✔ Ο Γιάννης Φαρσάρης και η γενναιοδωρία της Ανοικτής Βιβλιοθήκης

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Η Ανοικτή Βιβλιοθήκη Openbook είναι ένα σύγχρονο διαδικτυακό θαύμα «μια ψηφιακή βιβλιοθήκη που ξεκίνησε το 2010, ένα αποθετήριο που φιλοξενεί πάνω από 4.600 ελληνικά βιβλία που διατίθενται ελεύθερα και νόμιμα στο διαδίκτυο», όπως θα πει στον Φιλελεύθερο ο εμπνευστής της και δημιουργός Γιάννης Φαρσάρης.

«Πρόκειται είτε για βιβλία Κοινού Κτήματος, δηλαδή κλασικά βιβλία που έχουν απελευθερωθεί τα πνευματικά τους δικαιώματα λόγω παρέλευσης 70 ετών από τον θάνατο του δημιουργού τους. Είτε για σύγχρονα βιβλία που οι συγγραφείς τους έχουν επιλέξει να τα διαθέσουν ελεύθερα στο διαδίκτυο». Ο οποίος μας μιλά για τις ανάγκες που την δημιούργησαν, το μερίδιο που διεκδικούν τα e-books, τις δυσκολίες που αντιμετώπισε και τους στόχους της για τη νέα εποχή.

Γιάννης Φαρσάρης // (Φώτο: Γιώργος Καμελάκης / Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη)

-Ποια ανάγκη οδήγησε στη δημιουργία της;

Στον κόσμο της Πληροφορικής, από τον οποίο προέρχομαι, είναι βαθιά ριζωμένη η ανοικτή κουλτούρα, που πηγάζει από τους ηθικούς κανόνες των χάκερς, ήδη από τη δεκαετία του ’60. Η φιλοσοφία του ελεύθερου λογισμικού ανοικτού κώδικα που ξεκίνησε από το λειτουργικό Linux, μάς έχει δώσει σήμερα απεριόριστες ελεύθερες εφαρμογές όπως το Android στα κινητά, τον φυλλομετρητή Mozilla Firefox, την εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, τον κειμενογράφο LibreOffice, τον τρισδιάστατο εκτυπωτή RepRap.

Το 2009 επέλεξα να διαθέσω ελεύθερα στο διαδίκτυο το πρώτο δικό μου μυθιστόρημα κι έτσι έγινε η αρχή. Λίγους μήνες μετά ξεκίνησα να συγκεντρώνω σ’ έναν ιστότοπο όλα τα ελληνικά e-books με ελεύθερη διανομή στο διαδίκτυο και στην πορεία όλων αυτών των χρόνων συναντήθηκα με ανθρώπους πολύτιμους που συνεργαζόμαστε αφιλοκερδώς για την διάδοση της ψηφιακής ανάγνωσης και της ελεύθερης διαμοίρασης του πολιτισμού και της γνώσης.

-Από ποιες κατηγορίες αποτελείται η ανανεωμένη της έκδοση;

Πριν λίγες μέρες βρήκε στον αέρα ο ανανεωμένος ιστότοπος της Ανοικτής βιβλιοθήκης, μετά από δουλειά περίπου 2,5 ετών. Στόχος ήταν να γίνει περισσότερο λειτουργική και εύχρηστη η αναζήτηση βιβλίων από τους επισκέπτες, και γι’ αυτό έγινε ταξινόμηση σε 40 θεματικές κατηγορίες. Τα λογοτεχνικά e-books για παράδειγμα ταξινομούνται σε 8 κατηγορίες: Κλασική λογοτεχνία, μυθιστόρημα-νουβέλα, διήγημα, ποίηση, δοκίμιο, θεατρικό έργο, παιδική λογοτεχνία και κόμικ. Και πέρα από τις μεγάλες κατηγορίες Εκπαίδευση, Πολιτισμός, Αρχαία Γραμματεία, υπάρχουν και συλλογές με εξαιρετικά ενδιαφέροντα βιβλία που αφορούν την υγεία, τη διατροφή, τη γεωργική καλλιέργεια, τα χόμπι, τη διαφορετικότητα, τα ΑμεΑ, το ταξίδι και την επιχειρηματικότητα.

-Τι μπορεί να βρει κανείς μέσα σε αυτήν;

Ό,τι ακριβώς μπορεί να βρει κάποιος περιηγούμενος στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου: Διάσημα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή, ίσως αδιάφορα και μέτρια βιβλία, αλλά και αληθινά διαμάντια που αγνοούσε. Στη λογοτεχνία όλα είναι έτσι κι αλλιώς υποκειμενικά, όμως ο στόχος είναι πάντα ένας: η ενίσχυση της φιλαναγνωσίας κι αυτό επιτυγχάνεται μόνο αν βρει ο καθένας τα βιβλία που του ταιριάζουν.

-Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του εγχειρήματος;

Ο χρόνος, τι άλλο; Παρότι ο σχεδιασμός ήταν μια ευχάριστη και δημιουργική διαδικασία, η αναζήτηση και κυρίως το ανέβασμα των βιβλίων στη βάση δεδομένων ήταν μια επίπονη, εξαντλητική επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Υπάρχει, όμως, μόνο ένας τρόπος για να φας έναν ελέφαντα: Μπουκιά-μπουκιά. Κι αυτό συνεχίζω να κάνω καθημερινά, καθώς τα ελεύθερα βιβλία που εκκρεμούν για ανάρτηση είναι ακόμα χιλιάδες.

-Ποιο είναι το σπουδαιότερο «παράσημο» στα 8 χρόνια λειτουργίας της;

Οι άνθρωποι που γνώρισα όλα αυτά τα χρόνια της διαδικτυακής εξωστρέφειας. Εμπνευσμένοι, δημιουργικοί και «ανοικτόμυαλοι». Αλλά και τα νούμερα επισκεψιμότητας που είναι αληθινά ενθαρρυντικά για τη συνέχιση του εγχειρήματος. Νιώθω τυχερός που βρήκα μια ιδέα μεγαλύτερη από μένα για να υπηρετήσω.

Γιάννης Φαρσάρης // (Φώτο: Γιώργος Καμελάκης / Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη)

-Ποιο μερίδιο της αγοράς καταλαμβάνουν σήμερα τα e–books; Ποιος είναι ο κυριότερος λόγος που δεν έχουν καταφέρει να εδραιωθούν στην ψηφιακή επανάσταση που διανύουμε;

Το Kindle, η πρώτη εξειδικευμένη συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης, κυκλοφόρησε το 2007 στην Αμερική από την Amazon και ακολούθησαν και οι υπόλοιπες εταιρείες. Τα επόμενα χρόνια η ψηφιακή ανάγνωση γνώρισε μια έκρηξη και τα ποσοστά των πωλήσεων των ψηφιακών βιβλίων έφτασαν έως και στο 30% του συνόλου και όλοι προφητεύαμε τον θάνατο του χάρτινου βιβλίου. Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, τα γεγονότα δείχνουν πως θα ζήσουμε για πολλά χρόνια ακόμα την συνύπαρξη των δύο μορφών, εν αντιθέσει π.χ. με τις εφημερίδες, τα μουσικά CD και τα κινηματογραφικά DVD.

Στην Ευρώπη τα ποσοστά των πωλήσεων των e-books δεν έφτασαν ποτέ σε υψηλά νούμερα –μερικές εκατοστιαίες μονάδες– όμως αυτό αφορά μόνο τις εμπορικές πωλήσεις. Η ψηφιακή ανάγνωση κάθε μορφής (και όχι αποκλειστικά σε φορμάτ e-book) έχει εδραιωθεί σημαντικά και αυτό είναι κάτι που δεν θα αλλάξει. Οι ώρες που περνάμε όλοι μας διαβάζοντας κείμενα μπροστά σε οθόνες είναι πολλαπλάσιες των ωρών μπροστά σε χαρτί. Όλοι είμαστε ρομαντικοί αναγνώστες, μα ας μη γινόμαστε τεχνοφοβικοί και νεολουδίτες. Τα πάντα γίνονται για το καλό της γνώσης και της λογοτεχνίας.

Τα χρόνια μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, ξέσπασε μεγάλη αντίδραση από πλευράς των αντιγραφέων βιβλίων έναντι των τυπογράφων, καθώς έχαναν τις δουλειές τους. Χαρακτηριστικός είναι ο έμμετρος λίβελος κατά της τυπογραφίας που έστειλε ο γραφέας Filippo de Strata προς τον δόγη της Βενετίας το 1473: «Τυπώνουν πια τόσο φθηνά, που ο καθείς διαλέγει / και παίρνει απεριόριστα. Σπουδάζουν κι οι γαϊδάροι. / Οι τυπογράφοι με κρασί μεθούν και ασωτεύουν / ρεκάζουν και καταγελούν. Και οι γραφείς – στο στάβλο / Εξόριστη η υπέρτατη η τέχνη των γραφέων / που ένα μόνο ξέρουνε, πώς όμορφα να γράφουν. / Δόγη, ιδού δόξα για σε: Κλείσ’ τα τυπογραφεία / Σε ικετεύω, κάνε το, μην το κακό θεριέψει».

-Πόσο έχουν επηρεάσει τα social media τον τρόπο που παράγεται η λογοτεχνία;

Για δεκαετίες ο κόσμος ήταν εγκλωβισμένος στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες, όπου ήταν αποκλειστικά καταναλωτής περιεχομένου. Το διαδίκτυο με τα social media έκανε τον κόσμο να αρχίσει να γράφει ξανά και να γίνεται παραγωγός περιεχομένου.  Και ο κόσμος άρχισε να γράφει μανιωδώς: Γεμίζοντας ιστολόγια, μουτζουρώνοντας “τοίχους” στο Facebook, τιτιβίζοντας στο Twitter και σχολιάζοντας τα πάντα. Κείμενα που πριν χρόνια θα έμεναν κλειδωμένα σε συρτάρια, τώρα βγαίνουν σε κοινή θέα και βρίσκουν αναγνώστες. Μπορεί να είναι υπέροχα ή άθλια κείμενα, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει καταρχήν ότι γράφονται ολοένα και περισσότερα κείμενα. Στο χέρι μας –που κρατάει το ποντίκι- είναι να σκοτώσουμε τη σαβούρα, τα fake news, τα hoaxes και τα clickbait και να μοιραστούμε τα αληθινά υπέροχα κείμενα.

-Τι περιλαμβάνουν τα μελλοντικά σχέδια του εγχειρήματος;

Οκτώ χρόνια μετά, νιώθω ότι είμαστε ακόμα στην πολύ αρχή. Καταρχήν ο στόχος είναι να εμπλουτίζεται καθημερινά η Ανοικτή βιβλιοθήκη με περισσότερα ψηφιακά βιβλία, είτε κλασικά είτε σύγχρονα, ώστε σύντομα να ξεπεράσουμε τα 10.000 βιβλία.

Παράλληλα, υπάρχει η βούληση να συνεχιστεί η σειρά Κλασικής Λογοτεχνίας (ήδη έχουν εκδοθεί τα 4 πρώτα βιβλία με διηγήματα του Ιουλίου Βερν, του Αντόν Τσέχωφ, του Λουίτζι Πιραντέλλο και του Ρίντυαρ Κίπλινγκ). Να ανακαλύψουμε και να αναδείξουμε νέες ξεχωριστές φωνές συγγραφέων μέσω λογοτεχνικών διαγωνισμών. Να εκδώσουμε βιβλία καταξιωμένων ελλήνων συγγραφέων (κυκλοφόρησε ήδη μια επανέκδοση μετά από 35 χρόνια ενός βιβλίου του Μάνου Κοντολέων). Να εκδώσουμε βιβλία καινοτόμα και πρωτότυπα (όπως το #Tweet_Stories με 371 μικροδιηγήματα και το θεατρικό «Ο άνδρας με την πουά γραβάτα» που γράφτηκε συνεργατικά σε περιβάλλον wiki). Να ανεβάσουμε στο διαδίκτυο όλα τα ελληνικά βιβλία που είναι ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων, της Αρχαίας Γραμματείας αλλά και των τελευταίων αιώνων. Να δημιουργήσουμε επίσης μια βιβλιοθήκη ηχητικών βιβλίων, με ελεύθερη συμμετοχή οποιουδήποτε. Να προσκαλέσουμε εθελοντές μεταφραστές για να εκδώσουμε στα ελληνικά σημαντικά βιβλία που δεν έχουν μεταφραστεί (όπως το άγνωστο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν που εκδώσαμε πριν μερικά χρόνια). Και κάπου εδώ σταματώ, καθώς οι ιδέες δεν πρόκειται να τελειώσουν ποτέ.

[Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο]