1919: Η πρώτη οργανωμένη και μαζική εργατική Πρωτομαγιά στη χώρα μας

του Τάκη Κατσιμάρδου //

Κλασική πρωτομαγιάτικη παράσταση της εποχής

Γιορτάστηκε στο Ρέντη με το νέο ημερολόγιο παρά το στρατιωτικό νόμο και τα εμπόδια των κρατικών αρχών. Σύμφωνα με τους σοσιαλιστές 100.000 πήραν μέρος στην πανελλαδική απεργία.

Σ΄ επιφυλακή τα …ΜΑΤ των ημερών

Η Πρωτομαγιά, ως διεθνής μέρα της εργατικής τάξης, αλληλεγγύης των εργατών όλου του κόσμου και «επιθεώρησης των δυνάμεων του προλεταριάτου», ουσιαστικά, καθιερώθηκε στη χώρα μας πριν από 96 χρόνια. Η πρώτη οργανωμένη και μαζική εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε το 1919. Μάλιστα, όχι την 1η Μαΐου, αλλά στις 18 Απριλίου, ακολουθώντας το νέο ημερολόγιο κι όχι το παλιό, που ίσχυε ακόμη στη χώρα (το νέο γρηγοριανό ημερολόγιο θα θεσπιστεί το 1923).

Από τότε η «μέρα της εργατιάς» άρχισε να γιορτάζεται με γενική απεργία και με μαχητικές διαδηλώσεις σε όλη τη Ελλάδα. Οι προηγούμενοι γιορτασμοί (1890-94) ήταν υπόθεση σχετικά λίγων σοσιαλιστών (Καλλέργης, Δρακούλης) στην Αθήνα, ενώ το επόμενο διάστημα ήταν περιορισμένοι, όταν γιορτάζονταν (πολυεθνική Θεσσαλονίκη 1909-1912, Αθήνα 1912 και 1916).

Ο γιορτασμός του 1919 οργανώθηκε από τη Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος, που είχαν ιδρυθεί τον προηγούμενο χρόνο (Οκτώβριος –Νοέμβριος 1918).

Η ΓΣΕΕ από το ιδρυτικό της ακόμη συνέδριο είχε θεσπίσει ότι θα γιορτάζεται η Πρωτομαγιά με απεργία, ακολουθώντας το νέο ημερολόγιο για λόγους διεθνιστικής αλληλεγγύης.

Την περίοδο, που ετοιμάζεται ο γιορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς, στην Ελλάδα ισχύει ακόμη ο στρατιωτικός νόμος, η κυβέρνηση Βενιζέλου συμμετέχει με στρατεύματα στη διεθνή επέμβαση για κατάπνιξη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία, ενώ διεξάγονται συνομιλίες για τη συνθήκη τερματισμού του Α Παγκοσμίου Πολέμου στο Παρίσι. Η Ελλάδα ετοιμάζεται, επιπλέον, για τη μικρασιατική εκστρατεία και κείνες τις μέρες παίρνει το «πράσινο φως» για την απόβαση στη Σμύρνη, που θα οδηγήσει στη μικρασιατική καταστροφή.

Οι διαφορετικές απόψεις για τα μεγάλα θέματα της χώρας διαπερνούν και τη νεοσύστατη ΓΣΕΕ. Η διοίκηση, που αναδείχτηκε στο καταστατικό της συνέδριο (250 αντιπρόσωπου που εκπροσωπούσαν 65000 εργάτες) ελέγχεται από τη βενιζελική παράταξη . Μειοψηφούν οι σοσιαλιστές, που ανήκουν στο ΣΕΚΕ )κατοπινά ΚΚΕ= .

Ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ Ε. Μαχαίρας (φανατικός βενιζελικός) επιδιώκει να μη γιορταστεί η Πρωτομαγιά “ένεκα των εξαιρετικών εθνικών περιστάσεων”

Ακριβώς αντίθετη γνώμη έχει η μειοψηφία (5 από τους 11 της διοίκησης), η οποία με βάση την απόφαση του Α Πανεργατικού Συνεδρίου, προχωρά στην εξαγγελία του γιορτασμού.

Δεν έχει μόνο τη νομιμότητα με το μέρος της, αλλά και τον επαναστατικό άνεμο που φυσάει τότε στην Ευρώπη. Μετά από χρόνια κυριαρχίας του εθνικισμού και παύσης των διεκδικητικών και ταξικών αγώνων, λόγω του πολέμου, η 1η Μάη επιστρέφει στις ρίζες του 1889-1890, όταν ορίστηκε ως διεθνής μέρας της εργατιάς διεθνώς.

Θα γιορταστεί αγωνιστικά στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Βόλο, Λάρισα, Σύρο, Καρδίτσα, Λαμία, Κατάκωλο Πύργου, Μυτιλήνη, Χίο, Αργοστόλι. Πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις θα γίνουν ακόμη σε Χαλκίδα, Καλαμάτα, Κέρκυρα, Καβάλα, Δράμα, Ιωάννινα, Αγρίνιο κ.α.

Η εκτίμηση των σοσιαλιστών ήταν πως η απεργία εκείνη την ιστορική Πρωτομαγιά αγκάλιασε 30.000 μόνο σε Αθήνα – Πειραιά.

Γελοιογραφία με την κυβέρνηση να έχει λιποθυμήσει την Πρωτομαγιά του 1919

Με σημαίες και λάβαρα της Διεθνούς…

Στην Αθήνα και τον Πειραιά ο γιορτασμός της Πρωτομαγιάς του 1919 συνάντησε πολλά εμπόδια. Αρχικώς προβλεπόταν προσυγκεντρώσεις των εργατών κάθε κλάδου στα γραφεία των σωματείων, πορείες προς την κεντρική συγκέντρωση στο Θησείο και μετάβαση στου Ρέντη, όπου θα συναντιόνταν οι απεργοί της Αθήνας και του Πειραιά. «Αι ώραι αι απογευματιναί θα διατεθούν διά γεύμα, διδασκαλίαν, διαλέξεις, ψηφίσματα…», αναφερόταν στο πρόγραμμα.

Ο γιορτασμός θα ολοκληρωνόταν με συγκεντρώσεις στα γραφεία του Εργατικο-υπαλληλικού Κέντρου Αθήνας (ιδρύθηκε το 1910) και το συνδικάτο «Πρόοδο» του Πειραιά, ενώ επιτροπή θα επέδιδε το πρωτομαγιάτικό ψήφισμα στην κυβέρνηση.

Κάθε σωματείο όφειλε να ορίσει «επόπτες», με ειδικά σήματα αναγνώρισης, για να διασφαλιστεί η τάξη. «Πας εκτροχιασμός προς οινοποσίαν θα απαγορευθή αυστηρώς», υπογράμμιζαν οι διοργανωτές.

Η κυβέρνηση απαγόρευσε τις προσυγκεντρώσεις και τις απογευματινές συγκεντρώσεις, αλλά και την 24ωρη απεργία στον ηλεκτρισμό και τις συγκοινωνίες. Πήρε, μάλιστα, και στρατιωτικά μέτρα, ενώ προχώρησε σε συλλήψεις «πρωταιτίων» και «καταγραφή των απεργών» .

Οι εργάτες ηλεκτρισμού και συγκοινωνίας, τελικά, θ’ απεργήσουν μετά τις 12μμ και τα σωματεία θα καλέσουν τους εργάτες να συγκεντρωθούν κατευθείαν στο Ρέντη.

Παρά τις απαγορεύσεις και την παρουσία στρατού έξω από το εργοστάσιο Ηλεκτρισμού, τα σωματεία και τα γραφεία του ΣΕΚΕ ο γιορτασμός θα σημειώσει πρωτοφανή επιτυχία. Θα γίνει με υποδειγματική τάξη, χάρη στα μέτρα που πήραν τα σωματεία και η «εργατική αστυνομία».

Οι εργάτες μεταβαίνουν από το πρωί στου Ρέντη, με όλα τα μέσα, ενώ αργότερα καταφθάνουν οργανωμένα οι σιδηροδρομικοί, προκαλώντας ενθουσιασμό. Αυτοί «έκλεψαν την παράσταση», καθώς προσήλθαν στη συγκέντρωση έχοντας σχεδιασμένο στην πλάτη τους με κιμωλία τον αριθμό «8». Έτσι, προβάλλανε το βασικό αίτημα για οχτάωρη δουλειά.

Η ψυχή της συγκέντρωσης, όπως γράφει ο σοσιαλιστικός Τύπος, ήταν η ένωση ηλεκτροτεχνιτών, σιδηροδρομικών και τροχιοδρομικών, που κατέβηκαν με λάβαρα και σημαίες και το σωματείο «Πρόοδος». Αλλά και η νεολαία του ΣΕΚΕ με εργατικά τραγούδια και τη Διεθνή.

Μετά το μεσημέρι, όταν γίνονται οι ομιλίες και εγκρίνεται το ψήφισμα οι συγκεντρωμένοι υπολογίζονται από τους διοργανωτές γύρω στις 10000. Ο κυβερνητικός Τύπος, σε μια ευρύτερη απόπειρα υποβάθμισης του γιορτασμού και της συμμετοχής στην απεργία, γράφει για 1500-4000 εργάτες.

Ομιλητές ήταν ο Αχ. Χατζημιχάλης και ο Γ. Παπανικολάου εκ μέρους της ΓΣΣΕ, ο Στ. Κόκκινος από το ΣΕΚΕ. Στιγμάτισαν «την αθλιότητα των συνθηκών υπό τας οποίας ζουν οι εργάται, υφαίνοντες τα μεταξωτά των πλουσίων για να γυρίζουν αυτοί γυμνοί, κτίζοντες τα μέγαρα εκείνων για να κατοικούν αυτοί στας τρώγλας». Εκείνος, όμως, που θα ξεσηκώσει τους συγκεντρωμένους, με την ομιλία του, είναι ο Α. Μπεναρόγια. Ο Θεσσαλονικιός εργατικός ηγέτες ήταν από τους ιδρυτές του οργανωμένου σοσιαλιστικού κινήματος και πολύ γνωστός για τους αγώνες του. Σε φίλους και ταξικούς εχθρούς…

«Αι πιέσεις, τα εμπόδια δεν μας απελπίζουν, έλεγε μιλώντας στους συγκεντρωμένους. Είμεθα ακόμη άπειροι, είμεθα αρχάριοι . Η Πρωτομαγιά όλων των εργατών του κόσμου είναι αρχή της αναγεννήσεως. Αναγεννόμεθα, οργανούμεθα. Μια νέα ζωή ήδη αρχίζει για μας, μια νέα ελπίδα μας ενθαρρύνει… Στην τιμία Ελλάδα απομένει να βάλη και εδώ τα θεμέλια του νέου κόσμου, που οικοδομείται(ενοεί τη Σοβιετική Ενωση) …»

Απεργοί στη Λειβαδιά την Πρωτομαγιά του 1919

Ημέρα «θριάμβου της εργατικής ιδέας…»

«Θρίαμβο της εργατικής ιδέας» χαρακτήρισε ο σοσιαλιστικός Τύπος το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1919. Εντύπωση σε όλους προκάλεσε η ωριμότητα με την οποία τιμήθηκε η διεθνής μέρα των εργατών, παρά τις προβλέψεις των κυβερνητικών συνδικαλιστών περί του αντιθέτου.

Ακόμη και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ε. Ρέπουλης, στον οποίο επιδόθηκε το πρωτομαγιάτικο ψήφισμα έδωσε συγχαρητήρια στους διοργανωτές.

Αντιθέτως ο ανστισοσιαλιστικός Τύπος διακήρυσσε το περιθωριακό της κινητοποίησης. «Τίποτε δεν άλλαξε» στην καθημερινή ζωή έγραφε. Μόνο λίγη ταλαιπωρία από τη διακοπή των συγκοινωνιών διαπίστωνε…

Το εχθρικό πνεύμα συμπυκνώνει η εφημερίδα «Εστία», που γράφει για τη συγκέντρωση:

«Χίλιοι πεντακόσιοι κατόρθωσαν με τόσας από μηνών προπαρασκευάς και τυμπανοκρουσίας και τόσας ελκυστικάς επαγγελίας να συγκεντρωθούν εις τον Ρέντην και μεταξύ αυτών πλείστοι όσοι οι από άκακον εργατικήν ιδέαν παρασυρθέντες εις την παγίδα που εστήνετο. Αλλά και αν ήσαν “δέκα χιλιάδες”, ως ηθέλησαν να τους παραστήσουν, μένουν πενήντα ακόμα και πλέον χιλιάδες εργατών αληθινών…»

Τις προηγούμενες μέρες κι ενώ είχε αρχίσει η προετοιμασία του γιορτασμού η ίδια ρωτούσε : «Διά ποίον Σοσιαλισμόν της Ελλάδος γίνεται λόγος; Πού είνε τα γραφεία του; Ποίος ή ποίοι είνε οι αρχηγοί του; Ποία τα όργανά του; Το πρόγραμμά του, οι σκοποί του, οι οπαδοί του, ποία;».

Μετά τη συγκέντρωση οι σοσιαλιστές βρήκαν την ευκαιρία να δώσουν την απάντηση. Εφραφε ο «Ριζοσπάστης» σε άρθρο του: «Είμεθα αι 30 χιλιάδες τίμιοι εργάται που δεν ειργάσθησαν χθες,, είμεθα αι δέκα χιλιάδες που συνεκεντρώθησαν εις τον Ρέντη. Τα γραφεία μας είνε εκείνα προ των οποίων εστήσατε τα πολυβόλα σας και αι εφημερίδες μας εκείναι που έχουν την μεγαλυτέραν κυκλοφορίαν. Είμεθα οι τίμιοι και οι θαρραλέοι αγωνιστές, τους οποίους δεν επτόησαν τα μέτρα σας, αλλ’ ούτε και παρέσυρεν ο θρίαμβος. Διότι αποβλέπομεν εις σκοπούς ευγενείς και ηθικούς. Όλος ο κόσμος εις την Ελλάδα μας εγνώρισε πλέον. Σεις μας εγνωρίσατε;»

Πρωτομαγιά συγκέντρωση σοσιαλιστών στη Θεσσαλονίκη

Ωριμότητα και ρεαλισμός

Το πρωτομαγιάτικο ψήφισμα της συγκέντρωσης στο Ρέντη ήταν προσαρμοσμένο «στας συνθήκας του τόπου». Πέραν των εργατικών ζητημάτων (ωράριο, μέτρα κατά της ανεργίας συνδικαλιστικές ελευθερίες). Το μοναδικό πολιτικό αίτημα ήταν η άρση της λογοκρισίας.

Η μετριοπάθεια προκάλεσε κάποια σχόλια, τα οποία διασκεδάστηκαν και «καλύφτηκαν» από δήλωση στελεχών του ΣΕΚΕ. Σύμφωνα μ΄ αυτή σεβόμενο την οργανωτική επιτροπή των σωματείων που είχε την ευθύνη συγκέντρωσης «επιφυλάσσεται να κάμει λόγον περί των απαιτήσεων του κόμματος εις άλλην ευκαιρίαν»

«Σήμερον, αναφέρεται στο πρωτομαγιάτικο ψήφισμα, εις όλας τας χώρας του κόσμ,ου η εορτή της Πρωτομαγιάς θα είναι μια λαϊκή διαμαρτυρία εναντίον των κακώς εχόντων κοινωνικών πραγμάτων. Ούτω και η εργατική τάξις της Ελλάδος έχει και αυτή τα αιτήματά της. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είχε αιτήματα, εάν δεν εζήτη της βελτίωσιν της τύχης του και της ζωής του δεν θα ήτο λαός ζωντανός, βιώσιμος…Τα αιτήματά μας… είναι αιτήματα του λαού και ουδείς δύναται να υπάρχη ανώτερος από την θέλησιν του λαού»

Απεργοί του Ηλεκτρικού

Σε άλλες πόλεις

Πολύ μεγάλη ήταν η συμμετοχή των εργατών της Θεσσαλονίκης στην πρωτομαγιάτικη απεργία της 18ης Απριλίου . Η βασική συγκέντρωση έγινε στο εξοχικό καφενείο «Πάνθεον» και ο γιορτασμός συνεχίστηκε ως το βράδυ στοδάσος του Σέιχ Σου

Εντυπωσιακές ήταν οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις στο Βόλο. «Υπερτρισχίλίοι» συγκεντρώθηκαν στην κεντρική πλατεία, όπου «αι ζητωκραυγαί ήσαν ατελεύτητοι υπέρ της εργατικής τάξεως και το σοσιαλισμού». Ο γιορτασμός συνεχίστηκε συνεχίστηκε στην εξοχή Τσιμπούν «εν πλήρει τάξη και ενθουσιασμού»…

Ο σοσιαλιστικός τύπος κάνοντας τον απολογισμό της Πρωτομαγιάς γράφει με δόση υπερβολής : «Κατά τας συγκεντρωθείσας πληροφορίας από τα διάφορα μέρη της Ελλάδος 100000 περίπου εργάται εόρτασαν την Πρωτομαγιά. Χωρίς δυστυχήματα, χωρίς θύμα κανέν, καμίαν σύγκρουσιν, πράγμα πρωτοφανές δια την παγκόσμιον ιστορίαν…΅