Εύα Στάμου: “Ως επιστήμη, η ψυχολογία βοηθάει σίγουρα να αντιλαμβάνεσαι καλύτερα τα κίνητρα που υποκινούν τις πράξεις των ανθρώπων”

Συνέντευξη στη Νιόβη Ιωάννου // και στον Δημήτρη Βαρβαρήγο //

Εύα Στάμου, μια νέα σύγχρονη γυναίκα αφοσιωμένη στη Ψυχολογία και τη λογοτεχνία, δρα και επιχειρεί σε δυο διαφορετικούς όσο και παράλληλους τομείς όσον αφορά τη ψυχή των ανθρώπων και των ηρώων.

 -Παιδικά χρόνια. Από πότε νιώσατε ότι θα ακολουθήσετε την τέχνη της λογοτεχνίας;

Άρχισα να διαβάζω λογοτεχνία από μικρή ηλικία. Θυμάμαι πως όταν ολοκλήρωσα την ανάγνωση των Αθλίων του Ουγκώ σκέφτηκα για πρώτη φορά ότι ήθελα να γίνω συγγραφέας – ήμουν δεκατεσσάρων ετών. Τους κλασσικούς Γάλλους συγγραφείς ακολούθησαν οι Ρώσοι λογοτέχνες, που υπήρξαν ταυτόχρονα και οι πρώτοι μεγάλοι αναλυτές της ψυχολογίας των καθημερινών ηρώων.

-Ποια άλλη τέχνη σας αρέσει εκτός από τη λογοτεχνία;

Αγαπώ πολύ το θέατρο. Έχω παρακολουθήσει πολλές θεατρικές παραστάσεις στο Λονδίνο και στην Αθήνα, αλλά και κάθε φορά που ταξιδεύω σε κάποια πόλη, όπως το Παρίσι ή η Νέα Υόρκη, φροντίζω να  παρακολουθήσω κάποια παράσταση που θεωρώ ότι θα έχει ενδιαφέρον.

-Η ψυχολογία σε βοηθάει στο να κάνεις αληθοφανείς χαρακτήρες τους ήρωες των βιβλίων σου;

Ως επιστήμη, η ψυχολογία βοηθάει σίγουρα να αντιλαμβάνεσαι καλύτερα τα κίνητρα που υποκινούν τις πράξεις των ανθρώπων και παράλληλα να καλλιεργείς την ενσυναίσθησή σου, λειτουργίες απαραίτητες και για την σωστή απόδοση των λογοτεχνικών χαρακτήρων. Η επιστημονική γνώση όμως, από μόνη της, δεν επαρκεί για την αφηγηματική πειστικότητα των ηρώων – η εντρυφή μας στην λογοτεχνία και οι προσωπικές μας εμπειρίες είναι πολύ σημαντικές.

-Η φαντασία και η πνευματική δυναμική που κρύβει η λογοτεχνία σε βοηθάει κατά κάποιο ίσως τρόπο στην ψυχολογία;

Προσπαθώ να μην συγχέω την επινόηση με την πραγματικότητα και να μην ξεχνάω ποτέ ότι οι πελάτες που έρχονται στο γραφείο μου είναι αληθινοί άνθρωποι που βιώνουν συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν με επιστημονικές μεθόδους στο παρόν.

-Ψυχολογία – λογοτεχνία δυο διαφορετικοί όσο και παράλληλοι τομείς όσον αφορά τη ψυχή των ανθρώπων και των ηρώων. Πόσο εύκολη είναι ή δύσκολη είναι η ενασχόληση αυτή;

Δεν είναι εύκολος ο δρόμος που έχω διαλέξει, ειδικά από την στιγμή που επέστρεψα από τη Βρετανία στην Ελλάδα το 2008 και άρχισα να εργάζομαι ως ψυχοθεραπεύτρια. Στη χώρα μας, σε ορισμένους κοινωνικούς κύκλους, το να επισκέπτεται κανείς ψυχολόγο θεωρείται ακόμη  ταμπού. Ένας θεραπευτής χρειάζεται συχνά να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους και να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους πριν περάσει στο στάδιο να τους προσφέρει ψυχοθεραπεία. Όμως και η ενασχόληση με τη λογοτεχνία αποτελεί στη χώρα μας ένα ρίσκο, γιατί το κοινό είναι περιορισμένο και το επίπεδο της λογοτεχνικής παιδείας χαμηλό, κάτι για το οποίο βεβαίως ευθύνεται πρωτίστως η Πολιτεία, με αποτέλεσμα να βλέπουμε συχνά αξιόλογα βιβλία να μένουν στα ράφια και την παραλογοτεχνία να ανθεί.

-Τι αγαπάς περισσότερο την ψυχολογία ή τη λογοτεχνία;

Μου είναι δύσκολο να επιλέξω. Τόσο η ψυχολογία όσο και η λογοτεχνία προσπαθούν να δουν κάτω από την επιδερμίδα των πραγμάτων και να φωτίσουν την ανθρώπινη εμπειρία με ιδιαίτερο τρόπο. Το πλεονέκτημα της ψυχολογίας είναι η καθημερινή προσωπική επαφή, που σου επιτρέπει να διαπιστώνεις ευκολότερα τα αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης με τους θεραπευόμενους και τις αλλαγές που επιφέρει η θεραπεία στις ζωές τους.

-Η γραφή είναι πάθος. Η ψυχολογία;

Ένα σημαντικό εργαλείο για να κατανοήσει κανείς καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους, να ερμηνεύσει απροκατάληπτα τον κόσμο, και να βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων.

-Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει το αναγνωστικό κοινό;

Αρκετοί δεν έχουν πλέον χρήματα να διαθέσουν για βιβλία, κάποιοι άλλοι το θεωρούν πολυτέλεια, ίσως επειδή αξιολογούν ως σημαντικότερη την αγορά μίας ωραίας τσάντας από ό,τι αρκετών μυθιστορημάτων. Αν λειτουργούσε κανονικά και στη χώρα μας ο θεσμός των δημόσιων δανειστικών βιβλιοθηκών, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι αναγνώστες θα είχαν την ευκαιρία να εντοπίζουν αξιόλογα βιβλία. Θα αποκτούσαν επίσης την απαραίτητη λογοτεχνική καλλιέργεια που θα τους οδηγούσε συχνότερα και στα βιβλιοπωλεία.

-Τι σε έκανε να γράψεις ένα δοκίμιο αφιερωμένο στην επέλαση της ροζ λογοτεχνίας;

Η αγάπη μου για την πεζογραφία και η συνειδητοποίηση ότι πολλοί συμπολίτες μας δεν έχουν την απαραίτητη λογοτεχνική παιδεία που θα τους βοηθούσε να κάνουν σωστές επιλογές με αποτέλεσμα να διαβάζουν κυρίως ροζ ιστορίες, τα μοντέρνα Άρλεκιν που γεμίζουν βιβλιοπωλεία και σουπερμάρκετς. Γυναίκες κάθε ηλικίας, επαγγέλματος και μορφωτικού επιπέδου αναζητούν συστηματικά αυτά τα γεμάτα κλισέ, εύπεπτα αναγνώσματα που καμία σχέση δεν έχουν με την καλή λογοτεχνία αφού στηρίζονται σε απλοϊκές συνταγές και ήρωες-καρικατούρες.

-Μίλησε μας για το τελευταίο σου βιβλίο «Η εκδρομή» από τις εκδόσεις Αρμός που κυκλοφόρησε πρόσφατα.

Πρόκειται για ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα που εξετάζει εις βάθος τις διαφορετικές όψεις της ερωτικής σχέσης που δημιουργούν ο Παύλος και η Νάντια, δύο Αθηναίοι που έχουν μόλις περάσει τα σαράντα και κουβαλούν και στη νέα επαφή τις συναισθηματικές αποσκευές των προηγούμενων σχέσεων. Κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής επιχειρούν να κατανοήσουν ο ένας τις επιλογές, τις σκέψεις, και τα κίνητρα του άλλου, χωρίς να καταφέρνουν πάντα να εγκαταλείψουν τις άμυνές τους. Ο τίτλος συμβολίζει εκτός από την αληθινή εκδρομή και το εσωτερικό ταξίδι των ηρώων, μα και των αναγνωστών.

-Ο έρωτας είναι σημαντικό στοιχείο στη ζωή μας που να καθορίζει τις πράξεις μας;

Η προσπάθεια να συνδέσουμε τη ζωή μας με τη ζωή κάποιου άλλου αποτελεί πάντα μία υπέρβαση. Η δε συντήρηση μιας καλής σχέσης είναι από τα σημαντικότερα και δυσκολότερα επιτεύγματα, κάτι για το οποίο χρειάζεται να προσπαθούμε σε καθημερινή βάση. Η επιθυμία να ερωτευθούμε δεν σταματάει βέβαια με το τέλος της νεότητας, είναι μια ανάγκη που υπάρχει σε όλες τις ηλικίες, απλά όταν μεγαλώνουμε εκδηλώνεται διαφορετικά.

-Ταξιδεύεις πολύ, σε βοηθάει αυτό στη συγγραφή;

Με τα ταξίδια βγαίνω από τον εαυτό μου, βλέπω όψεις της πραγματικότητας και της ανθρώπινης εμπειρίας που δεν θα μπορούσα να αντιληφθώ στον ίδιο βαθμό αν ήμουν ‘καρφωμένη’ στη θέση μου. Κάθε ταξίδι είναι ένα σχολείο, μια ευκαιρία να αποτινάξεις τον εγωκεντρισμό και την εσωστρέφεια.

-Έχει αλλάξει, η κοινωνία, έχει γίνει ανεκτική απέναντι σε θέματα που προηγούμενα θεωρούνταν ταμπού;

Σίγουρα έχει αλλάξει. Οι σημερινοί εικοσάρηδες θεωρούν δεδομένα πράγματα που στο πρόσφατο παρελθόν ήταν απαγορευμένα, όπως το να δημιουργείς μία νέα σχέση και να ξέρεις ότι το σεξ θεωρείται και από τους δύο συντρόφους αναπόσπαστο στοιχείο της επαφής. Σε κάποια θέματα όμως έχουμε ακόμα δρόμο ώσπου να υποχωρήσουν οι προκαταλήψεις και οι ρατσιστικές συμπεριφορές.

-Οι νέοι σήμερα, φοβούνται να ερωτευτούν;

Πιστεύω ότι δεν είναι μόνο οι νέοι, άνθρωποι κάθε ηλικίας φοβούνται να ερωτευθούν και κυρίως να δεσμευθούν γι αυτό και οι ήρωες του πρόσφατου βιβλίου μου είναι μεσήλικες. Όσο μάλιστα περνούν τα χρόνια και κουβαλάς τα τραύματα του παρελθόντος, τόσο πιο δύσκολο είναι να ξεπεράσεις τις φοβίες και τις άμυνές σου και να δοθείς σε μία σχέση.

-Αν οι άνθρωποι δεν φοβόντουσαν να χαρίσουν συναίσθημα, οι ψυχολόγοι θα ήταν άνεργοι;

Δεν είναι μόνο η συναισθηματική τσιγκουνιά που δημιουργεί προβλήματα, υπάρχουν και πολλοί άλλοι λόγοι για να επισκεφθεί κανείς το γραφείο ενός ειδικού της ψυχικής υγείας, όπως η επιθυμία να συζητήσουμε όσα μας απασχολούν με κάποιον που έχει εκπαιδευτεί να διατηρεί την αντικειμενικότητά του και δεν έχει κανένα προσωπικό όφελος να επηρεάσει με οποιονδήποτε τρόπο τους ασθενείς του.

-Τι γνώμη έχεις για τους νέους συγγραφείς;

Πιστεύω ότι υπάρχει ταλέντο αλλά και τάση μιμητισμού. Οι νέοι συγγραφείς θα πρέπει να αποκτήσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να μην αναπαράγουν την θεματολογία ή τον τρόπο γραφής των μεγαλύτερων, σε ηλικία και αναγνωρισιμότητα, συγγραφέων. Είναι απαραίτητο να χαράξουν τον δικό τους δρόμο.

-Πως θα χαρακτήριζες την αγορά του βιβλίου σήμερα;

Υπάρχουν πολλά προβλήματα. Είμαστε άλλωστε η μόνη χώρα που από 2012 που καταργήθηκε το ΕΚΕΒΙ δεν έχει επίσημη πολιτική βιβλίου και συνεπώς τα βιβλία των Ελλήνων δημιουργών δεν παρουσιάζονται και δεν μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες. Αν σε αυτό προσθέσουμε και το γεγονός ότι η αγορά έχει πλημμυρίσει από ξένα και εγχώρια Άρλεκιν, αντιλαμβανόμαστε ότι η δουλειά των ποιοτικών εκδοτικών οίκων δεν είναι εύκολη.

-Έχετε ανοιχτή σκέψη ή περιορίζετε τη δράση σας στις συνθήκες της ζωής;

Ασχολούμαι με πολλά, διαφορετικά θέματα. Με απασχολεί η επικαιρότητα, η διεθνής πολιτική κατάσταση, οι εξελίξεις στον χώρο της Υγείας και του Πολιτισμού. Τα ενδιαφέροντα μου αυτά εκφράζονται και μέσα από την αρθρογραφία μου στην Athens Voice, τη Μεταρρύθμιση, το Protagon.

-Παρ’ όλη την εμπειρία που έχετε αποκτήσει στη ζωή επαναλαμβάνετε τα ίδια λάθη;

Σε γενικές γραμμές θα έλεγα πως όχι. Από την στιγμή που αντιλαμβάνομαι ότι κάποια επιλογή μου ήταν άστοχη, φροντίζω να αλλάξω την στάση και τον τρόπο σκέψης μου. Κάνω βέβαια καινούργια λάθη, όπως όλοι μας.

-Αλλάζει ο άνθρωπος ή προσαρμόζεται με το πέρασμα του χρόνου σε ο, τι του φέρνουν οι στιγμές;

Βασικά στοιχεία του χαρακτήρα μας που διαμορφώθηκαν κατά την παιδική ή νεαρή ηλικία δύσκολα μεταβάλλονται. Αυτό που κυρίως αλλάζει είναι η προσωπικότητα, όσα μάθαμε σε μεγαλύτερη ηλικία, οι συνήθειες, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αντιδρούμε στις καταστάσεις, η συμπεριφορά που υιοθετούμε.

-Έχετε χάσει ευκαιρίες στη ζωή σας που θα σας οδηγούσαν σε ευκολότερες λύσεις, σε νέους δρόμους;

Ναι. Πάντα σου προσφέρονται ευκολότερες λύσεις αν αυτό που κυρίως σε απασχολεί είναι να βολευτείς, να εξασφαλίσεις μια ήσυχη ζωή, να μην εκτίθεσαι, να μην θίξεις κανέναν, να μην ρισκάρεις. Όλα αυτά όμως δεν είμαι εγώ, έρχονται σε αντίθεση με τον χαρακτήρα μου, οπότε δεν μετανιώνω για τις χαμένες ευκαιρίες. Επιλέγω αυτό που μου έρχεται με φυσικότητα.

-Πιστεύετε στους πολιτικούς, την πολιτική;

Είμαστε συνυπεύθυνοι με τους πολιτικούς. Οφείλουμε να γίνουμε ενημερωμένοι ψηφοφόροι, πολίτες που διαβάζουν και παρακολουθούν το κοινοβουλευτικό έργο των εκλεγμένων αντιπροσώπων. Μόνο έτσι θα αποφύγουμε τις επιπόλαιες πολιτικές ερμηνείες και τις αλληλοκατηγορίες. Ας σταματήσουμε να αναζητούμε ηγέτες-σωτήρες, ας αναλάβουμε επιτέλους τις ευθύνες μας. Στην πολιτική δεν χρειαζόμαστε λαμπερές, γοητευτικές προσωπικότητες, αλλά καταρτισμένους πολιτικούς, πρόθυμους να εργαστούν σκληρά και να μας πουν την αλήθεια για την πορεία της χώρας.

-Πόσο σας θλίβει προσωπικά η κατάσταση που βιώνουμε και πώς μπορούμε να αντιδράσουμε για να υπάρξει κάποιο αποτέλεσμα;

Με στενοχωρεί πολύ η κατάσταση όπως την βιώνω η ίδια, αλλά και όπως την αντιλαμβάνομαι μέσα από την εργασία μου, μέσα από την απελπισία και τον κόπωση των ανθρώπων που δεν έχουν πολλές ευκαιρίες να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους. Στις επισκέψεις μου στο προσφυγικό Hot spot και στο Νοσοκομείο της Λέρου, μέσα από τις συνομιλίες μου με εθελοντές και διασώστες, νοσοκόμες και ασθενείς, κατάλαβα ακόμα μία φορά ότι μόνο η προσωπική προσφορά μπορεί να κάνει τη διαφορά. Σε όποιο κόμμα κι αν πιστεύουμε, ας μην σταματήσουμε να προσφέρουμε στους πιο αδύναμους, έχει μεγάλη σημασία, πραγματικά αλλάζει ζωές, ας μην έχουμε αμφιβολίες.

-Πίσω από κάθε σφάλμα και οδυνηρή απώλεια αναζητάμε το κρυμμένο δίδαγμα. Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος υπέρβασης του πόνου;

Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι όλα αυτά αποτελούν μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Ας αναζητήσουμε λοιπόν ανθρώπους με παρόμοια βιώματα, ας επιδιώξουμε το μοίρασμα της εμπειρίας, του φόβου, της θλίψης, ας βγούμε από τον μικρό μας κόσμο κι ας δούμε και τον πόνο του απέναντι.

-Ποιο είναι το πολυτιμότερο πράγμα που αγαπάτε στη ζωή σας;

Την ελευθερία μου. Την ελευθερία να εκφράζομαι, να δημιουργώ, να ερωτεύομαι, να ζω την καθημερινότητά μου σύμφωνα με τις δικές μου επιλογές. Ξέρουμε ότι όλες οι γυναίκες δεν μπορούν να ισχυριστούν κάτι τέτοιο. Ας σκεφτούμε την ζωή των γυναικών στις χώρες του Ισλάμ, ας καταλάβουμε ότι αυτό που για εμάς είναι δεδομένο για κάποιες γυναίκες είναι δυστυχώς άπιαστο όνειρο.

-Ποια όμορφη στιγμή της ζωής σας νοσταλγείτε περισσότερο;

Νοσταλγώ στιγμές που μοιράστηκα με συγγενείς και φίλους που δεν βρίσκονται πια στη ζωή.

-Έχουμε μια πλούσια γλώσσα. Ποια είναι για σας η ωραιότερη λέξη;

Η λέξη δημιουργία γιατί είναι ακριβώς η διαδικασία που δίνει στις μέρες μου νόημα.

-Ήθος, ελευθερία, δημιουργία, αγάπη, μοναξιά: ποιο ρόλο παίζουν στη ζωή σας;

Είναι όλες πολύ σημαντικές έννοιες και καμία δεν είναι αρκετή, και δεν μπορεί να σταθεί χωρίς τις υπόλοιπες. Γίνεται, για παράδειγμα να έχουμε ήθος όταν είμαστε ανελεύθεροι; Μπορούμε να βιώσουμε τις χαρές τής αγάπης χωρίς να έχουμε γνωρίσει την ουσία της μοναξιάς;

-Σας φοβίζει το πέρασμα του χρόνου;

Ναι, με φοβίζει η φθορά. Ξέρω ότι κάποια μέρα – κι ας αργεί ακόμα – θα αντικρύσω μια άγνωστη στον καθρέφτη κι αυτό μερικές φορές με τρομάζει, δεν είναι εύκολο να προετοιμαστεί κάποιος για τις αρνητικές αλλαγές που φέρνουν τα γηρατειά. Προσπαθώ λοιπόν να μην ξεχνώ ότι πνευματικά και ψυχικά το γήρας μπορεί να λειτουργεί θετικά και εξελικτικά.

-Τι γράφετε τώρα;

Διηγήματα για τη ζωή στην πόλη, τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα, τον έρωτα χωρίς ανταπόκριση, τη φθορά, μα και την συνακόλουθη ωριμότητα που επιφέρει ο χρόνος σε ψυχές και σώματα.

Βιογραφικό

Η Εύα Στάμου γεννήθηκε στην Αθήνα. Έζησε στη Βρετανία όπου έκανε ανώτατες σπουδές φιλοσοφίας και διδακτορική διατριβή στην ψυχολογία με θέμα τη συγκρότηση της προσωπικότητας. Εργάστηκε στην Πρότυπη Ψυχιατρική κλινική του Γιορκ και δίδαξε Ψυχιατρική Ηθική στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Από το 2007 ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ψυχοθεραπεύτρια ατόμων και ζευγαριών. Αρθρογραφεί στην Athens Voice κι έχει συνεργαστεί με το Protagon και την Bookpress. Έχει γράψει τη συλλογή διηγημάτων Μεσημβρινές συνευρέσεις (Μελάνι, 2009), την πραγματεία Ageing and Female Identity in Middle Life (Scholar’s Press, 2013), το δοκίμιο, Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας (Gutenberg 2014), τα μυθιστορήματα Ελιγμοί (Οδός Πανός, 2004), Ντεκαφεϊνέ (Οδός Πανός, 2005), Εθισμός (Μελάνι, 2011), και Η εκδρομή (Αρμός, 2016).