Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Οι μάγισσες, οι όνοι και οι βρικόλακες του Εμμανουήλ Ροΐδη
12/09/2018, 8:55 πμ

Οι μάγισσες, οι όνοι και οι βρικόλακες του Εμμανουήλ Ροΐδη

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

“Εμμανουήλ Ροΐδη. Τρεις μεσαιωνικές μελέτες”, επιλεγόμενα Δημήτρη Φύσσα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2017».

 

Έχουν περάσει 150 χρόνια από τη συγγραφή των τριών απολαυστικών δοκιμίων της παρούσας έκδοσης του Συριανού λογοτέχνη, σατιρικού, αρθρογράφου και λιβελογράφου Εμμανουήλ Ροΐδη (1836-1904), και ο λόγος, οι σκέψεις και οι απόψεις του παραμένουν ζωντανές, ενδιαφέρουσες και αλληγορικά επίκαιρες. Ο Δημήτρης Φύσσας φρόντισε για την προσθήκη επιλεγόμενων χωρίς πρόλογο ή επίλογο, ενώ ταυτόχρονα, πολύ ορθά, χρησιμοποίησε το πρωτότυπο κείμενο της καθαρεύουσας μαζί με την νεοελληνική μετάφραση. Με τον τρόπο αυτό, διατήρησε το γλαφυρό ύφος, την ρέουσα γλώσσα και τον αριστοτεχνικό χειρισμό της από τον συγγραφέα.

Η πρώτη μεσαιωνική μελέτη αφορά τις μάγισσες του Μεσαίωνα και με αφορμή τις διώξεις και τις εκτελέσεις (κυρίως στην πυρά) αναφέρεται στην ιστορία τους, ενώ ταυτόχρονα εγκωμιάζει την προσφορά τους στον πολιτισμό γενικότερα. Με τη χρήση πολλών παραδειγμάτων ο Ροΐδης επιχειρηματολογεί υπέρ των δύστυχων αυτών πλασμάτων που βρήκαν φριχτό θάνατο ως θύματα δεισιδαιμονιών, προκαταλήψεων και μίσους. Στο σύντομο αυτό δοκίμιο καυτηριάζει τις πρακτικές της μεσαιωνικής Καθολικής Εκκλησίας, η οποία προσπαθούσε να χειραγωγήσει τους αγράμματους ανθρώπους και να τους κρατήσει στο πνευματικό σκοτάδι. Ο Συριανός λογοτέχνης  εκτιμά ότι οι  μάγισσες λειτούργησαν όπως ο μυθικός Προμηθέας που έδωσε τη φωτιά (δηλαδή τη τεχνογνωσία) στους ανθρώπους, καθώς ήταν σε διαρκή επι…κοινωνία με τη μητέρα Φύση, γνώριζαν τα μυστικά της και τα χρησιμοποιούσαν για το ατομικό και κοινωνικό καλό. Επίσης, ο αναγνώστης μπορεί να διακρίνει και  μια μοναδική για την εποχή της «φεμινιστική οπτική», διότι η γυναίκα προβάλλεται ως μάνα, κόρη και σύζυγος.

Το δεύτερο δοκίμιο αναφέρεται στην «γιορτή του γαϊδάρου» στο Μεσαίωνα. Ειδικά αυτό το δοκίμιο αναφέρεται στην καρναβαλικότητα και τη γελαστική μεσαιωνική κουλτούρα, την οποία περιγράφει με λεπτομέρειες ο Μιχαήλ Μπαχτίν στο βιβλίο του «Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2017). Είναι εντυπωσιακό ότι ο Συριανός λογοτέχνης ήδη από το 1869 αναφέρεται στις τελετές του  μεσαιωνικού προφορικού πολιτισμού, ο οποίος κυοφορεί τον άνθρωπο των Νεώτερων Χρόνων, επιλέγοντας μια σημαντική αποκριάτικη γιορτή, τη «γιορτή του γαϊδάρου», που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για να διακωμωδήσει -νόμιμα- την λατρεία και τα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας. Πολύ παραστατικοί είναι οι συνειρμοί της σκέψης του συγγραφέα, ο οποίος αναφέρεται στις ευαγγελικές περιγραφές που αναφέρονται στην παρουσία του γαϊδάρου για να εξάρει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στη χριστιανική θρησκεία με γκροτέσκο ύφος.

Χρησιμοποιώντας την τραγική ιστορία του Καθολικού Επίσκοπου Ούντο που τόλμησε να παντρευτεί, στην τρίτη μεσαιωνική μελέτη, στηλιτεύει την εκμετάλλευση από μέρους της Καθολικής Εκκλησίας της αμάθειας του μεσαιωνικού ανθρώπου και της πίστης του στο υπερφυσικό.

 

Εμμανουήλ Ροΐδης

 

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο Εμμανουήλ Ροΐδης, λόγω της πολύχρονης παραμονής του στην Ευρώπη, της πολυμάθειάς του και του ανοικτού πνεύματος, εναρμονίζεται πλήρως με τις διδαχές του Διαφωτισμού και της λογοκρατίας, του θετικισμού, της επιστημονικής επανάστασης (περίοδος μεγάλων ανακαλύψεων) και της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης. Επίσης, ίσως υπάρχει και μια προτεσταντική θεολογική-φιλοσοφική επιρροή σε βάρος του Καθολικισμού (περισσότερο) και της Ορθοδοξίας (λιγότερο). Άλλωστε, λίγα χρόνια πριν (1866) είχε εκδώσει το αιρετικό σύγγραμμα «Πάπισσα Ιωάννα» για το οποίο αφορίστηκε, καθώς μέσα από έναν παλαιό θρύλο που επικρατούσε στην Δυτική Ευρώπη, έθιγε τα εκκλησιαστικά κακώς κείμενα. Παρόλα αυτά ο Ροΐδης εμφανίζεται υπέρμαχος του χριστιανικού Θεού, του Ευαγγελίου και της χριστιανικής  θρησκείας, ενώ ταυτόχρονα είναι πολέμιος της επίσημης Εκκλησίας και του κλήρου.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι, το σατιρικό ύφος και η θεματολογία σε συνάρτηση με το αντικληρικαλισμό, τον ορθολογισμό και τη λογοτεχνική αρτιότητα των τριών δοκιμίων καθιστούν το παρόν έργο όχι μόνο ένα ενδιαφέρον ψυχαγωγικό ανάγνωσμα, αλλά και μια κοινωνιολογική, πολιτισμική μελέτη του μεσαιωνικού παρελθόντος σε σχέση πάντα με την περιρρέουσα κοινωνική, θρησκευτική, λογοτεχνική και επιστημονική ατμόσφαιρα της Ελλάδας των τελών του 19ου αιώνα. Είναι, άλλωστε, γνωστό το αντισυμβατικό σκέπτεσθαι (αλλά και είναι) του Ροΐδη τόσο ως προς την Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή (κλασικορομαντική) όσο και ως προς την επίσημη εκκλησία και το κοινωνικό κατεστημένο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top