Κριστόφ Γκαλφάρ: «Η αστροφυσική μας υποδεικνύει ότι μπορούμε να επιτύχουμε το ακατόρθωτο»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

Μετάφραση: Πέρσα Κουμούτση //

Μαθητής του Stephen Hawking και συνεργάτης κατόπιν, ο Κριστόφ Γκαλφάρ είναι από τους σπουδαιότερους αστροφυσικούς και συγγραφείς του καιρού μας. Αφηγούμενος την επιστημονική γνώση σαν παραμύθι, υπογράφει και «Το Σύμπαν στα χέρια σας» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλέντη, το σπουδαιότερό του βιβλίο. Έχουν προηγηθεί από τις ίδιες εκδόσεις και έχουν αγαπηθεί τα βιβλία του «Ο πρίγκιπας των νεφών Ι», «Ο πρίγκιπας των νεφών ΙΙ- Το πρωϊνό των τριών ήλιων» και «Ο πρίγκιπας των νεφών ΙΙΙ – Η οργή του ουρανού και του ανέμου». Ήρθε προσκεκλημένος στη χώρα μας από τους εκδότες του Αλέξανδρο και Κέλλυ Καλέντη για να μιλήσει για τα μυστήρια και τα μυστικά του σύμπαντος στο Ευγενίδειο Ίδρυμα και σε σχολεία των Αθηνών και της Περιφέρειας. Για την αστροφυσική και τον ρόλο της, για τη σχέση του με τον δάσκαλό του, για τη ζωή του και το βιβλίο του μίλησε στο fractal: «Η αστροφυσική μας φανερώνει μερικά από εκείνα που πιστεύω ότι είναι τα καλύτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου γένους: την αναζήτηση της γνώσης για χάρη της γνώσης, για χάρη των συνανθρώπων μας, για χάρη του μέλλοντος, για χάρη της περιέργειας και της ομορφιάς. Και το πιο υπέροχο από όλα: μας δείχνει πως όταν το θέλουμε, μπορούμε να πετύχουμε το ακατόρθωτο». Μας είπε κι ελπίσαμε.

 – «Το Σύμπαν στα χέρια σας», πώς μπορεί να χωρέσει ένα τόσο μεγάλο Σύμπαν σε δυο τόσο μικρά χέρια, κύριε Γκαλφάρ;

Ένα από τα «καθησυχαστικά» στοιχεία του σύμπαντος είναι πώς όσο μεγάλο κι αν αποδεικνύεται συνεχώς ότι είναι, όσο μικρή ή μηδαμινή είναι η δική μας ύπαρξη, όσα γνωρίζουμε για αυτό μπορούν να χωρέσουν μέσα στο μυαλό μας! Αυτό σημαίνει πως όσα γνωρίζουμε για το σύμπαν μπορεί να ειπωθούν σαν μια ιστορία ή ένα παραμύθι κι αυτό ακριβώς προσπάθησα να κάνω στο βιβλίο μου «Το Το Σύμπαν στα χέρια σας».

– «Η πραγματικότητα αλλάζει όταν την παρατηρούμε», διαβάζουμε στο βιβλίο σας, μετά από το ταξίδι μας μέσα σ’ αυτό, θα αντιμετωπίζουμε κι εμείς μιαν άλλη πραγματικότητα;

Ίσως να μη γίνεται εύκολα αντιληπτό, αλλά οι καθημερινές μας ενέργειες πραγματικά αλλάζουν τον κόσμο γύρω μας. Κάθε τι που κάνουμε έχει επίπτωση στο περιβάλλον μας. Και δε μιλώ εδώ για τις «καλές» ή τις «κακές» ενέργειες, η ενέργεια καθεαυτή, ανεξάρτητα από την «ποιότητα της», επιδρά στον κόσμο μας, κι αφού επιδρά σ’ αυτόν, είναι φυσικό και να τον αλλάζει.

Το τοπίο μπροστά από το σπίτι μας, για παράδειγμα ίσως δε θα είναι το ίδιο με εκείνο της επόμενης ημέρας και σίγουρα δεν  είναι το ίδιο με εκείνο της προηγούμενης. Επομένως, ναι, οι ενέργειες μας και η σχέση μας με το περιβάλλον επηρεάζει την «πραγματικότητα» στην οποία αναφέρεστε. Στον κόσμο του εντελώς «ελάχιστου», στο βασίλειο της κβαντικού κόσμου, αυτή η αλήθεια παίρνει μια άλλη διάσταση, διαφορετική, γίνεται πολύ πιο βαθιά. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε σήμερα τα απειροελάχιστα «σωματίδια» μπορεί να συγκριθεί με ένα «μικρό σύννεφο πιθανοτήτων», καθώς δε φέρουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους μικρούς στρογγυλούς γυάλινους βόλους, για παράδειγμα, που ξέρουμε ή οτιδήποτε άλλο το οποίο γνωρίζουμε.

Είναι κάτι το εντελώς δύσκολο να το φανταστούμε, αφού ο κόσμος έτσι όπως τον γνωρίζουμε, έτσι όπως υπάρχει στη δική μας αντίληψη δεν «συμπεριφέρεται» κατά αυτόν τον τρόπο. Όμως, κι αυτό είναι παγίδα, γιατί όταν γίνεται η ανίχνευση αυτού του σωματιδίου, από τι είναι φτιαγμένο, δηλαδή, τότε το σωματίδιο δεν μοιάζει πια με εκείνο το σύννεφο. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματικότητα του έχει αλλάξει.

Όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου, υπάρχουν φυσικοί που έχουν διατυπώσει τη θεωρία ότι ολόκληρο το σύμπαν μας θα πρέπει να «συμπεριφέρεται» με τον ίδιο τρόπο, να δημιουργεί δηλαδή μια νέα πραγματικότητα κάθε φορά που πραγματοποιείται μια τέτοια «ανίχνευση».

Έχοντας επίγνωση όλων αυτών των υπέροχων πραγμάτων, πιστεύω ακράδαντα πως ναι, ο καθένας από μας θα αντιμετωπίσει την πραγματικότητα πολύ πιο βαθιά και πολύ πιο όμορφα από πριν, αρκεί να διαβάσει το βιβλίο!

– Η αστροφυσική, κύριε Γκαλφάρ, σας αλλάζει την οπτική στη ζωή;

Ναι, προσδίδει μια νέα προοπτική και οπτική στα πράγματα. Η γνώση προκαλεί ευεξία, ανείπωτη χαρά. Η αστροφυσική μας φανερώνει μερικά από εκείνα που πιστεύω ότι είναι τα καλύτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου γένους: την αναζήτηση της γνώσης για χάρη της γνώσης, για χάρη των συνανθρώπων μας, για χάρη του μέλλοντος, για χάρη της περιέργειας και της ομορφιάς. Και το πιο υπέροχο από όλα: μας δείχνει πως όταν το θέλουμε, μπορούμε να πετύχουμε το ακατόρθωτο. 

– «Το Σύμπαν στα χέρια σας», αυτό εδώ το βιβλίο, τι είναι για σας;

Θεωρώ ότι είναι μια σύντομη εισαγωγή σ’ αυτά που ήδη γνωρίζουμε σήμερα. Εννοώ σε εκείνα που έχουν ανακαλυφθεί ως σήμερα. Είναι γραμμένο απλά και για όλους εκείνους που δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα και που θα ήθελαν να μάθουν, να αγγίξουν τη γνώση για τον Κόσμο μας, για το σύμπαν, τις μαύρες τρύπες, την κβαντική φυσική, το παράλληλο σύμπαν κλπ. Χωρίς, όμως, εξισώσεις, χωρίς τεχνικούς όρους. Είναι επίσης γραμμένο για όλους εκείνους  που γνωρίζουν ελάχιστα, ή και λίγο περισσότερα, αλλά που νιώθουν ότι θέλουν λίγη βοήθεια στο να βάλουν τα πράγματα που γνωρίζουν και τις σκέψεις τους σχετικά μ’ αυτά σε μια σειρά. Ένα φιλικό χέρι που θα τους καθοδηγήσει, θα τους πάρει μαζί του σ’ ένα ταξίδι μέσα σε όλα αυτά. Επομένως αυτό το βιβλίο σημαίνει πολλά για μένα, διότι πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό η επιστήμη να συνεχίζει να ανήκει σε όλους. 

– Αλήθεια πώς ένας νέος αποφασίζει να γίνει αστροφυσικός;

Νομίζω πως είναι το ίδιο με κάποιον που θέλει να γίνει μουσικός ή ζωγράφος. Υπάρχει μέσα σου ως ανάγκη!

– Την συνάντησή σας με τον Στίβεν Χόκινγκ τη θεωρείτε τύχη, επιδίωξη, πεπρωμένο, ενδιαφέρουσα εμπειρία;

Πάντα υπάρχει ο παράγοντας τύχη σ’ όλα όσα κάνουμε. Στάθηκα τυχερός που κατάφερα να σπουδάσω στα καλύτερα σχολεία, να μπω στα καλύτερα πανεπιστήμια κλπ. Βέβαια, δούλεψα πολύ σκληρά. Και το να είναι κανείς ικανός να εργαστεί με τον Stephen Hawking είναι μεγάλη τιμή, και βέβαια μια ανάμνηση που θα φυλάω για πάντα μέσα μου σαν θησαυρό.  

– Κύριε Γκαλφάρ τί σας έμαθε ο Χόκινγκ για την αστροφυσική; Για την ζωή; Χωρίς αυτή την συνάντηση θα είχατε μιαν άλλη ζωή;

Ότι πρέπει πάντα να εμπιστεύομαι τον εαυτό μου και το ένστικτό μου. Ότι το να κάνω κάτι λάθος είναι πάντα προτιμότερο από το να μη κάνω τίποτα, καθώς μόνο με την εμπειρία διδάσκεσαι πώς να κάνεις σωστά τα πράγματα και με συνέπεια. 

– «Εντέλει, δεν έχετε τίποτα να φοβηθείτε. Μπορεί για κάποια πλάσματα το νησί να είναι επικίνδυνο, μα όχι για εσάς. Είστε άνθρωποι, το πιο ισχυρό αρπακτικό». Κύριε Γκαλφάρ από τη μια πηγαίνουμε στη Σελήνη, κατακτούμε τα μυστικά του Σύμπαντος και από την άλλη ένας λαός αναγκάζεται να εγκαταλείψει την χώρα του. Βλέπετε τι συμβαίνει με το μεταναστευτικό. Η μόνη αληθινή πατρίδα μας είναι το Σύμπαν;

Νιώθω φρίκη για όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Κι αυτός είναι ένας λόγος που γράφω τα βιβλία μου και μιλώ στα σχολεία. Είναι ένα είδος «διδασκαλίας» και με τον τρόπο μου προσπαθώ να βοηθήσω, να κάνω τον κόσμο μας ένα καλύτερο τόπο για όλους.

– Κύριε Γκαλφάρ είστε αισιόδοξος για τα ανθρώπινα και την ανθρώπινη τραγωδία ως αστροφυσικός;

Ναι, συμβαίνει να είμαι πολύ αισιόδοξος. Είμαστε ικανοί για τα πιο θαυμαστά πράγματα, όσο και για τα πιο άσχημα. Αλλά πιστεύω πως τα καλύτερα θα μας προσφέρουν ένα πιο φωτεινό αύριο, γεμάτο χαρά και όνειρα. 

– «Γιατί πλαταίνοντας τη συλλογική μας γνώση και τα όνειρά μας, καθώς αναζητούμε κρυμμένα θαύματα και μυστήρια, θα βρούμε τον δρόμο για την μακροχρόνια επιβίωση του είδους μας». Η γνώση είναι ο μόνος στόχος, σκοπός; Και ενδεχομένως η μοναδική μας σωτηρία;

Θα προτιμούσα να μιλήσω για την περιέργεια, είναι πιο δυνατή από τη γνώση. Η περιέργεια είναι κινητήρια δύναμη που οδηγεί εν τέλει στη γνώση και στις ανακαλύψεις. Η περιέργεια είναι αυτή που «ωθεί» τελικά το ανθρώπινο είδος να κάνει βήματα μπροστά, γιατί ως άνθρωποι πάντα επιθυμούμε να γνωρίζουμε και να ξέρουμε τι συμβαίνει παρακάτω. Τί υπάρχει πέρα από τον ωκεανό και τα βουνά, πέρα από όσα είναι γνωστά σε μας. Και εδώ είναι που «υπεισέρχεται» η θεωρητική φυσική. Αυτός είναι ο ρόλος της. Όσο για τη σωτηρία μας, ίσως μελλοντικά μόνο η φυσική να μπορέσει να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε ως είδος, να παραμείνουμε εδώ για πάντα. 

– Σε όλην αυτή τη Γνώση υπάρχει Θεός;

Κατά τη γνώμη μου η επιστήμη είναι πολύ «ταπεινή» για να ψάξει για το Θεό. Επιδιώκει και θέλει να μάθει για τη Φύση και τους Νόμους της. Τώρα αν μιλάτε για το Θεό που δημιούργησε τη γη πριν 6000 χρόνια, αυτός ο θεός έχει ματαιωθεί, αυτό είναι αλήθεια. Αλλά αυτό δεν είναι το ζητούμενό μας. Το ζητούμενο μας είναι να εκπληρώσουμε την εύλογη περιέργεια μας για την πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που είναι πολύ πιο συναρπαστική απ’ ότι φανταζόμασταν κάποτε. Πρέπει βέβαια να σημειώσω ότι πολλοί επιστήμονες είναι θρησκευόμενοι κι άλλοι όχι. Το να πιστεύει κανείς ή όχι δεν έχει καμία σημασία στο χώρο μας, στις καθημερινές συναλλαγές μας με τους άλλους. Κι αυτή είναι η ομορφιά της επιστήμης: είναι ανοικτή σε όλους.  

– Στην Ελλάδα έχετε έρθει καλεσμένος από τους εκδότες σας, Αλέξανδρο και Κέλλυ Καλέντη, πολλές φορές. Τα βιβλία σας εδώ τ’ αγαπούν, η Ελλάδα της κρίσης σας φάνηκε μια άλλη χώρα, κύριε Γκαλφάρ;

Αγαπώ πολύ την Ελλάδα. Και είναι αλήθεια, με έχουν καλέσει αρκετές φορές για να μιλήσω σε σχολεία. Και ακριβώς, λόγω της κρίσης, ζήτησα να μην πληρωθώ για αυτό. Η κρίση δεν πρέπει να επηρεάζει τη γνώση, ούτε να τη στερεί από τα παιδιά. Τα παιδιά άλλωστε είναι το μέλλον της Ελλάδας. Πρέπει να  ενημερώνονται διαρκώς και να διδάσκονται πάντα. Σε δύσκολες περιόδους σαν κι αυτή, δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε.

– Και τί θα είχατε να πείτε στους Έλληνες τους βραχυκυκλωμένους στην εποχή της κρίσης;

Ότι είστε σκληρά εργαζόμενοι άνθρωποι, το γνωρίζω αυτό καλά. Το έχω δει. Δεν είμαι πολιτικός, αλλά μπορώ να σας πω ότι έχετε φίλους παντού. 

– Τί μάθατε από την αστροφυσική που δεν θα μαθαίνατε αλλιώς;

Προτιμώ τον όρο «επιστήμη» από τον όρο «αστροφυσική». Έμαθα ότι αποτελεί μια παγκόσμια γλώσσα που μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε ό,τι δεν γνωρίζαμε παλαιότερα για το Σύμπαν. Ότι ανεξάρτητα από το ποιος ή ποιά είσαι, από το πού έρχεσαι κλπ η ανάγκη να μάθουμε περισσότερα για το Σύμπαν είναι δικαίωμα όλων. Με δίδαξε να εκτιμώ και να σέβομαι τις σκέψεις των άλλων και τους στοχαστές και μου χάρισε έναν τρόπο να διαχειρίζομαι τον σκεπτικισμό μου, να οργανώνω τις σκέψεις μου ακόμα και τις αμφιβολίες μου κι όλα αυτά με ένα θετικό και εποικοδομητικό τρόπο. 

– Η αστροφυσική, είναι κατά κάποιον τρόπο η φιλοσοφία της εποχής μας;

Αυτό που μπορώ να σας πω με βεβαιότητα είναι ότι οποιαδήποτε φιλοσοφία αγνοεί όλα εκείνα που είναι ήδη τώρα γνωστά, ή ποιά «μυστήρια» παραμένουν άλυτα, δεν είναι σοβαρή φιλοσοφία. Κάποιες επονομαζόμενες «παράλληλες» φιλοσοφίες ισχυρίζονται ότι έχουν τις ρίζες τους σ’ αυτή τη σύγχρονη γνώση, αλλά δεν είναι αλήθεια. Η κβαντική ιατρική, οι κβαντικές θεραπείες κλπ είναι όλα ανοησίες και δεν έχουν καμία σχέση με οτιδήποτε σοβαρό. Καλό είναι να το γνωρίζουμε αυτό.

– Μπορεί η αστροφυσική να νοηματοδοτεί πια τη ζωή;

Κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί. Η άποψη μου είναι πως το νόημα δεν είναι φανερό, κάτι που πιστεύω πως είναι θετικό, γιατί μας αφήνει ελεύθερους να ανακαλύψουμε το νόημα μόνοι μας. 

– Αλήθεια, πιστεύετε, ότι για σας έχει ακόμα κρυμμένα ή άλυτα αινίγματα η ζωή;

Φυσικά. Αν και δεν είναι πεποίθηση, είναι μια πραγματικότητα. Γνωρίζουμε ότι οι σύγχρονες θεωρίες είναι ατελείς, ή ότι μπορούν να καταρρεύσουν κάποια στιγμή. Και δεν ξέρουμε ακόμα τι υπάρχει «πέραν» της ζωής. Αυτό είναι ένα μυστήριο που οι θεωρητικοί φυσικοί προσπαθούν ακόμα να  ανακαλύψουν. Εμπειρικά και μόνο μπορώ να σας πω ότι υπάρχουν 20 φορές περισσότερα «μυστήρια» απ ότι γνωστά  πράγματα για το Σύμπαν…