Fractal

Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας μορφής αφηγηματικού λόγου

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη //

 

«Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας», Εύα Στάμου, Εκδ. Gutenberg, σελ. 136

 

 Η λεγόμενη «ροζ λογοτεχνία» αποτελεί μέρος της παραλογοτεχνίας. Στο δοκίμιό της «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας» η Εύα Στάμου διερευνά το φαινόμενο και τις διαστάσεις του. Εντοπίζει τις αιτίες του φαινομένου και προτείνει και κάποιους τρόπους αντιμετώπισής του. Όμως τί εννοούμε λέγοντας «ροζ λογοτεχνία». Αμέσως, μου έρχονται στο μυαλό τα εξής δύο βιβλία -ξένα και τα δύο-που έχουν γυριστεί και σε ταινία και έχουν σημειώσει τεράστια επιτυχία. Ο λόγος για το «Σεξ και την Πόλη» και για τις «Πενήντα Αποχρώσεις του γκρι». Η «Ροζ λογοτεχνία» είναι τα ανάλαφρα και «φθηνά» αφηγήματα ερωτικού περιεχομένου. Αυτά συνήθως στερούνται βάθους και ουσίας, αλλά μπαίνουν σχεδόν πάντα στα ευπώλητα των εφημερίδων-ενώ από τα ευπώλητα απουσιάζουν πολλά άλλα σημαντικά έργα της σοβαρής λογοτεχνίας, καθώς και η ποίηση.

Ο Αrthur Schopenhauer προτείνει «να περιορίζουμε αυστηρά τον χρόνο που διαθέτουμε για διάβασμα και να τον αφιερώνουμε αποκλειστικά και μόνο στην ανάγνωση των έργων που έχουν αφήσει πίσω τους τα μεγάλα μυαλά όλων των εποχών και όλων των λαών»’-αναφέρεται χαρακτηριστικά μέσα στο βιβλίο. Ωραία η συμβουλή του, αλλά δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια και μπροστά στην πραγματικότητα. Υπάρχουν και αναγνώστες που επιλέγουν να διαβάσουν εύκολα και εύπεπτα αναγνώσματα, γιατί πολύ απλά τους ευχαριστούν. Κάποιοι εκδότες εκμεταλλεύονται αυτήν την πραγματικότητα λοιπόν, όπως και τέτοιου είδους αισθητικές, και εκδίδουν μόνο εμπορικά βιβλία και για να αυξάνουν τα κέρδη τους.

«Τα όρια μεταξύ λογοτεχνικού και παραλογοτεχνικού είναι ρευστά, ιδίως στη σύγχρονη διάστας»’, σημειώνει ο Γιώργος Ε. Δαρδανός στο πρώτο κείμενο που συναντάμε ανοίγοντας το βιβλίο με τίτλο: «ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ/ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΟΥ…ΠΑΡΑ». Γίνεται παράλληλα διαχωρισμός από τις άλλες μορφές παραλογοτεχνίας, π.χ. τη «μαύρη» και την «κίτρινη», την «απλοϊκά στρατευμένη», που όμως δεν απασχολούν το παρόν βιβλίο.

Πρόκειται για ένα καλογραμμένο πόνημα που βάζει τα πράγματα στη θέση τους, δίνει κατευθύνσεις, τακτοποιεί, ορίζει, αναλύει μερικά διάσημα παραδείγματα παραλογοτεχνίας. Ένα βιβλίο που ανοίγει διάλογο πάνω σε θέματα που αφορούν κάθε υποψιασμένο αναγνώστη και συγγραφέα, θίγει καταστάσεις που υπονομεύουν την αληθινή και γνήσια λογοτεχνία, της οποίας απαριθμεί τα χαρακτηριστικά.

Στην καλή λογοτεχνία τίποτα δεν είναι εύκολα. Σε αυτήν συναντάμε «τη σκοτεινή πλευρά των συναισθημάτων ,την ανθρώπινη τρωτότητα, την ευμετάβλητη φύση της προσωπικής ταυτότητας, τη μοναδικότητα του προσώπου, την ανάγκη να δοθεί λογοτεχνική ”φωνή” στη σωματική εμπειρία». Οι λάτρεις της διαχρονικής λογοτεχνίας έχουν καλά επιχειρήματα για να την υπερασπιστούν. Της είναι απόλυτα πιστοί και προσπαθούν να την διαφυλάξουν.

Διαβάζουν για την κατανόηση σε βάθος της ανθρώπινης εμπειρίας, για την μεγάλη απόλαυση που δίνουν τα «νοητικά ρίσκα» που παίρνει κανείς όταν εκτίθεται μέσω της γραφής. Διαβάζουν γιατί προσδοκούν γλωσσικό πλούτο, αναζητούν την ποιότητα εκείνη που θα τους συγκινήσει, θα τους κάνει να νιώσουν πράγματα, ενώ παράλληλα θα τους χαρίσει πνευματικότητα και θα τους ανυψώσει.

Υπάρχει όμως και η κακή λογοτεχνία που συγκεντρώνει δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα: εύκολη και αφρόντιστη γλώσσα, καταιγιστική δράση, κοινότοπες εικόνες και αναφορές, ακατάσχετος και ανούσιος διάλογος, χρήση τυποποιημένων εκφράσεων, έλλειψη πρωτοτυπίας, μονοδιάστατη θεματολογία, μονολιθικές απόψεις και ηθική, ήρωες χωρίς βάθος που θυμίζουν καρικατούρες, διάδοση στερεοτύπων, διαχωρισμός ανθρώπων σε κακούς και κακούς, γενική προχειρότητα, κιτς αισθητική. Κείμενα που τα διαβάζεις μία φορά (αν το καταφέρεις κι αυτό), χωρίς να έχεις την ανάγκη να επιστρέψεις.

Επίσης, μέσα στο βιβλίο γίνεται μια ιστορική επισκόπηση του φαινομένου της παραλογοτεχνίας, που μας οδηγεί σε παράπλευρες σκέψεις. Γίνεται, επίσης, σε επόμενο κεφάλαιο ο διαχωρισμός ανάμεσα στη ροζ λογοτεχνία και τη γυναικεία λογοτεχνία. Πολλάκις, αυτά τα δύο συγχέονται, κάτι που αδικεί κατάφωρα τη γυναικεία πεζογραφία.

Άκρως ενδιαφέρον για μένα το κεφάλαιο που αναφέρεται στους υπερασπιστές της ροζ λογοτεχνίας, τα επιχειρήματα και τις τακτικές που ακολουθούν. Μέσα εδώ γίνεται και διαχωρισμός ανάμεσα στην κριτική αξιολόγηση και την απλή βιβλιοπαρουσίαση. Η πρώτη είναι αντικείμενο μελέτης και εργασίας του διαβασμένου και καταρτισμένου κριτικού-δεδομένου ότι υπάρχουν κριτήρια για την ποιοτική λογοτεχνία-, ενώ η δεύτερη μπορεί να γίνει και από έναν δημοσιογράφο που δεν διαθέτει ιδιαίτερες γνώσεις.

 

H συγγραφέας Εύα Στάμου

 

Στο Παράρτημα με τίτλο «Περικοπές από ένα αφιέρωμα στην παραλογοτεχνία» συναντάμε ποικίλες απόψεις και οπτικές αναφορικά με το εν λόγω θέμα, όλες δημοσιευμένες πρωτύτερα σε σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού Δέντρου (2014).

Το βιβλίο της Εύας Στάμου τολμηρό, άμεσο, λειτουργικό, πλούσιο, καταδεικνύει τον λαϊκίστικο και συντηρητικό προσανατολισμό των ροζ μυθιστορημάτων. Πρέπει να διαβαστεί από τους νέους συγγραφείς, μπορεί να αποτελέσει έναν καλό σύμβουλο στο ξεκίνημα της δουλειάς τους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εγχειρίδιο σε σεμινάρια λογοτεχνίας και εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Πραγματικά ξεκαθαρίζει και τακτοποιεί τα πράγματα, βάζει όρια, δίνει τροφή για σκέψη, προσανατολίζει για αποφυγή οποιασδήποτε σύγχυσης.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top