Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Δι’ ελέου και φόβου
30/12/2015, 1:33 μμ

Δι’ ελέου και φόβου

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

epeigousa«Επείγουσα ανάγκη ελέου» του Θανάση Βαλτινού, Εκδ. Εστία, σελ. 128

 

Όπως ακριβώς το νοηματοδοτεί ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του: «Ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Ο ορισμός της τραγωδίας, η τραγωδία των ανθρώπων, τα πάθη τους, τα ανομολόγητα, οι ριπές της Ιστορίας πάνω τους, τα βάρη του σώματος και τα αβαρή των ψυχών τους. Από το «Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν» στο «Εθισμός στη νικοτίνη» και τώρα στην «Επείγουσα ανάγκη ελέου», ο ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός επανέρχεται με μια τρίτη συλλογή διηγημάτων όπου η θεματική τους συνάφεια είναι χαλαρή, αλλά η υφολογική τους πραγμάτωση είναι απόλυτα καθαρογραμμένη. Ταγμένος στα δέοντα της γραφής και με μια λιτότητα που μοιάζει με την αύρα των υλικών που αντέχουν στο χρόνο, τούτα τα διηγήματα έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τις ανάγκες διάφορων εκλεκτών περιοδικών (κυρίως), ενώ τη συλλογή συμπληρώνουν και τέσσερα ανέκδοτα. Μικρής έκτασης τα περισσότερα εξ αυτών –ορισμένα μπορούν να χαρακτηριστούν μικροδιηγήματα, μινιατούρες ή μπονσάι -, αλλά με καίρια αισθητική συγκίνηση, καταδεικνύουν την ουσιαστική ωρίμανση που έχει κατακτήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια ο Θανάσης Βαλτινός. Οι ιστορίες κινούνται στη γνωστή «επικράτεια» των θεματικών του συγγραφέα: ο ερωτισμός που κρύβεται, θάλλει και ψιχαλίζει τα σώματα, τα ανομολόγητα πάθη που περιμένουν την ύστατη ανάσα των ηρώων για να ακουστούν, τα γυρίσματα των δύσκολων ιστορικών χρόνων (η δεκαετία του ’20, ο εμφύλιος ολετήρας και τα μεταπολεμικά χρόνια), ο θάνατος ως πικρή, τελική απάντηση σε όλα τα ερωτήματα, τα κρυμμένα της ψυχής, τα ασύστολα όνειρα, οι σκιές σκληρότητας του παρελθόντος, και ο καυτηριασμός της μνήμης σε ένα παρόν που ζητάει δικαίωση. Κι όλα τούτα δομούνται αντικειμενικά, ως δεδομένα ζωής που παρατίθενται δίχως να εκβιάσουν το θάμπος του πνιγηρού συναισθήματος, με τον συγγραφέα να μην μετέχει του δράματος ακόμη και όταν αποφασίζει να αφήσει τη «βολική» τριτοπρόσωπη αφήγηση και ενδυθεί το πρώτο πρόσωπο. Ακόμη και τότε οι ιστορίες λέγονται δίχως βάρος• χρειάζεσαι μόνο τη λεπίδα των λέξεων για να σε χαράξει. Ο Θανάσης Βαλτινός, καίτοι δεν αποσυνδέει τα πρόσωπα από τις χωροχρονικές τους σημάνσεις (αντιθέτως, στις περισσότερες από τις ιστορίες μαθαίνουμε πού και πότε γίνεται κάτι), στην πραγματικότητα δημιουργεί αρχετυπικούς χαρακτήρες που όλοι μαζί συνθέτουν μια ιδιαίτερη πατρίδα –εσωτερική και γεωγραφική. Οι ήρωές του είναι οι γονείς μας, οι μακρινοί πρόγονοι, οι θειάδες και το συγγενολόι με τα καλά τους και τα αμαρτωλά του. Είμαστε εμείς μέσα στην ανακόλουθη ζωή μας.

Λαμβάνοντας ψήγματα καθημερινών περιστατικών που υπό άλλες συνθήκες θα έμεναν στην αφάνεια ή ανεπεξέργαστα κομμάτια ιστορικών συνθηκών που στα χέρια του καθαρίζονταν από τον περιττό άνθρακα και λάμπουν, ο Θανάσης Βαλτινός διερευνά τους ανθρώπους δίχως να θέλει να τους εξηγήσει. Αυτό συμβαίνει από μόνο του: από τις πράξεις τους, από τη δωρική ευγένεια του κειμένου, από τις σιωπές και τις αποσιωπήσεις. Στον Βαλτινό ό,τι δεν γράφεται, αλλά υπονοείται είναι και το πλέον σημαίνον. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια κρυπτικότητα στα όρια της στρέβλωσης, αλλά με μια εύμορφη πυκνότητα και μια οικονομία που αστράφτει και πάλλεται. Αν διαβάσει κανείς το διήγημα «Κώστας και Μαρίνα» (από τα μεγαλύτερα της συλλογής), θα δει να περνάει από μπροστά του όλη η νεότερη ιστορία της χώρας: η φτώχεια, η ψυχική απόσταση, η προσφυγιά, η αναγκαιότητα του κάθε μέρα, το οικογενειακό βάρος και κάμποσα όνειρα θαμμένα. Μπαρουτοκαπνισμένοι αντάρτες, αλλοδαπές οικονόμοι, γυναίκες με σώματα πλασμένα για έρωτα που χάθηκαν ή έπνιξαν τον ερωτισμό τους, οικογενειακά δράματα, η πνιγηρή διασφάλιση της αξιοπρέπειας και η παγίδα της ντροπής στην ελληνική επαρχία, ο διωγμός των Εβραίων, αλλά και οι μικρές στιγμές ανθρώπινης ζεστασιάς και αλληλεγγύης. Οι καταστάσεις που εκθέτει ο Θανάσης Βαλτινός βρίσκονται στη ρίζα της τραγωδίας και του ελέου. Οι άνθρωποί του είναι σάρκινοι, υπαρκτοί, ανασαίνουν μέσα από τις σελίδες και τούτο είναι ένα από τα μεγάλα προσόντα του. Ο Βαλτινός δεν φτιάχνει λογοτεχνία, δεν λογίζει τον εαυτό του εξυπνότερο από τους ανθρώπους στους οποίους αναφέρεται: τους κοιτάζει από το ίδιο ύψος• τους αφουγκράζεται, τους ακούει, του μιλούν και μέσω αυτού γινόμαστε κι εμείς κοινωνοί των συντριμμάτων τους. Είναι ο καίριος διαμεσολαβητής της ιστορίας και όχι υπέρτερος αυτής. Οι ιστορίες του Βαλτινού, εντέλει, είναι μικρά συναξάρια, διηγήσεις του ελάχιστου που αποκτούν μέγιστη σημασία διά της μύησης και της ταύτισης. Ιδού πώς λειτουργεί θεραπευτικά η τραγωδία.

 

valtinos_1

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top