Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το μεγάλο αίνιγμα της τέχνης
20/09/2017, 11:22 πμ

Το μεγάλο αίνιγμα της τέχνης

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

 

 

«Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική» του Ενρίκε Βίλα-Μάτας, μτφ: Νάννα Παπανικολάου, σελ. 392

 

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, με την εμφάνιση του φουτουριστικού μανιφέστου (διά χειρός Φίλιπο Μαρινέτι) τίθεται το θέμα της πρωτοπορίας στην τέχνη. Επρόκειτο για μια καλλιτεχνική και πολιτική διακήρυξη αρχών του κινήματος που εναντιωνόταν ευθέως στις πολλαπλές αδικίες και ατέλειες της αστικής κοινωνίας θέτοντας ως δυναμικό στοιχείο αλλαγής τις νέες τεχνολογίες.

Έκτοτε, ουκ ολίγα κινήματα (δραστικά, εμπρηστικά, αποδομητικά) προσπάθησαν να αρθρώσουν τον δικό τους «νέο» λόγο ή, άλλως πως, μια καινούργια αφήγηση των ανθρώπινων πραγμάτων. Τι άλλο προσπάθησαν οι φουτουριστές, οι εξπρεσιονιστές, οι κονστρουκτιβιστές, οι θιασώτες του Μπαουχάους και οι ντανταϊστές, από το να τοποθετήσουν σε ένα διαφορετικό πλαίσιο τον καλλιτέχνη μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι;

Η «συνδιαλλαγή» δεν έχει τέλος και δεν μπορεί να έχει όσο τα ρεύματα της τέχνης (επάλληλα ή αλληλοκαλυπτόμενα) φιλοδοξούν να κρατήσουν εν ζωή τη συζήτηση γύρω από την πρακτική ύπαρξη της τέχνης στη ζωή.

Ο δαιμόνιος ισπανός συγγραφέας Ενρίκε Βίλας-Μάτας ξεκινάει το μυθιστόρημά του «Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική» με έναν αφορισμό, ο οποίος εξαρχής θέτει ένα ερώτημα κρίσιμης σημασίας: «Όταν ένας συγγραφέας είναι πρωτοποριακός, πρέπει να απαγορεύει στον εαυτό του να κατατάσσεται σε αυτήν την κατηγορία». Βέβαια, ο ίδιος ανήκει στην χορεία των πρωτοπόρων της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, καθώς από την πρώτη στιγμή έθεσε έναν συγκεκριμένο στόχο στο έργο του. Να συνομιλήσει με έναν τρόπο οξυδερκή και σύγχρονο με την μεγάλη παράδοση της παγκόσμιας γραμματείας διαμορφώνοντας έναν μύθο μέσω των μύθων. Αυτό πράττει και σε τούτο το μυθιστόρημα απλώνοντας, όμως, την οπτική του και στην θέση που έχει η τέχνη στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Αφορμή είναι η πρόσκληση που δέχεται ένας συγγραφέας, τι παράξενο το όνομά του είναι Βίλα-Μάτας, να γίνει η ζωντανή «εγκατάσταση» στην Documenta 13. Η σημαντική έκθεση που λειτουργεί από το 1955 και φέτος φιλοξενήθηκε και στη χώρα μας, είναι η επιτομή του μοντερνισμού, του πειραματισμού και της πρωτοπορίας στη σύγχρονη τέχνη. Ο συγγραφέας, ο writer, καλείται να μεταβεί σε ένα κινέζικο εστιατόριο, το Τζένγκις Χαν, να κάθεται για κάποιες ώρες σε ένα τραπέζι, εκθέτοντας τη δουλειά δημόσια. Στην ουσία, ο ίδιος, γίνεται ένα ζωντανό έκθεμα, ένας δημιουργός άυλων ιδεών εν τω γεννάσθαι, σε άμεση συνάφεια με το άγριο πλήθος. Όσο και αν φαντάζει παράδοξο, ο συγγραφέας ελκύεται από την ιδέα, έχοντας όμως πάντα μέσα στο μυαλό του αντικρουόμενες απόψεις για την ουσία και το περιεχόμενο της τέχνης στον σύγχρονο κόσμο. Η παρουσία του στο Κάσελ, την αυλή των θαυμάτων, θα αποτελέσει πηγή περισυλλογής και έμπνευσης. Αυτός που το μεσημέρι βιώνει μια έντονη δημιουργικότητα, η οποία από το απόγευμα και μετά μεταφράζεται σε αγωνία και φόβο που μόνο με τη βοήθεια των χαπιών γίνεται να αποκρουστεί, στο Κάσελ βλέπει κάποιες νέες συντεταγμένες (νοητικές, γεωγραφικές, καλλιτεχνικές) να αναπτύσσονται μέσα του και γύρω του.

Θα έλεγε κανείς πως είναι ένα κλασικό on the road μυθιστόρημα πάνω στον μεγάλο καμβά (ή εγκατάσταση) της τέχνης. Ο συγγραφέας, ελάχιστα ασχολείται με την έτσι και αλλιώς περιορισμένης ισχύος εγκατάστασή του. Στην πραγματικότητα, ελαχιστότατοι τον επισκέπτονται την ώρα που βρίσκεται στο κινέζικο εστιατόριο. Ο ίδιος, όμως, ως δεινός περιπατητής θα αποφασίσει να δει από κοντά όλα τα έργα, να συνομιλήσει μαζί τους και συνολικά να στοχαστεί πάνω στη δυναμική της τέχνης, σε έναν κόσμο, ειδικά τον ευρωπαϊκό, που ολοένα καταρρέει.

 

Ενρίκε Βίλα-Μάτας

 

Όπως αρέσκεται να κάνει πάντα στα μυθιστορήματά του, ο Βίλα-Μάτας συνομιλεί και με τους σημαντικούς συγγραφείς. Άλλοτε παραθέτοντας χορεία από βιβλία τους κι άλλοτε συγκατοικώντας μαζί τους στον οίκο της λογοτεχνίας. Ο Μπόρχες, ο Κάφκα, ο Καλβίνο, ο Βάλζερ και κάμποσοι άλλοι περνούν από το μυθιστόρημα αποκτώντας οργανική σχέση με την ιστορία. Ποια είναι αυτή; Τίποτα το συγκεκριμένο. Το μυθιστόρημα είναι ένας μηχανισμός ιστοριών. Μια ματριόσκα από την οποία ξεπηδούν αενάως ιστορίες από τα πάντα για τα πάντα. Ο Βίλα-Μάτας αποδεικνύεται μάστορας στο να διηγηθεί άπειρες ιστορίες που όλες κατατείνουν στην ανάγκη του καλλιτέχνη να υπάρξει μέσα στον κόσμο και πέραν αυτού. Δεν γράφει για να δημιουργήσει, αλλά για να θωπεύσει και να σαγηνεύσει το πλήθος. Είναι ένας μύστης, ένας μέντορας, μια κιβωτός ιδεών.

Όπως λέει ο συγγραφέας, ο οποίος παρεμπιπτόντως ενδύεται διάφορα προσωπεία, το Κάσελ είναι μια πόλη που σε προσκαλεί στον παραλογισμό, ο οποίος ανοίγει το δρόμο σε μια άγνωστη λογική. Ναι, το Κάσελ δεν μπορεί να έχει την κερδώα, τρέχουσα λογική μιας κοινωνίας που ρέπει προς το τίποτα. Το Κάσελ είναι ο φορέας μιας καινοτόμου λογικής, ολότελα διαφορετικής και αυτόφωτης βραχυκυκλώνοντας το ορθολογιστικό ιδίωμα.

Τα μυθιστορήματα του Βίλα-Μάτα, και τούτο βεβαίως, διαβάζονται σαν λεκτικές εγκαταστάσεις. Διαθέτουν σπινθηροβόλο χιούμορ, εγκιβωτισμένα μηνύματα, βιβλιοφιλικές αναφορές και στοχασμό που αγγίζει τολμηρά ύψη. Η εμπειρία του στο Κάσελ, ένα μυθιστορηματικό ρεπορτάζ, όπως ο ίδιος αποφαίνεται πως γράφει, δεν είναι μόνο ένας στοχασμός μονοδιάστατης υφής. Είναι η τέχνη για την τέχνη, η τέχνη για τη ζωή, η τέχνη εν μέσω μιας Ιστορίας που δεν μπορεί να αποσιωπηθεί (ο ναζισμός, ο Χίτλερ και ο γερμανικός ιδεασμός είναι παρόντες) και η τέχνη σε αντίθεση με την τρέχουσα, οικτρή, πραγματικότητα της ηπείρου. Η σαγήνη δεν εκπορεύεται από τον μύθο, αλλά από την κατάσταση που δημιουργεί ο writer. Είτε ως ζωντανή εγκατάσταση είτε ως μοναδικός εφευρέτης του ανοίκειου. Η πολύ μετάφραση ανήκει στην Νάνα Παπανικολάου.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top