Fractal
Home / ΙΣΤΟΡΙΑ / Τα διλήμματα για επιλογή της “καθέδρας” πριν από 180 χρόνια
19/03/2015, 12:24 μμ

Τα διλήμματα για επιλογή της “καθέδρας” πριν από 180 χρόνια

του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

1834α

Εικόνα από την Αθήνα πριν ανακηρυθχεί πρωτεύουσα

 

Οι περισσότεροι Έλληνες ήθελαν την πρωτεύουσα στον Ισθμό, την Αθήνα επέβαλαν οι Βαυαροί

Αρκετές πόλεις διεκδίκησαν να γίνουν “βασιλεύουσες” προσωρινά ή μόνιμα. Κυριότερες Ναύπλιο, Άργος, Τρίπολη, Μέγαρα, Πειραιά, αλλά και προτάσεις για μετακινούμενη έδρα μέχρι να επεκταθεί το κράτος ως την Κωνσταντινούπολη.

 

Εκατόν ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται από τότε, που ο Αλ. Σούτσος αναφωνούσε: «Καιρός είναι, καιρός είναι, ν΄ αναλάμψουν αι Αθήναι». Πριν οριστικοποιηθεί η επιλογή και η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο, το Δεκέμβριο του 1834, αρκετές άλλες περιοχές διεκδίκησαν την αναλαμπή ή απλώς τη λάμψη της «Βασιλικής Καθέδρας και Πρωτεύουσας».

Δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά σπουδαιότερος και επικρατέστερος αντίπαλος της Αθήνας ήταν ο Ισθμός! Χωρίς, μάλιστα, το «φορτίο» της αρχαίας Κορίνθου και με ορθολογικά κριτήρια (γεωγραφικά και οικονομικά). Λόγος γίνεται, φυσικά, για την ίδρυση μιας νέας πόλης εκεί, δεδομένου ότι η Παλαιά Κόρινθος ήταν κατεστραμμένη και ολιγάνθρωπη.

Με την επιλογή του συμφωνούσε το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών δυνάμεων και των εγχώριων κέντρων εξουσίας στο νεοσύστατο βασίλειο. Όπως υποστήριζε ο Αλ. Μαυροκορδάτος και επαναλαμβανόταν στις περισσότερες εφημερίδες «εάν ληφθεί υπ΄ όψη η γνώμη της πλειοψηφίας των Ελλήνων θα διαπιστωθεί ότι αυτή συγκλίνει υπέρ του Ισθμού. Όλη η Πελοπόννησος και το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς εύχονται την εγκατάσταση της κυβέρνησης στη θέση αυτή…»

Σχηματικά, ο Ισθμός συγκέντρωνε την «ελληνική» προτίμηση για πρωτεύουσα, ενώ η Αθήνα ήταν επιλογή των Βαυαρών .

Η συζήτηση για τη μεταφορά της πρωτεύουσας είχε ανοίξει ταυτοχρόνως σχεδόν με την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο (Ιανουάριος 1833). Θα κλείσει ένα ακριβώς χρόνο αργότερα, αφού πρώτα απασχόλησε ζωηρά το πανελλήνιο. Αν και το ζήτημα θα επανέρχεται για αρκετά χρόνια μετά με διάφορες αφορμές .

Ίσως ο πρώτος ο οποίος κάνει λόγο για την Αθήνα ως πρωτεύουσα, είναι ο λόγιος Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος, αμέσως μετά την έκρηξη της επανάστασης. Στο γαλλικό περιοδικό Revue Encyclopedique, με το οποίο συνεργαζόταν, προεξοφλούσε τον Ιούνιο του 1822, ότι μετά τη βέβαιη απελευθέρωση των Ελλήνων, θα γινόταν πρωτεύουσα, θα ιδρύονταν μουσεία, ακαδημίες, βιβλιοθήκες κ.α.

Την ίδια περίοδο και πριν ακόμη παραδοθούν οι Οθωμανοί του ναυπλιακού κάστρου είχε προεπιλεγεί Ναύπλιο, λόγω της θέσης και της σημασίας του στον επαναστατικό αγώνα, ως έδρα της «Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος» (στην Α Συνέλευση της Επιδαύρου το 1821 πρωτεύουσα είχε οριστεί η Κόρινθος), Σχετική απόφαση θα ληφθεί το 1823 και θα επαναβεβαιωθεί ένα χρόνο αργότερα .Θα οριστικοποιηθεί, όμως, στη συνέλευση της Τροιζήνας (1827), με το σκεπτικό ότι δεν υπήρχε τότε κατάλληλος «άλλος τόπος, ειμή το Ναύπλιον». Λόγω, όμως, των ταραχών και των εμφύλιων συγκρούσεων, ενώ έρχεται ο Καποδίστριας (Ιανουάριος1828) η έδρα της κυβέρνησης θα μεταφερθεί τότε στην Αίγινα.

Όταν επανήλθαν οι συζητήσεις για την πρωτεύουσα το σχετικά μεταμορφωμένο και πολυάνθρωπο Ναύπλιο ξανάθεσε «υποψηφιότητα». Αλλά ως έδρα των παλιών κέντρων εξουσίας από τα οποία ήθελε ν΄ απομακρυνθεί η αντιβασιλεία του Όθωνα δεν είχε τύχη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη νέα υποψηφιότητά του υποστήριζαν μόνο Πελοποννήσιοι (κι όχι όλοι). Συνήθως εναλλακτικά με το Αργος.

Ο Γκ. Μάουρερ, μέλος εκείνη την περίοδο της τριμελούς αντιβασιλείας του Οθωνα, χαρακτηρίζει «μεγάλο πονοκέφαλο» το ζήτημα: « Οι Μωραίτες έλεγαν το Αργος ή η Τριπολιτσά ή η Κόρινθος. Οι Στερεοελλαδίτες έλεγαν η Αθήνα. Ο Κωλέττης υποστήριζε φυσικά τα Μέγαρα. Και ο αρχιτέκτων Γκούτενσον μιλούσε για Πειραιά. Γύρω από το θέμα της πρωτεύουσας οι συζητήσεις έδιναν και έπαιρναν, τόσο ανάμεσα στον κοσμάκη, όσο και τους επίσημους κι οι εφημερίδες με πηχυαίους τίτλους υπερθεμάτιζαν άλλες τούτη κι άλλες για κείνη τη λύση…”

Ο Μάουρερ δεν είναι απολύτως ακριβής. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι απέδιδε τις αντιθέσεις σε τοπικισμούς και περιφερειακά συμφέροντα (υπαρκτά, αλλά όχι κυρίαρχα). Μεταθέτοντας την κύρια αντίθεση μεταξύ της πλειονότητας των Ελλήνων και των Βαυαρών. Ουσιαστικά τον Λουδοβίκο Α της Βαυαρίας, πατέρα; του Όθωνα. Αυτός ήταν που είχε προ-επιλέξει την Αθήνα. Πως ακριβώς αυτή έγινε απόφαση και ποια η ευρύτερη και διαχρονική σημασία θα δούμε την επόμενη Κυριακή.

 

Πίνακας με την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1833

Πίνακας με την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1833

 

Ποιος πρότεινε, τί και γιατί…

– ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΚΑΙ ΒΑΥΑΡΟΙ: Από την ανακήρυξη ακόμη του νεοελληνικού βασιλείου υπέρ της Αθήνας. Την άποψη επιβάλλει στον Όθωνα και την αντιβασιλεία.

– ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟI: Οι περισσότεροι υπέρ της Αθήνας “όπου εζούσαν εκείνοι οίτινες με τα έργα και τα συγράμματά των εφώτισαν πάσαν την οικουμένην”. Η ίδια θέση διανθισμένη με διάφορες παραλλαγές, προσθήκες κλπ διαπερνά και το σύνολο του ξένου Τύπου. Όπως και τους ξένους διπλωμάτες στην Ελλάδα.

– ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ: Οι ναυπλιακές εφημερίδες “Χρόνος” (φιλοαγγλική) και “Αθηνά” (φιλορωσική) πρωτοστατούν στις συζητήσεις. Εκφράζουν αντι-βαυαρικές θέσεις για το ζήτημα, προτείνουν κατά καιρούς άλλες πόλεις και συντάσσονται, τελικά, με την επιλογή του Ισθμού.

– “KOMMATA”: Οι Ναπαίοι (φιλορωσικό κόμμα) πρότειναν αρχικώς την Τρίπολη, οι “Καποδιστριακοί” το Ναύπλιο – Αργος για να συμβιβαστούν στην τελευταία φάση των συζητήσεων ¨περί καθέδρας” με τη λύση του Ισθμού. Με την τελευταία συντάσσονταν τόσο το “αγγλικό”, όσο και το “γαλλικό” κόμμα.

– Ι. ΚΩΛΕΤΗΣ: Υπέρ της κλιμακωτής, “περιοδεύουσας” πρωτεύουσας μέχρι να να οριστεί η Κωνσταντινούπολη. Προσωρινά την τοποθετούσε στα Μέγαρα (τόπος στο μέσο μεταξύ Ισθμού και Αθήνας). Σχετική πρόταση με «κινητή πρωτεύουσα» κατατέθηκε και από μέλος της αντιβασιλείας . Πρόβλεπε να μετακινείται σταθερά και σταδιακά από το Αργος στην Κόρινθο, τα Μέγαρα, την Αθήνα και με την προοπτική της επέκτασης των συνόρων στη Λάρισα, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη.

– ΑΛ. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ: Υπέρ του Ισθμού ως “κεντρικότερο σημείο του κράτους”. Πρότεινε διπλωματικά και για να “συμβιβασμό” προσωρινά για δυο χρόνια της Αθήνα μέχρι να οργανωθεί ως μόνιμη πρωτεύουσα ο Ισθμός

– ΣΠ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ: Γνωμοδότησε υπέρ του Ισθμού, προβάλλοντας κυρίως πολιτικές ωφέλειες . Κυρίως τον ουδέτερο και συνθετικό χαρακτήρα της θέσης, ως προς τις τοπικιστικές – περιφερειακές αντιθέσεις (ο μισός στη Στερεά και ο υπόλοιπος στην Πελοπόννησο)

– ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ : Πελοπόννησος, Δυτ. Στερεά, Κυκλάδες υπέρ του Ισθμού. Ετερόχθονες (γενικώς), Φαναριώτες, Αν. Στερεά, Υδραίοι κ.α. υπέρ της Αθήνας

 

1834γ

 

Πολυεπίπεδα κριτήρια

Δεν δίχαζε μόνο η επιλογή της πόλης για να γίνει η πρωτεύουσα, αλλά και το ζήτημα αν θα αυτή θα έχει χαρακτήρα μόνιμο ή προσωρινό. Παρά το γεγονός ότι τα πρώτα σύνορα του νεοελληνικού βασιλείου θεωρούνταν βέβαιο ότι θα επεκταθούν ( επομένως θα διαμορφώνονταν κι άλλα κριτήρια για την επιλογή της «καθέδρας» ) οι περισσότερες προτάσεις είτε για την Αθήνα είτε για τον Ισθμό έκλειναν προς τη μονιμότητα. Κατεξοχήν όσων ήθελαν την Αθήνα πρωτεύουσα, με πρώτους τους Βαυαρούς και τους ξένους .

Aνεξαρτήτως των ιδεολογικών – ιστορικών και πολιτικών – κομματικών κριτηρίων στη συζήτηση, μέχρι την οριστική επιλογή της Αθήνας, υπεισέρχονται και άλλοι σημαντικοί παράγοντες. Γεωγραφικοί,, δημογραφικοί, διαθεσιμότητα κρατικής γης, δημοσιονομικοί, κλιματολογικοί, οχυρωματικοί –αμυντικοί, αναπτυξιακοί κ.α. Ολοι, όμως, υποχωρούν μπροστά στ΄ όνομα της Αθήνας, το συμβολισμό και το «ιστορικό νόημα» . Σε συνδυασμό με τη θέληση των Βαυαρών για ένα μοναρχικό – απολυταρχικό κέντρο εξουσίας

 

Αναλυτικά για όλες τις πτυχές του ζητήματος:

1. ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2. ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top