Τo παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια Το νέο βιβλίο του ιστορικού, Φοίβου Οικονομίδη

Του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου // *

Η Βαλκανική χερσόνησος είναι η ανατολικότερη από τις τρεις μεγάλες χερσονήσους της Νότιας Ευρώπης, μια φυσική γέφυρα ανάμεσα στην ευρωπαϊκή ήπειρο και την Ασία. Παρότι από την αρχαιότητα, ονομάζεται και χερσόνησος του Αίμου, η τουρκική λέξη Balkan, που σημαίνει βουνό, ήταν αυτή που επικράτησε ως ονοματοθεσία. Αυτή η περιοχή που εσφαλμένα καθιερώθηκε ως πολιτικός όρος, παρά ως γεωγραφικός, ένεκα της συγκέντρωσης πολλών εθνοτήτων και της βίαιης ιστορίας της, που βρίθει πολέμων, εξεγέρσεων, επιδρομών, πρωτοστατούντος στις πλείστες των περιπτώσεων του ξένου παράγοντα, αποτελεί για τους ιστορικούς «πεδίον δόξης λαμπρόν», καθότι τα όρια των μύθων και των συμβάντων,  της αλήθειας και της πλάνης, είναι δυσδιάκριτα ενώ η αρχειακή έρευνα πολλάκις επιφαινόμενη.

Βέβαια η ιστορική επιστήμη, απαιτεί την καταγραφή των γεγονότων και την αναζήτηση των αιτιών τους, με τη χρήση και ανάδειξη γραπτών μνημείων και αδιαμφισβήτητων αποδείξεων, ώστε να αποτελέσουν τη βάση και το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα χτίσει και θα διαμορφώνει το ιστορικό οικοδόμημα ο ιστορικός.

Ο Φοίβος Οικονομίδης, Ιστορικός, Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, Διπλωματούχος του Πολιτικού – Οικονομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας, συγγραφέας, δημοσιογράφος και τραγουδοποιός, συγκεντρώνει πολλά χαρίσματα, τα οποία έχει θέσει στην υπηρεσία μιας και μόνο επιδίωξης. Να καταθέσει στον επιστημονικό και όχι μόνο κόσμο, όλα τα εχέγγυα εκείνα τα οποία οδηγούν τόσο τον μυημένο όσο και τον μη μυημένο αναγνώστη, στον προβληματισμό και τη γνώση.

Με το πρόσφατο έργο του «Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια» με υπότιτλο «Οι ελληνο-γιουγκοσλαβικές σχέσεις από τον  Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ψυχρό Πόλεμο [1941 – 1960] με αναφορές μέχρι την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας» εκδόσεις «Μετρονόμος – Αλφειός» εντάσσεται πλέον στη χορεία εκείνων των ιστορικών, που η αρχειακή του ενδελεχής μελέτη, τον κατατάσσει στους συγγραφείς που δεν κομίζουν «γλαύκα ες Αθήνας», τουναντίον, αποκαλύπτει γεγονότα, ενημερώνει για πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο σημαντικό, διαμορφώνει συνειδήσεις υποδαυλίζοντας προβληματισμούς και συμπληρώνει τα κενά στις σελίδες των ιστορικών ερευνών.

Τον παρατηρώ χρόνια, να υπηρετεί την επιστήμη του, ως αυθεντικός υπερασπιστής του τεκμηριωμένου λόγου και της διεύρυνσης των αποδεδειγμένων πληροφοριών, του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού φάσματος.

Έχει επισκεφθεί τις περισσότερες χώρες, των οποίων μελέτησε τα Αρχεία, που συνηγορούν στο να εκτεθούν ζητήματα που σηματοδοτούν καταστάσεις και δίνουν απαντήσεις, σε ερωτήματα των οποίων η ιστορική κοινότητα, αδυνατεί να δώσει ελλείψει στοιχείων ή επειδή έχει εθιστεί στην μηρυκαστική αντίληψη και το βολικό «περιτύλιγμα». Ο Φοίβος Οικονομίδης, είναι ο ιστορικός, που έχει αφιερώσει το σύνολο της ζωής του στην έρευνα, τη μελέτη, την αναζήτηση και την καταγραφή των ιστορικών συμβάντων, δίχως να επηρεασθεί από το τίμημα, μιας τέτοιας κοπιώδους προσπάθειας. Γιος μια ξεχωριστής φυσιογνωμίας της αριστεράς, του Ορφέα Οικονομίδη, κατόρθωσε να «εκμεταλλευτεί» τα οφέλη μιας παιδείας δίχως νομοτελειακές αγκυλώσεις και προσκόμματα περί άβατων πεδίων και απαράβατων κανόνων. Εξέλιξε τον διανοητικό του ιστό, προσεγγίζοντας την αλήθεια μέσω της γνώσης και αντιστρόφως. Αυτό ενίσχυσε την διαρκώς αναβαθμιζόμενη προσωπικότητά του, αδιαφορώντας για τον κατ΄ επίφασιν ορθό λόγο, των ιστορικών και πνευματικών κυκλωμάτων που λυμαίνονται την ποιότητα, το μόχθο και την τεκμηρίωση, καθώς τα πολιτικά, κομματικά και οικονομικά συμφέροντα, ουκ ολίγες φορές,  ωθούν μετριότητες, με αποτέλεσμα να διδάσκουν… και κατ΄ επέκτασιν να διδασκόμεθα, μυθοπλασίες και ετσιθελικά συμπεράσματα.  Γι αυτό και μπορεί να «επαίρεται» πως τα βιβλία του και τα άρθρα του ουδέποτε διασταυρώθηκαν με «αντιπολιτευτική» διαφωνία, καθότι η γραφή του αποτελεί προϊόν εκτεταμένης και πολύχρονης έρευνας, όχι με σημειολογικές αναφορές, αλλά με τον αρχειακό θησαυρό που επί χρόνια σκαλίζει στα κρατικά αρχεία των περισσοτέρων χωρών, εκείνων που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του σημερινού κόσμου, ιεραρχώντας τις διαβαθμίσεις στο χρόνο. Συγγράφοντας τα έργα: «Οι Προστάτες – Η Αληθινή Ιστορία της Αντίστασης», «Η Ελλάδα Ανάμεσα σε δύο Κόσμους», «Ο Πόλεμος, η Διείσδυση και η Προπαγάνδα στις Ελληνο-αμερικανικές Σχέσεις», «Το Σύνδρομο του Οδυσσέα», «Ο Δεκέμβρης του ’44 και η Διεθνής Σημασία του», «Ποτέ δεν θα Αυτοκτονήσω», «Σπύρος ο Θεός» και συμμετέχοντας σε πολλές συλλογικές εκδόσεις, άλλα και αναρίθμητα άρθρα σε εφημερίδες της Ελλάδας και του εξωτερικού,  κατόρθωσε να διαφωτίσει την ιστορική κοινότητα για πολλά ζητήματα που την απασχολούσαν, αλλά η τεκμηρίωσή τους ήταν ισχνή. Φώτισε σκοτεινές πλευρές, που λόγω έλλειψης στοιχείων καθίσταντο κατάλληλο έδαφος για αμφισημίες και κατά προσέγγισιν «βεβαιότητες». Με το νέο του βιβλίο «Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια» το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά  με ξεχωριστή επιτυχία στο Παρίσι, ανοίγει ευρύ πεδίο συζήτησης για ζητήματα που μέχρι πρόσφατα θεωρούντο ταμπού, όχι λόγω θεσμικών ή νομικών απαγορευτικών διατάξεων, αλλά πολύ απλά γιατί οι ιστορικοί της χώρας μας αγνοούσαν το αρχειακό υλικό που ο συγγραφέας μας, απελευθερώνει στο φως προ χρήση του οιοδήποτε. Και αυτή είναι η λειτουργηματική προσφορά του. Αρκετά πλέον, με ορισμένους κήνσορες και τιμητές του ιστορικού «γίγνεσθαι», που προβάλλουν εντέχνως κάποια μέσα ενημέρωσης, με αγορασμένο τηλεοπτικό χρόνο, όπου η διαστρέβλωση και η πολιτική καθοδήγηση οδηγεί την ιστοριογραφία και ιστορική μεθοδολογία, έρμαιο των επιδοτούμενων εκδόσεων έτσι ώστε η Αλήθεια, να επαφίεται στις ορέξεις  χορηγών, χρονικού και τοπικού βεληνεκούς.

Ιδού τι αναφέρει ο έγκριτος επιστήμονας Robert Frank, καθηγητής Ιστορίας στη Σορβόνη για το συγκεκριμένο έργο του Έλληνα ιστορικού:

«Η συμβολή της εργασίας του (Φοίβου Οικονομίδη) είναι πολλαπλή σε διαφορετικά επίπεδα. Από μια γενική άποψη, η εργασία του φωτίζει τη θέση της Ελλάδας της Γιουγκοσλαβίας και των Βαλκανίων στην πολιτική του Στάλιν, του Τσόρτσιλ και του Ρούζβελτ κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας σύγκρουσης και την ίδια στιγμή αναμετρά με ακρίβεια το ρόλο αυτής της περιοχής στις σχέσεις μεταξύ των Μεγάλων μετά το 1945, δείχνοντας αξιοθαύμαστα ότι οι ελληνο-γιουγκοσλαβικές σχέσεις αποτελούν ένα από τα βασικά κλειδιά για την κατανόηση των μηχανισμών της εισόδου στον Ψυχρό Πόλεμο. Αυτή η αποκεντρωμένη ματιά που δεν εστιάζεται ολοκληρωτικά στο γερμανικό ζήτημα για να περιγράψει την εξέλιξη της αντιπαράθεσης Ανατολής – Δύσης είναι απόλυτα λυτρωτική (διδακτική). Το πλεονέκτημα ενός τέτοιου έργου βασισμένου στη διασταύρωση πολυάριθμων αρχείων, είναι η κατάδειξη ότι οι βαλκανικές χώρες-κυβερνήσεις, κοινωνίες- δεν είναι στ’ αλήθεια περιφερειακές σ’ αυτή τη μεγάλη αντιπαράθεση. Δεν είναι μόνο πιόνια ενός παιχνιδιού, αλλά επίσης πρωταγωνιστές από κάθε άποψη».

Η αναγνώριση του συγγραφέα από την διεθνή ιστορική κοινότητα, είναι σημαντική και προσδίδει αίγλη στον ιστορικό Οικονομίδη, ο οποίος έχει επισκεφθεί επί σειρά ετών τα ξένα αρχεία, αφιερώνοντας χιλιάδες εργατοώρες στην αναζήτηση τεκμηρίων για την ολοκλήρωση του έργου του.   Το λέει σαφέστατα, δίχως ίχνος ανταγωνισμού, (σύνηθες ελληνικό φαινόμενο) ο Denis Rolland, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Στρασβούργο: «Αυτό το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη γεννημένο από μια εργασία μνημείο ευρυμάθειας, ιδιαίτερα στον τομέα της γνώσης της Real Politik στα νότια σύνορα της Ευρώπης, δεν μπορεί παρά να γίνει με τη σειρά του μια βασική πηγή».

Με γλώσσα, βατή, οριοθετημένη εντός των πλαισίων της απόδειξης και της «οφθαλμοφανούς» και χειροπιαστής τεκμηρίωσης, ο οιοσδήποτε δύναται να ωφεληθεί από την ιστορική διαδρομή που χαράσσει ο συγγραφέας στο βιβλίο του «Το Παγκόσμιο Παιχνίδι στα Βαλκάνια».  Από τα σημαντικά ιστορικά «καταθετήρια», που προσανατολίζουν και ενδυναμώνουν το πληροφοριακό οπλοστάσιο, φοιτητών και καθηγητών, κυρίως δε ερευνητών, που αναζητούν νέα δεδομένα τα οποία προκύπτουν από τα πρωτοεμφανιζόμενα στοιχεία που κομίζει ο Φοίβος Οικονομίδης, είναι ο παρακάτω διάλογος που ο ιστορικός συγγραφέας και δόκτορας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, ξετυλίγει στη σελίδα 576 του πολυσέλιδου έργου του.

«Στις 30 Ιουλίου 1975, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Δημήτριο Μπίτσιο και τον Πέτρο Μολυβιάτη, συναντήθηκε στο Ελσίνκι με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζέραλντ Φόρντ και τον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσιντζερ. Σχετικά με το γιουγκοσλαβικό έγινε ο ακόλουθος διάλογος:

– Πρόεδρος Φορντ: Τι νομίζετε ότι θα συμβεί στη Γιουγκοσλαβία μετά το θάνατο του Τίτο;

– Καραμανλής: Νομίζω ότι θα είναι πολύ δύσκολα. Υπάρχουν τρείς πιθανότητες. Οι Ρώσοι μπορεί να κερδίσουν τον έλεγχο. Μπορεί να διαλυθεί η λόγω της ισχύος του Στρατού, μπορεί να παραμείνει ενωμένη και να διατηρήσει την ίδια ανεξαρτησία. Μας απασχολεί πολύ. Ένας από τους λόγους που θέλουμε ν΄ αποκαταστήσουμε καλές σχέσεις με την Τουρκία είναι γιατί δεν θέλουμε να έχουμε αυτό το πρόβλημα όταν η μετάβαση θα συμβεί στη Γιουγκοσλαβία.

– Πρόεδρος Φορντ: Ποιος είναι ο ανατέλλων ηγέτης στη Γιουγκοσλαβία;

– Καραμανλής: Είναι δύσκολο να πω αλλά υπάρχει 50-50% πιθανότητα διατήρησης της ενότητας και ανεξαρτησίας της.

– Πρόεδρος Φορντ: Δεν θα είναι καλό αν οι Σοβιετικοί επικρατήσουν.

– Καραμανλής: Αν οι Ρώσοι επικρατήσουν, τότε η Γιουγκοσλαβία θα συνεργαστεί με τη Βουλγαρία. Να γιατί οι σχέσεις μας με την Τουρκία είναι σημαντικές.

– Υπουργός Κίσιντζερ: Μάλιστα.

– Καραμανλής: Οι σχέσεις μας με τη Γιουγκοσλαβία είναι καλές.

– Υπουργός Κίσιντζερ: Ο λόγος που ο εμφύλιος πόλεμος έληξε στην Ελλάδα είναι γιατί η Γιουγκοσλαβία έκλεισε τα σύνορα.

– Μπίτσιος: Ναι, αυτό είναι αλήθεια.

– Καραμανλής: Υπήρξαν δύο λόγοι: Το Δόγμα Τρούμαν και ο Τίτο που έκλεισε τα σύνορα.

– Πρόεδρος Φορντ: Όλοι οφείλουμε πάρα πολλά στον Τίτο. Μπορώ να θυμηθώ ότι όταν ήμουν στο Κογκρέσο μερικοί από τους συναδέλφους μου αμφισβήτησαν στο να δοθεί στρατιωτική βοήθεια στον Τίτο αλλά ήταν ορθό να το πράξουμε γιατί βοήθησε την Ελλάδα και τη Μεσόγειο γενικότερα.     ( FRUS,VOL.XXX.1973-1976.doc.51)»

Η ελληνική ιστορία εμπλουτίζεται με το έργο του Φοίβου Οικονομίδη, όσον αφορά στις ελληνο-γιουγκοσλαβικές σχέσεις, οι οποίες έχουν  παίξει το ρόλο τους στη διαμόρφωση της βαλκανικής πολιτικής, με τον άλφα ή βήτα τρόπο.

Η γνώση για μια χώρα,  ένα έθνος και κυρίως ένα λαό, είναι ζήτημα υπαρξιακής ισχύος.   «Έθνος χωρίς παρελθόν είναι αντίφαση. Αυτό που κάνει ένα έθνος είναι το παρελθόν, αυτό που προσδιορίζει ένα έθνος έναντι των άλλων είναι το παρελθόν και οι ιστορικοί είναι αυτοί που το παράγουν» μας λέει ο Βρετανός μαρξιστής ιστορικός Eric J. Hobsbawm και μάλλον έχει δίκιο.

Το βιβλίο εκτός των ιστορικών ντοκουμέντων που μας προσφέρει, εμπεριέχει και ένα σπουδαίο σημειωματάριο προσώπων, καθώς και μια πλήρη αναφορά των αρχειακών πηγών. Επί πλέον, στη διάθεση του αναγνώστη υπάρχει καταγεγραμμένη όλη η βιβλιογραφία με την οποία ο συγγραφέας εμπλούτισε το έργο του, πρακτική που χρησιμοποιούν διεθνώς  οι έγκριτοι ιστορικοί,  με το κύρος του Φοίβου Οικονομίδη.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

 

Το βιβλίο «Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια Οι ελληνο-γιουγκοσλαβικές σχέσεις από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ψυχρό Πόλεμο 1941 – 1960»  το  περιοδικό και οι εκδόσεις Μετρονόμος θα το παρουσιάζουν
την Τρίτη 5 Μαΐου και ώρα 8:30 μ.μ. στο Polis Art Café
(Πεσμαζόγλου 5, στο αίθριο της Στοάς του Βιβλίου)

Για τον βιβλίο θα μιλήσουν οι:
Κατερίνα Μπρέγιαννη, ιστορικός, κύρια ερευνήτρια του
Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, επιστημονικός συνεργάτης CRH, EHESS, στο Παρίσι,

Γιώργος Πετρόπουλος, δημοσιογράφος-ιστορικός
Νίκος Χατζηδημητράκος, ιστορικός.
Μετά την παρουσίαση θα ακολουθήσει μουσικό πρόγραμμα με τον Νίκο Ανδρουλάκη σε τραγούδια ελλήνων δημιουργών και τον Φοίβο Οικονομίδη σε τραγούδια από την δισκογραφία του.

* Ο Γρηγόρης Χαλιακόπουλος είναι συγγραφέας