσία της στη συνάντηση και στη μετάφραση. «Το φιλί του θανάτου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.