ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΖΑΝ ΖΩΡΕΣ: Ένας άγιος του σοσιαλισμού και της ειρήνης

Γράφει ο Τάκης Κατσιμάρδος //

Μια από τις τελευταίες φωτογραφίες του Ζορές, που μιλά σε σοσιαλιστές και εργάτες.

Οι ιδέες και η δράση του Ζαν Ζορές (1859- 1914) εκπλήσσουν με την επικαιρότητα, που προσλάβανε και προσλαμβάνουν ακόμη στις εκδηλώσεις και τα αφιερώματα για τα εκατό χρόνια από τη δολοφονία του. Στην πατρίδα του, τη Γαλλία, αλλά όχι μόνο. «Σούπερ σταρ του σοσιαλισμού», «σοσιαλιστής προφήτης», «κοσμικός άγιος της Αριστεράς» είναι μόνο μερικοί από τους χαρακτηρισμούς οι οποίοι τον συνοδεύουν. Τον «διεκδικεί» το γαλλικό πολιτικό σύστημα, σε όλες τις εκδοχές του. Μέχρι ο Σαρκοζί και η Λεπέν καταφεύγουν σ΄ επιλεκτικές και αποσπασματικές «χρήσεις του».

Όπως, φυσικά, ο Ολάντ, ο οποίος προχωρά ακόμη περισσότερο, διακηρύσσοντας από τον τόπο της δολοφονίας πριν από λίγες μέρες : ««Ο Ζορές, ο άνθρωπος του σοσιαλισμού, σήμερα είναι άνθρωπος όλης της Γαλλίας. Πολεμάμε γι’ αυτόν…»

Τόσο έντονες είναι οι σχετικές αντιπαραθέσεις, ώστε ένας από τους φυσικούς κληρονόμους του Ζορές, η εφημερίδα ΟΥΜΑΝΙΤΕ που ίδρυσε ο ίδιος, να γράψει καυστικά : «Βουλώστε το και αφήστε τον Ζορές να μιλήσει…»

Η εφημερίδα ΟΥΜΑΝΙΤΕ, που ίδρυσε ο Ζορές, σχεδόν μαζί το Σοσιαλιστικό Κόμμα, αναγγέλει τη δολοφονία

Πέραν των αναγκών, που απορρέουν από τη βαρύτητα και τη σημασία της επετείου, είναι προφανές ότι οι « διεκδικητές » του Ζορές δεν κινούνται από όψιμο ενδιαφέρον για τις ιδέες του και την ειρήνη. Ο σοσιαλιστής, που προτιμούσε να γίνει επανάσταση, παρά πόλεμος, δεν προσφέρεται τόσο…

Γενικότερα, άλλωστε, το διεθνές ενδιαφέρον σχετίζεται με σημερινές καταστάσεις και αναζητήσεις στη Γαλλία, την Ευρώπη και τον κόσμο:

– Με επείγοντα ζητήματα ειρήνης και πολέμου, όπως και τις μέρες που δολοφονούνταν, ενώ ξεσπούσε ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Ζορές ήταν ένας από τους ελάχιστους ηγέτες, που έδωσε ως το τέλος τη μάχη για την ειρήνη κι έπεσε σ’ αυτή.

– Με το όραμα και την πρακτική του σοσιαλισμού, με ή χωρίς εισαγωγικά, στη Γαλλία και την Ευρώπη της κρίσης και των αδιεξόδων του καπιταλιστικού νεοφιλελευθερισμού.

– Το παγκόσμιο τσουνάμι, που σαρώνει δημοκρατικά και κοινωνικά δικαιώματα και κατακτήσεις, γυρίζοντας την Ευρώπη σχεδόν ένα αιώνα πίσω.

Ο Ζιλ Καντάρ, διευθυντής του Ινστιτούτου Μελετών Ζορές, μιλώντας για την επικαιρότητά του Ζορές σήμερα, επισημαίνει:

-«Ο Ζορές δεν μιλούσε μόνο για την εργατική τάξη. Η ανάλυσή του για την κοινωνία αφορούσε την εκμετάλλευση της εργασίας από το κεφάλαιο. Σε αυτό συνέπιπτε με τον Μαρξ…»

-«Πολλά από τα προβλήματα του 21ου αιώνα είχαν εμφανιστεί από τις αρχές του 20ού. Τότε υπήρχαν ήδη 1 εκατομμύριο μετανάστες στη Γαλλία και ο Ζορές μαχόταν για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους…»

Ο Καντάρ προσθέτει ακόμη για το σύγχρονό μας Ζορές:

«Ο τρόπος που πολιτευόταν, βγαίνοντας από το κοινοβουλευτικό πλαίσιο, έχει κάτι το εξαιρετικά μοντέρνο. Ο στόχος του ήταν να μετέχουν όλοι οι πολίτες στην πολιτική …Αν υπάρχει ένα θέμα που τίθεται τον 21ο αιώνα είναι ακριβώς αυτό».

Όσο για τις «χρήσεις του» από τη σημερινή Δεξιά ο ίδιος μελετητής παρατηρεί: «Αν ενδιαφερθεί κανείς πραγματικά για τον Ζορές, πώς υπερασπιζόταν τη Δημοκρατία, τις μάχες του για κοινωνική χειραφέτηση, αν δει τον διεθνισμό του, η αντίφαση εμφανίζεται ταχύτατα».

Η απόλυτη προτεραιότητα γα την ειρήνη λόγω των ανησυχητικών εξελίξεων το τελευταίο διάστημα, οι ανάγκες για μια Ευρώπη της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας αναγορεύουν τον Ζορές σε σημερινό πνευρωπαίο πολίτη.

Η ζωή, η δράση και οι ιδέες του ιδρυτή του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γαλλίας, από τις έδρες διδασκαλίας ως τη γαλλική βουλή και από το ρόλο του στην υπόθεση Ντρέυφους ως την τοποθέτησή του στο Πάνθεον το 1924 είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο, που δεν απασχολεί εδώ. Ας μείνουμε, λόγω της επετείου, στο μείζον ιστορικό γεγονός της δολοφονίας. Αλλά και σε μια σχετικά άγνωστη πτυχή, όπως είναι ο απόηχος της δολοφονίας του στον ελληνικό Τύπο.

Φανταστικές αναπαραστάσεις της δολοφονίας στο ΚΑΦΕ ΚΡΟΥΑΣΑΝ (σήμερα ταβέρνα με το ίδιο όνομα)

Στο καφέ Κρουασσάν

Αν οι σφαίρες, που έπλητταν στο Σεράγεβο τις 28 Ιουνίου 1914 τον διάδοχο του αυστροουγγρικού θρόνου Φραγκίσκο Φερδινάνδο ήταν η αφορμή να ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση προς τον Α Παγκόσμιο, μια άλλη δολοφονία στο Παρίσι, ένα μήνα αργότερα, σκότωνε και την τελευταία ελπίδα για ειρήνη.

Την ενσάρκωνε ο θρυλικός Γάλλος σοσιαλιστής ηγέτης Ζαν Ζορές, που αγωνιζόταν, με κάθε μέσο για την αποτροπή της φοβερής καταστροφής, που διέβλεπε ότι φέρνει ο πόλεμος. Με το κύρος και το πολιτικό εκτόπισμά του, τη ρητορική δεινότητα, τις επαφές του στο προσκήνιο και παρασκήνιο, και, προπάντων τη φωνή της λογικής και του ανθρωπισμού., που κατέβαλε μαζί με άλλους επαναστάτες σοσιαλιστές. Κυρίως, όμως, σε πρακτικό επίπεδο, με την αγωνιώδη και σχεδόν απεγνωσμένη απόπειρα, που κατέβαλε μαζί με άλλους επαναστάτες σοσιαλιστές, να συνενώσει τους Γάλλους και Γερμανούς εργάτες για να διατρανώσουν το μεγάλο όχι στον πόλεμο. Να δημιουργηθεί ένα πλατύ ειρηνικό κίνημα. Πρώτο μεγάλο βήμα ήταν η κήρυξη μιας γενικής αντιπολεμικής απεργίας, για να πιέσουν οι λαοί τις κυβερνήσεις ώστε να συνέλθουν από πολεμικό ίλιγγο.

Ακριβώς τότε και λίγο πριν αρχίσουν τα κανόνια να βροντούν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ευρώπης έπεφτε νεκρός στο Café du croiassant της Μονμάρτης. Σ΄ ένα κλασικό παρισινό καφενείο, κοντά στα γραφεία της εφημερίδας ΟΥΜΑΝΙΤΕ, όπου συνήθιζε να γευματίζει. Εκεί, δειπνούσε μαζί με φίλους και γνωστούς την Παρασκευή το βράδυ 31 Ιουλίου, καθισμένος σ΄ ένα μικρό καναπέ, δίπλα στο ανοιχτό παράθυρο.

Μια μέρα αφότου η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία και βομβαρδιζόταν το Βελιγράδι (28 Ιουλίου) ο Ζορές βρισκόταν στις Βρυξέλλες σε συνεδρίαση των ηγετών της Δεύτερης Διεθνούς, με αντικείμενο μια πανευρωπαϊκή κινητοποίηση των σοσιαλιστών υπέρ της ειρήνης. Την επομένη συγκροτείται εκεί μια τεράστια διαδήλωση, όπου δεσπόζει η παρουσία του, μαζί μ΄ εκείνη της Γερμανίδας επαναστάτριας Ρόζας Λούξεμπουργκ. Επέστρεψε στη Γαλλία έχοντας την ψευδαίσθηση ότι η σοσιαλιστική Ευρώπη μπορεί να βάλει φρένο στον πόλεμου. Προσπάθησε, ματαίως, να πείσει τον Γάλλο πρωθυπουργό, ενώ οι κήρυκες του πολέμου τον εγκαλούσαν για «προδοσία». Η τελευταία κατηγορία ήταν πως μια απεργία θα τραυμάτιζε περισσότερο τη Γαλλία, με το ισχυρότερο σοσιαλιστικό και συνδικαλιστικό κίνημα. Έτσι θα επωφελούνταν η Γερμανία!

Το εξώφυλλο ειδικής έκδοσης της ΟΥΜΑΝΙΤΕ (εφημερίδα του Γαλλικού ΚΚ) στην επέτειο των 100 χρόνων από τη δολοφονία του

Το πρωί της 31ης Ιουλίου πληροφορείται την τρομερή είδηση ότι η γερμανική βουλή προχώρησε στην κήρυξη «κατάστασης πολέμου». Την ίδια ώρα η Γαλλική κυβέρνηση κρίνει ότι ο «πόλεμος είναι αναπόφευκτος». Ο Ζορές γράφει το τελευταίο άρθρο του, προειδοποιώντας και κάνοντας έκκληση σε λαούς και κυβερνήσεις να χρησιμοποιήσουν τη σοφία τους. Από τα γραφεία της εφημερίδας πηγαίνει στο καφέ, όπου συχνάζουν δημοσιογράφοι και κυκλοφορούν τα τελευταία βραδινά νέα.

O Ροούλ Βιλέν, ένας 29χρονος οργανωμένος φανατικός εθνικιστής, που καταγόταν από την Αλσατία (υπό γερμανική κατοχή μετά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο) τον σημάδευσε από το δρόμο, τράβηξε τη σκανδάλη δυο φορές και τον πέτυχε στο κεφάλι. Ξεψύχησε αμέσως, ενώ το ρολόι έδειχνε 9 και 40 λεπτά.

Ο δολοφόνος συνελήφθη επί τόπου. Όπως έχει συμβεί κι άλλες φορές, σε παρόμοιες περιπτώσεις, όσοι όπλισαν ουσιαστικά το χέρι του θα σπεύσουν να τον χαρακτηρίσουν «τρελό», αφού η μάνα του είχε νοσηλευτεί σε ψυχιατρείο! Έτσι θα δικαστεί και θ΄ αθωωθεί πέντε χρόνια μετά το τέλος του πολέμου.

Για την ιστορία ο δολοφόνος θα φύγει ή θα φυγαδευτεί στις Βαλεαρίδες νήσους, όπου το 1936 θα δολοφονηθεί, ενώ είχε αρχίσει ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Παραμένει αδιευκρίνιστο αν αυτό συνέβη τυχαία ή όχι και δράστες ήταν «αναρχικοί».

Η υποδοχή της δολοφονίας στην Ελλάδα

Στις περισσότερες ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας, δημοσιευόταν ένα πανομοιότυπο τηλεγράφημα από το Παρίσι, με ημερομηνία 19 Ιουλίου (με το παλιό ημερολόγιο) 1914: «Χθες το εσπέρας άτομον επυροβόλησε επανειλημμένως δια περιστρόφου εις το καφενείον Κρουασσάν κατά του σοσιαλιστού βουλευτού κ. Ζωρές, όστις ετραυματίσθη σοβαρώς, ιδίως εις την κεφαλήν. Ο Ζωρές υπέκυψεν εις το τραύμα του…»

Την ίδια μέρα ή την επομένη η είδηση συνοδευόταν και από «λεπτομερείας». Σύμφωνα μ΄ αυτές «ο Ζωρές εδείπνει μετά φίλων του εις το καφενείον … Ευρίσκετο πλησίον μεγάλου παραθύρου, βλέποντος επί της οδού. Αίφνης μια χειρ προέβαλε και πριν προφθάση ο Ζωρές να κάμη οιανδήποτε κίνησιν, ετραυματίσθη εις την κεφαλήν. Μετά μερικά λεπτά απέθανεν…»

Ακολουθούσαν μερικές φράσεις με αοριστίες για το δολοφόνο, που συνελήφθη φέροντας μαζί του δυο περίστροφα και «δελτίον εμφαίνον ότι παρηκολούθει μαθήματα της σχολής του Λούβρου» (ο 29χρονος βασιλόφρων ακροδεξιός εθνικιστής Ραούλ Βιλέν σπούδαζε αρχαιολογία).

Οι αναφορές στη δολοφονία τις επόμενες μέρες είναι ελάχιστες στα ελληνικά Μέσα. Χάνονται στις φλόγες και τους καπνούς από την κήρυξη και επέκταση του Α Παγκοσμίου Πολέμουπολέμου. Στις πιο ενδιαφέρουσες απ΄ αυτές διαβάζουμε:

Χαρακτηριστικές στάσεις του Ζορές από τις φλογερές ομιλίες του για το σοσιλαισμό και την ειρήνη το 1913-14

1. «…Ο αρχηγός του σοσιαλιστικού κόμματος εδολοφονήθη, τα πρόσωπα των Παρισινών εσκυνθρώπασαν και δυο λέξεις σαν σύνθημα έκαμαν το γύρο του Παρισιού.

-Όχι διχόνοιαι!

Η Κυβέρνησις ετοιχοκόλλησε αμέσως μια προκήρυξιν δια της οποίας συνίστα εις τους πολίτας να μη προβούν εις ταραχώδεις εκδηλώσεις. Αλλά και οι αρχηγοί του σοσιαλιστικού κόμματος έσπευσαν να βεβαιώσουν τον κ. Βιβιανί (πρωθυπουργός της Γαλλίας) ότι οι εργάται δεν θα διαταράξουν την ησυχίαν.

“Προ παντός εθνική άμυνα. Εδολοφόνησαν τον Ζωρές. Δεν θα δολοφωνήσωμεν την Γαλλίαν”. Με χονδρά κεφαλαία γράμματα η Bataille Syndicaliste (εφημερίδα της εργατικής ομοσπονδίας) συνώψισεν ποία θα είναι η στάσις των σοσιαλιστών…»

2.. «Η κηδεία του Ζωρές εγένετο μεγαλοπρεπεστάτη.

Επικήδειον εξεφώνησεν ο πρωθυπουργός Βιβιάνι. Οστις εκράτει εις τον βραχίονά του την σύζυγον του Ζωρές καθ΄ όλην την διάρκειαν της κηδείας.

Δια τον θάνατον του Ζωρές ελάχιστα έγραψαν αι εφημερίδες των Παρισίων.

Αι εθνικόφρονες ανήγγειλαν μόνον το γεγονός την επομένην της δολοφονίας. Κατόπιν απέφυγον να το σχολιάσουν οπωσδήποτε»

3.. «Την ημέρα της δολοφονίας του ετοιμάζετο ο Ζωρές να προεδρεύση του συλλαλητηρίου των σοσιαλιστών που θα εγίνετο το ίδιο βράδυ (δεν είναι ακριβής η πληροφορία) δια να αποφασίση την ενέργειαν την οποίαν ο Διεθνής Σοσιαλισμός θ΄ απαιτούσε από τα κόμματά του ( η σύνοδος της Δεύτερης Σοσιαλιστικής Διεθνούς θα συνερχόταν μετά από μερικές μέρες στο Παρίσι)…

Ο Ζωρές απέκλινεν ως γνωστόν υπέρ της γενικής προληπτικής απεργίας ήτις θα εκηρύσσετο ταυτοχρόνως και εις την Γαλλία και την Γερμανίας δια να προληφθή ο πόλεμος … Ητο ο φοβερώτερος αντίπαλος της Ρωσογαλλικής συμμαχίας. Ο άνθρωπος των ιδεωδών αρχών της μεγάλης γαλλικής επαναστάσεως, εναντίον παντός κατακτητικού πολέμου…»

Γενικώς ο ελληνικός Τύπος ήταν από επιφυλακτικός μέχρι εχθρικός απέναντι στον Ζορές και τις ιδέες του. Αφ΄ ενός λόγω της γενικότερης πολεμικής προς τους σοσιαλιστές και ιδιαίτερα εξαιτίας της στάσης του στο ζήτημα της ειρήνης και το πολέμου.

Παραδόξως και σ΄ αντίθεση με την ελληνική ουδετερότητα απέναντι στους εμπολέμους αντιμετώπιζε, κατά κανόνα και ανεξαρτήτως της γαλλοφιλίας ή της γερμανοφιλίας του, σκωπτικά συνήθως τις αντιπολεμικές κινητοποιήσεις στη Γαλλία, τη Γερμανία κ.α.

Όπως τη μεγάλη αντιπολεμική διαδήλωση στις Βρυξέλες δυο μέρες πριν από τη δολοφονία του Ζορές, όπου ο τελευταίος είχε απευθύνει φλογερό μήνυμα ειρήνης. Αλλά και παρόμοια συλλαλητήρια στο Βερολίνο και το Παρίσι (πριν και μετά τη δολοφονία).

Ενδεικτικό της γενικής στάσης ήταν ότι οι περισσότερες ελληνικές εφημερίδες δημοσίευσαν μια κατασκευασμένη, μάλλον, είδηση για τη δραστηριότητα του Ζορές. Σύμφωνα μ΄ αυτές λίγες ώρες πριν από τη δολοφονία τηλεγραφούσε προς τις «αδελφές» σοσιαλιστικές οργανώσεις σε Βρυξέλες, Βερολίνο, Βελιγράδι και Πετρούπολη: «Σας προσκαλώ να είσθε έτοιμοι να κηρύξετε την γενικήν απεργίαν και την επανάστασιν, δια να εμποδίσετε την έκρηξιν του πολέμου…» Περιμένοντας ανταπόκριση, υποτίθεται, ότι έλαβε την απάντηση ότι τα τηλεγραφήματα έμειναν στ΄ αζήτητα και ουδέποτε παραλείφτηκαν από τους εξαφανισμένους «συντρόφους».

Γενική απεργία, όπως την οραματιζόταν ο Ζορές, βεβαίως, δεν κηρύχτηκε. Αν και συγκροτήθηκαν διαδηλώσεις για την αποτροπή του πολέμου. Το φιλοπόλεμο και «πατριωτικό», με ή χωρίς εισαγωγικά κλίμα, συμπαρέσυρε και τους περισσότερους ηγέτες της Β Διεθνούς στην Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία κ. α. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο βασικός λόγος της χρεοκοπίας της, όπως ονομάστηκε κατοπινά και της δημιουργίας της Γ (κομμουνιστικής ) Διεθνούς). Ο Ζορές πάντως, έμεινε «πιστός» στην ειρήνη ως το τέλος του…

Ένα παραληρηματικό κείμενο

Η δολοφονία του προκάλεσε πανευρωπαϊκή αίσθηση. Μέσα στον πολεμικό ίλιγγο η υπέροχη μορφή του σοσιαλιστή και ανθρωπιστή αμαυρώθηκε από τον φιλοπόλεμο διεθνή Τύπο. Περισσότερο εμφανίστηκε σαν «διάβολος» και «προδότης», παρά ως το «τελευταίο περιστέρι της ειρήνης», όπως πραγματικά ήταν.

«Θύμα» της δαιμονοποίησης, φυσικά, και ο ελληνικός Τύπος. Αν και εκ των υστέρων, ακολουθώντας τις γαλλικές εφημερίδες, μετέβαλε κάπως στάση. Στη Γαλλία, μετά τη δολοφονία, σε συνδυασμό και με τη μεταστροφή υπέρ του «αναπόφευκτου» πολέμου άλλων Γάλων σοσιαλιστών, έπαψαν οι εθνικιστικές κραυγές εναντίον του.

Μνημείο του Ζορές στη γενέτειρά του (Κάστρο του Λαγκεντόκ, μια περιοχή που έδωσε στη Γαλλία επιφανείς άνδρες όπως οι: Γκιζό, Αύγουστος Κοντ, Λαφαγιέτ κ.α.)

Κατεξοχήν εκφραστής της δαιμονοποίησης του Ζορές στη χώρα μας, κατά την περίοδο της δολοφονίας του, εμφανίζεται ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ι. Κονδυλάκης. Τότε είναι ο χρονογράφος της εφημερίδας «Εμπρός» και υπογράφει ως «Διαβάτης».

Σ’ ένα από τα χρονογραφήματά του (25 Ιουλίου 1914) πλέκει το εγκώμιο του δολοφόνου Βιλέν, ενώ ρίχνει στα τάρταρα τον Ζορές:

«Ο φόνος του Ζωρές είνε από τα πλέον λογικά εγκλήματα, τα πλέον δικαιολογημένα και τα πλέον αναγκαία εγκλήματα. Όχι μόνον Γάλλος, αλλά και ξένος ηδύνατο να αισθανθή την ανάγκην να λείψη αυτός ο άνθρωπος από τη Γαλλία… Προδότης και μάλιστα εκ των πλέον επικινδύνων, διότι ήτο ρήτωρ και είχε μεγάλην δημαγωγικήν δύναμιν. Και εκείνος ο οποίος τον εφύτευσε μιαν σφαίραν εις τον εγκέφαλον ήτο ο σωφρονέστερος των Γάλλων. Η Γαλλία θα του οφείλει μεγάλην ευγνωμοσύνην και μετά της Γαλλίας όλος ο κόσμος… »

Είναι δύσκολο ν΄ ανιχνευτεί αν απηχούσε και πόσους στη χώρα μας ο παραληρηματικός, εν προκειμένω, Κονδυλάκης.

Εδώ απλώς ας σημειωθεί ότι την ίδια ώρα που γραφόταν αυτά «εν τω Σοσιαλιστικώ Κέντρω (Αθηνών) έκαμνεν διάλεξιν ο Χ. Παπαντωνίου με θέμα την δολοφονίαν του Γάλλου σοσιαλιστή Ζωρές. Το πυκνόν και εκλεκτόν ακροατήριον εχειροκρότησε ζωηρώς…»

Αυτή δεν ήταν και η μοναδική αντίδραση των πρώιμων Ελλήνων σοσιαλιστών.

ΣΗΜ. Τ΄ αποσπάσματα προέρχονται από τις εφημερίδες ΕΘΝΟΣ, ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, ΕΜΠΡΟΣ και ΣΚΡΙΠ των ημερών πριν και αμέσως μετά τη δολοφονία (18 με το παλιό ημερολόγιο, 31 Ιουλίου με το νέο).

Υ.Γ.

-Για τη ζωή και τη δράση του Ζορές παρατίθεται στο διαδίκτυο το κλασικό άρθρο του Τρότσκι σε σύγχρονη μετάφραση (όπως μεταξύ άλλων εδώ)

-Το ίδιο κείμενο σε μετάφραση του 1927, μαζί μ΄ ένα από τα πρώτα κείμενα του Ζορές στα ελληνικά βρίσκεται στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ

-Ένα φρέκο και ενδιαφέρον συνολικό κείμενο με μαρξιστική προσέγγιση περιλαμβάνεται στην ιστοσελίδα REDBOOK

-Μια βασική ανάλυση για την επικαιρότητα του Ζορές ως προς την ειρήνη στο Tvxs

-Για μια σοσιαλδημοκρατικού τύπου σημερινή προσέγγιση της κληρονομιάς του στο ΒΗΜΑ

-Ολόκληρος το λιβελογράφημα Κονδυλάκη στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών