«Η ιστορία ενός ηλίθιου όπως την αφηγείται ο ίδιος ή το περιεχόμενο της ευτυχίας», του Φέλιξ ντε Αθούα

 Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

«Η ιστορία ενός ηλίθιου όπως την αφηγείται ο ίδιος ή το περιεχόμενο της ευτυχίας», του Φέλιξ ντε Αθούα (Μετάφραση: Πέντρο Μπόουλες, Βικτόρια Κάτρη.  Εκδόσεις: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος. 1989).

Υπάρχουν βιβλία που αρέσουν, που προσφέρουν την απαραίτητη, ακόμα, αναγνωστική απόλαυση. Άλλα είναι κάπως δύστροπα, μερικά λίγο ή περισσότερο ενοχλητικά στις αισθήσεις και την κουλτούρα μας. Κάποια  σταματάνε να τα διαβάζουν οι αναγνώστες, για διάφορους κάθε φορά λόγους, περίπτωση αποτυχημένης ίσως ανάγνωσης με ότι υπαινίσσεται ή συνεπάγεται αυτή η διαδικασία και διαπίστωση, θεωρώντας ότι το συγκεκριμένο έργο  δεν έχει το επαρκές επίπεδο ή την ποιότητα που ανέμενε ο αναγνώστης, χωρίς όμως και ο ίδιος να είναι μερικές φορές άμοιρος ευθυνών.  Με κάποια που συμφωνούμε ή διαφωνούμε ριζικότατα, είτε στο περιεχόμενο είτε στη διάρθρωση της ύλης, του περιεχομένου  και της πλοκής. Κι άλλα να βλέπουμε ότι σταματάνε εκεί, σε ένα κρίσιμο σημείο, από το οποίο πρέπει να… συνεχίσει, μόνος πλέον, ο αναγνώστης! Ωστόσο, για να είμαστε πραγματικά ακριβοδίκαιοι, πρέπει να λάβουμε υπόψιν  τη θέση  και το καθεστώς μας ως αναγνώστες, και άρα σε αυτή την περίπτωση ως ερασιτέχνες κριτικοί,  ίσως να μην έχουμε  τη δύναμη να εκπροσωπήσουμε  τη μαζική ανάγνωση και να κρίνουμε τόσο κατηγορηματικά την αξία ή όχι ενός βιβλίου.

Μετά την ήρεμη αναπόληση από το διάβασμα του σχετικά σύντομου βιβλίου,   σκέφτομαι ότι γράφοντας κάποιος σίγουρα δεν αντιπροσωπεύει όλους τους αναγνώστες, ίσως εκπροσωπεί τον εαυτό του ή έστω κάποιους που ταυτίζονται αισθητικά μαζί του. Όπως είναι άγνωστο και ανεξερεύνητο, όσο κι αν κάποιοι είναι κατηγορηματικοί και αντίθετοι με αυτή την παραδοχή,  γιατί δηλαδή γράφει κάποιος, έτσι και το διάβασμα έχει τους δικούς του κανόνες.  Την ευθύνη, τις αμφιβολίες, τη σύγκριση των προσωπικών θετικών και αρνητικών εμπειριών, την απόλυτη μορφή γραπτής επικοινωνίας που αντιπροσωπεύει ένα βιβλίο.

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ένα είδος φανταστικής αυτοβιογραφίας σχετικά με τις εμπειρίες ενός νεαρού άνδρα, του  πρωταγωνιστή της ιστορίας,  ο οποίος βασίζει το ταξίδι της ζωής του στην αέναη επιδίωξη της ευτυχίας,  ίσως όχι μόνο ως αυτοσκοπό, αλλά και ως μέσο επιβίωσης περισσότερο. Σε πρώτο πρόσωπο, όπως είναι γραμμένο, το βιβλίο θα μπορούσε κάποιος να το χαρακτηρίσει αυτοβιογραφικό δοκίμιο, αλλά  εμπλουτισμένο  με τις απαραίτητες φιλοσοφικές αναζητήσεις και αντανακλάσεις. Ο πρωταγωνιστής είναι ένα ηλίθιος του εικοστού αιώνα, γράφει ο συγγραφέας. Θύμα της τρέλας του δεύτερου μεγάλου πολέμου που σάρωσε την ευρωπαϊκή ήπειρο, στην ιστορία του ο ηλίθιος επιμένει στη διερεύνηση της ευτυχίας. ‘Αυτό το βιβλίο θα πρέπει να υιοθετηθεί από όλα τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ως εγχειρίδιο επιβίωσης, Δεν σε γλυτώνει από την ηλιθιότητα, αλλά σε βοηθάει να την προλάβεις’, γράφει στην εισαγωγή του. Ένα βιβλίο με μια τρομερή δόση αυθάδειας, ένα ημερολόγιο ενός ταπεινωμένου ανθρώπου που λαχταρά εναγωνίως ένα χαμένο κόσμο, μέσα στην απόλυτη κοινοτοπία της ζωολογικής αφροσύνης και ο οποίος συνειδητοποιεί γρήγορα ότι πρέπει να πολεμήσει. Η πολεμική ευτυχία που αναπληρώνει με το παραπάνω τις λειτουργίες της θρησκείας, της πολιτικής ή του σεξ, σαν απομίμηση της έννοιας και της σημασίας τους.

Η Βαρκελώνη, πατρίδα  του Φέλιξ ντε Αθούα από ψηλά, σε μια… διαφορετική εκδοχή.

Ίσως τελικά να είναι ένα ταξίδι προς αυτό που ονομάζουμε…  απόλυτη ευτυχία. Παρά τις αντιξοότητες τις οποίες ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει, το βιβλίο έχει τέτοιο φιλοσοφικό και ψυχολογικό βάθος που αξίζει να αφιερώσουμε μερικές ώρες κοντά του. Μερικοί το κρίνουν αντάξιο και το κατατάσσουν δίπλα στις καλύτερες στιγμές του Ντοστογιέφσκι. Αρχικά ο πρωταγωνιστής σταματά σε ανάλυση συγκεκριμένων πτυχών της παιδικής του ηλικίας. Έτσι, λοιπόν, κοντοστέκεται για λίγο σε ένα γεγονός το οποίο  ένα παιδί  θυμάται πάντα, τουτέστιν  τις διακοπές με τους γονείς του, ένα γεγονός που χαρακτηριζόταν από βαρετές βόλτες στην εξοχή, πλήξη και αφόρητη ανία, ‘…οι πιο ύπουλες μέρες για τη ριζική και ρωμαλέα μου άμυνα κατά της ευτυχίας, ήταν οι καλοκαιριάτικες όταν με πήγαιναν σε ένα παραθαλάσσιο χωριό, όπου οι οικογένειες πέθαιναν από ανία για τρεις μήνες…’. Η άποψή του και αντίδρασή του σε κείνα τα γεγονότα, όταν δηλαδή ταξιδεύεις  σε τέτοια μέρη, είναι ‘να κρατάς τα παράθυρα κλειστά,  να διαβάζεις πολύ Ντοστογιέφσκι, να φοράς μαύρα γυαλιά και να τρέφεσαι με κονσέρβες’.

Στο δεύτερο βήμα στο ταξίδι για αναζήτηση του περιεχομένου της ευτυχίας, ο νεαρός πρωταγωνιστής  μπαίνει στην εφηβεία και μιλάει για την παρουσία του στο ισπανικό πανεπιστήμιο. Την έλλειψη ταξικής συνείδησης του προλεταριάτου, το θεωρητικό ιδεαλισμό των πολιτικών και των συνειδητοποιημένων φοιτητών που προσπαθούσαν  να δώσουν  εντολή για  ταξική πάλη, αλλά από την άλλη μεριά φωνάζοντας με μια δυσωδία, ‘δεν πηδάνε οι φοιτητές… ’;  Ήταν η εποχή που η Ισπανία αποτελούσε δημοκρατία, αφού ‘έτσι το αποφάσισαν οι βασανιστές, οι εκμεταλλευτές και οι απατεώνες’. Το τρίτο επεισόδιο στη ζωή του χαρακτήρα του βιβλίου, τον οδηγεί να ανακαλύψει το σεξ για πρώτη φορά. Τα κείμενα που αναφέρονται και όσα περιστρέφονται γύρω από αυτό, καταλαμβάνουν σεβαστό μέρος του βιβλίου. Αυτό που ‘στις λαϊκές τάξεις αντικατέστησε το όπιο του Λαού’, όπως τόσο προφητικά διαισθάνθηκε ο Μπωντλαίρ το 1865, ‘η θρησκεία των μαζών είναι το πήδημα’, και που ‘στις ανώτερες τάξεις μπήκε σε ανοιχτό ανταγωνισμό με τα θαλάσσια σπορ’!

Λίγο παρακάτω, στο επόμενο κεφάλαιο, επιμένει: ‘Πολλές και ποικίλες είναι οι δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να επιδοθούν δύο  άνθρωποι που ο μοναδικός τους σκοπός είναι η σαρκική γνωριμία. Πολλαπλές οι στάσεις και ποικίλες οι περιστάσεις. Υπάρχει μια αξιοσημείωτα μεγάλη καταγραφή στη μηχανική συνουσία για να κάνει να διαρκέσει η αυταπάτη της ευτυχίας, τουλάχιστον δύο μήνες…’. Για να αντισταθμιστεί και να επανορθωθεί η σαρκική πλήξη, ισχυρίζεται ο αφηγητής και πρωταγωνιστής, επινοήθηκε ο γάμος  που εμπεριέχει όλες τις ηδονές, τους κινδύνους, τις ταραχές, τις  περιπέτειες και τις απολαύσεις της ζωής, πολλαπλασιασμένες   επί δύο. Και συνεχίζει αναφερόμενος στους αυστηρά σεξουαλικούς εραστές οι οποίοι φτάνουν στο σημείο να χρησιμοποιούν το σεξ με σκοπούς πολιτικούς, οικονομικούς ή θρησκευτικούς.  Η ‘μάθηση’ ολοκληρώνεται λέει ο αφηγητής, όταν το περιεχόμενο της σεξουαλικής ευτυχίας εξαντληθεί στο πέρασμα από μια ελεύθερη δραστηριότητα σε μια  άλλη κερδοσκοπική, κρατικής παρέμβασης.

Η ιστορία της θρησκείας και της ισπανικής ιστορίας δεν θα μπορούσαν να μείνουν στο απυρόβλητο, όπως και οι σχέσεις των πολιτών μέσα στη ζοφερή πραγματικότητα του αντιφρανκισμού, όταν αυτή η ιδιότητα για πολλούς είχε ήδη ανταμειφθεί όσο ζούσε ο στρατηγός, αλλά αμέσως μετά το θάνατο του δικτάτορα, ‘… καινούργιοι πολιτικοί θα καταλάμβαναν την εξουσία και θα έβγαζαν στη σύνταξη όσους αντιπροσώπευαν την επίσημη αντίσταση κατά του Καθεστώτος…’.  Προς το τέλος του βιβλίου, ο πρωταγωνιστής τελειώνει την έρευνά του όπως την άρχισε. Με το στοιχείο της έκπληξης! Η επιθυμία για την πολυπόθητη ευτυχία κρατάει ζωντανό το μύθο του όποιου καλλιτέχνη, όπως κρατάει το μύθο του πολεμιστή και του αγίου,  με το να βυθίζονται και να τσαλαβουτούν μέσα σε ένα αχρείο παραλήρημα, ‘… γυρεύοντας  κομμάτια αίματος για να τα επιδείξουν στο μουσείο με μια μικρή πινακίδα που να αναγράφεται το όνομά τους…’.

Αλλά γιατί όμως; Η ουσία του κόσμου σήμερα, ξέρουμε καλά, είναι γραμμένη με ιστορικούς όρους, και στην ιστορία, καλώς ή κακώς, μόνο οι δολοφόνοι έχουν πέραση! Όσοι ζουν αξιοπρεπώς ογδόντα χρόνια, είναι ασήμαντοι! Αντίθετα, αν ‘… ένας αχρείος καταφέρει να βγάλει τα απαραίτητα χρήματα σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, έχει εξασφαλισμένη μια σημαντική θέση στην ιστορία της ανθρωπότητας’.

Το Μάρτιο του 1988, ο Salustiano Martín, γράφοντας για το μηνιαίο περιοδικό Reseña, έλεγε, ότι αυτό το ημερολόγιο ενός ταπεινωμένου ανθρώπου, είναι η πραγματική συνέχιση της ιστορίας, δεδομένου ότι ‘σκαλίζει πιο βαθιά στα σκουπίδια του κοινωνικού και ατομικού είναι, στο πύον και στη βρωμιά που μας περιβάλλουν’. Ένα ταπεινό και γεμάτο ελπίδα βιβλίο, ένα μεγάλο βιβλίο που μας φέρνει πίσω στον κόσμο γεμάτους από ζωή και ζεστασιά!

Ο Φέλιξ ντε Αθούα Καμέλια (Βαρκελώνη, 30 Απριλίου 1944- ) είναι Ισπανός συγγραφέας και μέλος της Ισπανικής Βασιλικής Ακαδημίας της Γλώσσας. Έχει γράψει ποίηση, μυθιστορήματα και δοκίμια.  Τα τελευταία ασχολούνται κυρίως με την αισθητική και τη λογοτεχνία.  Είναι τακτικός συνεργάτης   εφημερίδων και περιοδικών της Καταλωνίας. Από την άποψη της λογοτεχνικής παραγωγής, η πεζογραφία του ξεχωρίζει για την κουλτουραλιστική  και στοχαστική της φύση, μέσα στην οποία βρίσκονται σκόρπιες μεγάλες δόσεις ειρωνείας και σαρκασμού, ειδικά σε πιο πρόσφατα κείμενά του. Το 2011 αποφάσισε να μετακομίσει στη Μαδρίτη με τη σύντροφό του, Εύα Φιντάλγκο, με την οποία απέκτησε μια κόρη το ίδιο έτος.