Γιάννης Κοντός: «Φυσικά ένα ποίημα γράφουμε μια ζωή».

Μια παλιά συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στην Ελένη Γκίκα //

«Εν κατακλείδι ό,τι λέμε γύρω από αυτά είναι λόγια του αέρα, το ποίημα μετρά».

Ώσπου να φτάσει στην «Υποτείνουσα της σελήνης» μεσολάβησαν δέκα ποιητικές συλλογές. «Τα ευγενή μέταλλα» σε πεζά κείμενα και ένα παιδικό, «Αριστείδης, ο μικρός ιπποπόταμος» που βρήκε σχήμα και χρώμα από τον Δημήτρη Μυταρά.

Χρειάστηκε, δηλαδή, να προυπάρξουν η «Περιμετρική», «Το χρονόμετρο» και «Τα απρόοπτα», να δούμε «Φωτοτυπίες» «Στη διάλεκτο της Ερήμου», «Τα οστά» πρώτα, ενός «Ανώνυμου μοναχού», κι εκεί περίπου στο «Δωρεάν σκοτάδι», «Όταν πάνω από την όλη ακούγεται ένα τύμπανο», ακριβώς επάνω «Στο γύρισμα της μέρας», «Ο αθλητής του τίποτα» που κατορθώνει το ακατόρθωτο «Πρόκες στα Σύννεφα», να μας μιλήσει για τους «θορύβους τη νύχτα στο σπίτι» για τους «θορύβους τη μέρα στο σπίτι», και ως «ωρολογοποιός» να την χαράξει πια για τα καλά την «Υποτείνουσα στη Σελήνη».

Στο μεταξύ ο ποιητής Γιάννης Κοντός βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1998), μεταφράστηκε… Αλλά δεν έπαψε ποτέ να είναι ο ποιητής του άστεως. Παραμένοντας εσαεί εικαστικός και εξομολογητικός ποιητής. Εξάλλου «χωρίς εμμονές δεν γίνεται έργο», το παραδέχεται. Και «Κάθε βιβλίο έχει το χρόνο του, την ωρίμανσή του, το άρωμά του». Έτσι λοιπόν «Η Υποτείνουσα της σελήνης» είναι αποτέλεσμα «εμπειρίας ζωής, ποιήσεως και αγάπης. Κυρίως αγάπης, γιατί αυτό το βιβλίο μου περιέχει ποιήματα αγάπης». Ο Γιάννης Κοντός έτσι ακριβώς παραδέχεται.

– Ας αρχίσουμε ανάποδα, από το υστερόγραφο του βιογραφικού σας: «Ας ξεχάσουμε τα παραπάνω: Γράφει όλα αυτά τα χρόνια ένα ποίημα, δεν πολυταξιδεύει (επιστρέφει στους ίδιους δρόμους και στην περιπέτεια της μονοτονίας) και δεν απομακρύνεται από την παιδική του ηλικία». Ένα ποίημα γράφουμε μια ζωή;

– Φυσικά ένα ποίημα γράφουμε μια ζωή. Όταν σωρεύεις (εμπειρίες, χρώματα, έρωτες, περιπέτειες, πολιτικές, διάφορους φόβους, γνωριμίες, προδοσίες, κάποιες συναντήσεις που δεν ξεχνάς ποτέ κ.α.), όπως μπαίνει στη μνήμη και ανακατεύεται με τα καθημερινά δημιουργεί το λόγο σου, εν προκειμένω γίνεται ποίημα – αν το θες- και συνεχίζεις ισοβίως ένα ποίημα μακρύ και ατέλειωτο, μια κουβέρτα και με αυτό τυλίγεσαι τα κρύα βράδια. Βλέπετε απαντώ ποιητικά στο ερώτημά σας. Έτσι λειτουργώ. Εξάλλου είναι πράγματα και μυστήρια που είναι μαγικά και δεν εξηγούνται αλλιώς. Επιμένω παρ’ όλες τις αλλαγές, τα νέα στοιχεία, τις τόσες μουσικές, ουσιαστικά ένα ποίημα συνεχίζουμε.

– Αληθεύει, δηλαδή, ότι υπάρχει εμμονή δημιουργού; Και επί τω προκειμένω, η δική σας;

– Χωρίς εμμονές δεν γίνεται έργο. Αν δεν σου τη «βαρέσει» επάνω σε ορισμένα θέματα ή εικόνες δεν «στοιχειώνεις», δεν φαντάζεσαι. Να σας αναφέρω ένα απλό παράδειγμα. Όπως πέφτει το φως την τάδε ώρα του απογεύματος, προβάλλεται μέσα σου ένα συγκεκριμένο πρόσωπο κι έτσι σε σένα, στον εγκέφαλό σου, αυτή η έμμονη εικόνα κινητοποιεί τον μηχανισμό της γραφής και γράφεις. Έτσι απλά, αλλά και περίπλοκα γράφεις ή εισέρχεσαι στην πολύχρονη περιπέτεια της γραφής.

– Επιστροφή στην αρχή. Όμως, χρειάστηκαν δέκα ποιητικά βιβλία για να φτάσετε στην «υποτείνουσα της σελήνης». Θα μπορούσε «Η υποτείνουσα της σελήνης» να είχε γραφτεί νωρίτερα;

– Όχι, βέβαια. Κάθε βιβλίο έχει τον χρόνο του, την ωρίμανσή του, το άρωμά του. Η «Υποτείνουσα της σελήνης», ήρθε τα χρόνια που γράφτηκε. Χρειάστηκε πέντε χρόνια και έπρεπε να προηγηθούν δέκα βιβλία και όχι μόνο. Χρειάστηκε να ζήσω όλα αυτά τα τριάντα και κάτι χρόνια: να δω τέχνες, κινηματογράφο, θέατρο, ζωγραφική, να γνωρίσω πολλούς ανθρώπους, για να αποκτήσω την εμπειρία της «Υποτείνουσας της σελήνης». Εννοώ εμπειρία ζωής, ποιήσεως και αγάπης. Κυρίως αγάπης, γιατί αυτό το βιβλίο μου περιέχει ποιήματα αγάπης.

– «Όλα θα είναι όπως πριν: υπερσυντέλικος και βελούδο». Όλα είναι όπως πάντα; Επαναλαμβανόμαστε, δηλαδή, και επαναλαμβάνονται αενάως;

– Η ποίηση και η Τέχνη γενικότερα δεν επαναλαμβάνονται ακριβώς, αλλά ρέουν, όπως το ποτάμι και όταν πάμε να περάσουμε απέναντι, το νερό δεν είναι το ίδιο, όπως λέει ο Ηράκλειτος. Φυσικά αενάως ρέων ή χτυπάνε τα κύματα στην ακρογιαλιά ή αυτό που έλεγε ο Σεφέρης: «η σκοτεινάγρα του βυθού ξεχνιέται στο ακρογιάλι». ‘Η όπως γυρνάνε τα αστέρια για πάντα στο μυστήριο του ουρανού είναι η ποίηση και σε επέκταση η σκέψη του ανθρώπου.

– Θυμάμαι ένα σχόλιό σας σε μια παλιά μας συνέντευξη για τη μεγάλη σημασία των τίτλων σε κάθε ποίημα. Που πρέπει να είναι να είναι ποίημα αυτοτελές. Και το αναγνωρίζω, βέβαια, τώρα στα ποιήματα «Τι κάνει ο πρωθυπουργός αργά τη νύχτα στο σπίτι του», «Κουρεμένο ποίημα»… επιμένετε και σήμερα σ’ αυτό;

– Ναι, ο τίτλος παραμένει για εμένα ένα από τα δυνατότερα μέρη ενός ποιήματος. Είναι η οροφή, το εύρημα, το αρχιτεκτόνημα της συνθέσεως. Πολλές φορές ένας δυνατός τίτλος αποδυναμώνει το ποίημα ή αντίθετα το βοηθά να αναπτυχθεί ως ιδέα και ως τεχνική. Αποφεύγω τα ποιήματα χωρίς τίτλο. Τα ονομάζω περιπαικτικά ακέφαλα ποιήματα. Την ίδια μεγάλη σημασία δίνω και στο γενικό τίτλο μιας συλλογής ή μιας ενότητας. Ο τίτλος γενικότερα είναι ένα από τα ποιητικά μου επιχειρήματα και επιμένω μέχρι σήμερα.

– Και εν τοιαύτη περιπτώσει γιατί, εν τέλει, επιδιώκετε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μέσα από τίτλους να μοιάζει σαν ημερολόγιο;

– Στην Τέχνη υπάρχει και το παιχνίδι πολλών αποχρώσεων και ευρημάτων. Έτσι λοιπόν στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μου έχω τίτλους ποιημάτων διάφορες μέρες και ώρες, δημιουργώντας ένα κλίμα ημερολογίου, χωρίς φυσικά να είναι πραγματικό ημερολόγιο αλλά ένα μεταφυσικό. Η επιμονή στις μέρες και στις ώρες δίνουν μια αφετηρία να έχουμε περιπέτεια ζωής. Ιδίως στα ποιήματα που επαναλαμβάνεται μια Τρίτη με τον τρόπο: την ίδια Τρίτη, την ίδια Τρίτη…

– Στο ποίημα «Η ιστορία ενός σπιτικού μαχαιριού» συνυπάρχουν μοναδικά το καθημερινό με το μεταφυσικό, το θρησκευτικό και το ιστορικό. Όλα συγκεντρωμένα επάνω σε ένα εκ πρώτης όψεως ταπεινό μαχαίρι. Έτσι, συμβαίνει συνήθως στη ζωή;

– Το καθημερινό γενικότερα στη δουλειά μου έχει μεγάλο μετρικό. Ναι, η ζωή είναι σύνθεση διαφόρων παραγόντων. Το καθημερινό σε εμένα παίρνει διαστάσεις και αναφορές μεγάλες. Έτσι ένα τυχαίο μαχαίρι γίνεται το κέντρο του κόσμου και ακουμπά όλα τα μεγάλα θέματα της ύπαρξής μας. Αυτό λοιπόν το μαχαίρι στην προκειμένη περίπτωση, μας πάει μακριά και μας δημιουργεί δεσμίδες ερωτημάτων. Έτσι πολλές φορές τα καθημερινά μας πάνε πολύ μακριά, γιατί συνθέτουν τη ζωή.
– «Τα ρολόγια μετράνε λάθος./ Και το μυαλό μου είναι σκαλωμένο/ σε σένα, σχηματίζοντας ορθή γωνία/ με το παρελθόν». Συνυπάρχουν οι χρόνοι μέσα μας; Στη ζωή;

– Ο χρόνος είναι ελαστικός, διαφοροποιείται αναλόγως της φιλοσοφίας και της οπτικής κάθε ανθρώπου. Ο χρόνος δεν είναι ένας. Και φυσικά ο χρόνος μετράει διαφορετικά: σε μια δουλειά, στον έρωτα, στην αναμονή, στο ταξίδι, αναλόγως των εποχών κ.α. Πολλές φορές το βίωμα μιας στιγμής, κρατά και επεκτείνεται στα χρόνια. Γι’ αυτό λέμε: ένα φιλί μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή. Συνυπάρχουν πολλοί χρόνοι μέσα μας και μετράνε αλλιώς.

– Τι είναι εκείνο που σας μαγεύει σε έναν «ωρολογοποιό»;

– Η λεπτοδουλειά, η ακρίβεια, τα γρανάζια, τα ρουμπίνια. Πολλές φορές ο ωρολογοποιός είναι σαν να κάνει εγχείρηση καρδιάς σ’ αυτό που ο καθένας εννοεί ως χρόνο.

– Αλήθεια, ποια είναι η σχέση σας με τον χρόνο;

– Ποικίλει, απροσδιόριστη, πολλές φορές ελάχιστη, άλλες φορές κατακλύζει τη ζωή μου και τη ζωή αυτών που ενδιαφέρομαι και αγαπώ. Είναι μυστήριο ή πολύ απλό πράγμα. Εξάλλου ο καθένας έχει τον προσωπικό του χρόνο!

– Η ποίηση στέκει πέρα, πάνω ή κάτω απ’ αυτόν;

– Η ποίηση άλλοτε είναι μέσα ή καλύτερα στο κέντρο του χρόνου. Πάλι όμως και εδώ μετράει η προσωπικότητα, οι παραξενιές ή και οι ιδιαιτερότητες του κάθε καλλιτέχνη. Ξέρετε πολλές φορές είναι οι διαθέσεις που καθορίζουν το μέτρημα. Όπως και να έχει το πράγμα η ποίηση παίζει με τον χρόνο και μερικές φορές τον προσπερνά ή τον πάει όπου αυτή θέλει.

– «Να έχει ελεύθερες λέξεις στο σπίτι,/ να σου κελαηδούν, να φεύγουν οι μανταρινιές/ από τον παράδεισο και να ζηλεύει η γειτονιά». Κι εσείς διαθέτετε εκατομμύρια λέξεις στο σπίτι, έτσι δεν είναι; Όλες οι λέξεις, τα πρωινά στο σπίτι βρίσκονται.

– Το οπλοστάσιο και η περιουσία (θα έλεγα η μοναδική) του ποιητή είναι οι λέξεις. Και φυσικά είναι γεμάτο το σπίτι: λέξεις, χρωματιστές, μουσικές, σιδερένιες, πουπουλένιες και ό,τι θέλετε φυτεύετε στον κήπο- σπίτι, όλες τις ώρες και όλες τις εποχές. Σκεφθείτε τον Καβάφη τι ανακάτεψε και τι έφερε στο φως.

– «Έτσι απλά είναι όλα». Έτσι απλά; Και γιατί, εν τοιαύτη περιπτώσει, αργούμε τόσο να τα καταλάβουμε;

– Όντως απλά είναι όλα. Αλλά για τη σοφία της απλότητος, χρειάζεται πείρα, πόνος και δρόμος. Έτσι είναι αυτά, απλά όπως η αγάπη, όπως η βροχή, όπως το πράσινο των δέντρων.

– Πως θα χαρακτηρίζατε την ποίησή σας;

– Θα έλεγα ότι είμαι εξομολογητικός ποιητής. Ποιητής του άστεως. Δεν θα είχα ερέθισμα σε μια εξοχή ή σε μια επαρχία. Θέλω μεγάλη κίνηση, πίεση και μολυσμένη ατμόσφαιρα! Ακόμη το χρώμα και η μουσική, παίζουν βασικό ρόλο στη δουλειά μου. Άφοβα λέω ότι είμαι εικαστικός ποιητής. Γι’ αυτό η ασχολία και η έλξη με κείμενα που έχουν σχέση με τη ζωγραφική και τους ανθρώπους της. Όλα τα βιβλία μου συνοδεύονται από πίνακες. Να μην ξεχάσω το εύρημα και το χιούμορ που χαρακτήριζε παλιότερα την ποίησή μου αλλά και τώρα υπάρχουν αυτά τα στοιχεία διαφοροποιημένα. Ζητάω φως ημέρας, αλλά βολεύομαι καλύτερα από το απόγευμα και μετά. Η νύχτα είναι μεγάλο μάθημα.

Μεγάλο μάθημα και βοήθεια είναι η εμμονή σε παλαιότερους ποιητές. Η επανάληψη και ένα είδος μονοτονίας βοηθά και απελευθερώνει τη φαντασία και το υποσυνείδητο. Η προσήλωση σε ένα πρόσωπο, έχει δημιουργήσει πολλά ποιήματα και συνθέσεις προσθέτω ακόμα. Το μάτι που βλέπει και περιεργάζεται ό,τι το ενδιαφέρει και αποθηκεύει εικόνες και διαθέσεις. Αυτά και άλλα πολλά συνθέτουν τις ψηφίδες των ποιημάτων μου. Είναι ένα σύμπαν που βοηθά τον δημιουργό και άλλους ανθρώπους να τα βγάλουν πέρα στη ζωή. Δεν έχει σημασία τι κατόρθωσαν, προσπάθησαν όμως.

Εξάλλου η ποίηση είναι ένας ζωντανός οργανισμός που τρέφεται με αγάπη και μεγάλες αποστάσεις μοναχικότητος. Ακόμη εξάλλου η Τέχνη είναι ένα ανεξήγητο μυστήριο και ανάγκη του ανθρώπου, ένα σκοτεινό και μαζί φωτεινό αντικείμενο του πόθου μας για έκφραση και επικοινωνία. Εν κατακλείδι ό,τι λέμε γύρω από αυτά είναι λόγια του αέρα, το ποίημα μετρά.