Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Μια νυχτερίδα θα φέρει την άνοιξη…
19/03/2015, 11:47 πμ

Μια νυχτερίδα θα φέρει την άνοιξη…

Γράφει ο Νίκος Μαθιουδάκης // * 

 

«Φυλακή Υψίστης Ασφαλείας» της Ελεάνας Βραχάλη, εκδ. «Καστανιώτη», σελ. 122.

 

αρχείο λήψης (2)Ένα ιδιότυπο ενδοσκοπικό διήγημα, θεμελιωμένο σε έναν γλωσσικό κώδικα λιτό και προσιτό, δημιουργεί την αίσθηση μιας προφορικής εξομολόγησης, μιας προσωπικής ομολογίας, μιας ανθρώπινης αναφοράς των στιγμών, των καταστάσεων, των γεγονότων που συνθέτουν και ερμηνεύουν την έννοια της λέξης «ζωή». Και δίπλα στη «ζωή» βρίσκεται ο «θάνατος»: η τέλεια τελεία της ανθρώπινης ύπαρξης που επηρέαζε και θα επηρεάζει την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση κάθε ατόμου.

Και μέσα στην πάλη ανάμεσα στον νου και στην καρδιά ορθώνονται τα σίδερα και αμπαρώνουν οι κλειδαριές της Φυλακής Υψίστης Ασφαλείας (Φ.Υ.Α.) όπως ο κάθε ένας και η κάθε μία αισθάνεται το γεγονός αυτό.

Λόγος απλός. Προφορικός. Επιθετικός και αμυντικός. Ποτέ ουδέτερος: άλλοτε θετικός και άλλοτε αρνητικός. Λέξεις καθημερινές –για κάποιους ανούσιες– στοιβαγμένες η μία δίπλα στην άλλη συνθέτουν ένα αινιγματικό παζλ, αναδεικνύοντας την πιο ουσιαστική στιγμή αποτύπωσης της αυθόρμητης ανθρώπινης σκέψης.

Ύφος δυναμικό. Παράξενο. Απόξενο από τη νόρμα και την κανονικότητα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Χωρίς περίτεχνα σχήματα, παράξενες συντακτικές δομές ή μάλλον κάθε εφόδιο ύφους αρμονικά συν-ταιριασμένο να αποδίδεται και να τοποθετείται στο λεκτικό έκφρασης κάθε ανθρώπου, ανεξαρτήτου γένους, τάξης ή φυλής.

«Είναι αμφίβολη η περιγραφή των ανθρώπινων συναισθημάτων. Μόλις αρχίζεις να περιγράφεις, σε απογοητεύει η γλώσσα. Οι λέξεις δεν επαρκούν για την αλήθεια.»

Ένα κείμενο χωρισμένο σε Δύο μέρη άλλοτε (κυρίως) σε πρωτοπρόσωπη και άλλοτε (ίσως) –σπανιότερα– σε τριτοπρόσωπη γραφή· ένα κείμενο άτακτα δομημένο με εμφανή σημάδια αναγκαίας στίξης· μια γραφή με εγκιβωτισμένα στοιχεία: στίχοι, ποιήματα, αποφθέγματα, σημειώματα, φάρμακα, κανόνες, ορολογίες, έρευνες και πολλά αλλόκοτα γράμματα. Ένα κείμενο με γραφή σύνθεσης και αποσύνθεσης του ανθρώπινου λογικού εγκλεισμένου στο δωμάτιο του ατομικού νου.

 

«ΦΥΑ. Φυλακή Υψίστης Ασφαλείας. ΤΟ ΜΥΑΛΟ. Όλα τα κάγκελα. Όλες οι χειροπέδες. Όλες οι αλυσίδες εκεί. Αλλά και όλα τα κλειδιά.»

 

Ο ήρωας είναι ένας άγνωστος γνωστός, ο ένας ή ο κανένας ή και ο καθένας· μιλά, παραμιλά, κοινωνεί και επικοινωνεί με ιδιότυπη λογική, αποκλίνουσα, ως Άλλος, ως διαφορετικός, ως άνθρωπος του περιθωρίου, που αναζητά την ταυτότητά του τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους. Σχιζοφρενής αλήτης και φυλακισμένος επαναστάτης, ο ήρωας του βιβλίου –αγνώστου φύλου– παρουσιάζεται παρών και απών από τα γεγονότα, οπότε άλλοτε παρουσιάζεται ως υποκειμενικός αυτόπτης και άλλοτε ως αντικειμενικός (όσο αυτό είναι δυνατόν) παρατηρητής της εξελικτικής πορείας άτακτων στιγμών. Το πρόσωπό του σκιαγραφείται στο κείμενο σε μια λευκή άγραφη σελίδα, χωρίς όνομα, χωρίς παρελθόν, και κατασκευάζει έναν δικό του (μικρό-) κόσμο, αληθινά πλασματικό ή πλασματικά αληθινό, τοποθετώντας το (μικρό-) εγώ του μέσα:

«Ξέρεις γιατί είναι πάντα νύχτα; Γιατί δεν βρίσκω το δρόμο να βγω στο φως; Τώρα πια σ’ τα λέω όλα. Θα σ’ το πω. Είμαι σ’ ένα κελί. Από εκεί σου μιλάω. Μόνο εσένα θέλω. Όλα τα επισκεπτήρια τα χάνω. Αν δεν έρθεις εσύ, να μην έρθει κανείς. Είμαι μέσα για ένα φόνο που δεν έκανα. Για μια ελεύθερη ζωή που δεν έζησα. Όχι, δεν είμαι φυλακή. Είμαι στο κελί του ψυχιατρείου».

——-παύση —————————————————————————————–

Σε μια φανταστική συζήτηση με τη συγγραφέα δύναται να τεθεί ένα κύριο και βασικό ερώτημα:

Επιμελητής:
Τι είναι το Φ.Υ.Α. για σένα;

Συγγραφέας:
Τι είναι φυα για μένα.
Τέλος, αρχή.
Το έγραψα λαχανιασμένα.
Με απίστευτη ένταση.
Αυτή η ανηφόρα ήταν μονόδρομος για μένα. Αυτοματισμός.
Μια κραυγή, που δεν βγήκε γιατί το αποφάσισα, αλλά σαν αντανακλαστική κίνηση.
Καίγομαι, φωνάζω.
Τον τίτλο τον κουβαλούσα χρόνια. Φυλακές Υψίστης Ασφαλείας.
Ώσπου βρήκα και το κλειδί: Το μυαλό. Όλα εξαρτώνται από την πίστη και τη δύναμη του.
Σαν ημερολόγιο.
Εξομολόγηση. Σαν τατουάζ, την έκανα, για να μην την ξεχάσω ποτέ.
Και επειδή το μυαλό ως γνωστόν ευθύνεται και για τα καλύτερα και για τα χειρότερα, καθιερώνω μέσα μου τη Νίκη του Φωτός. Ακόμη και στην πιο σκοτεινή πτυχή. Καθώς και την ιερότητα της πράξης, ως επισφράγιση κάθε θεωρίας… ζωής…

——-παύση —————————————————————————————–

Και το συγκεκριμένο ερώτημα δύναται να τεθεί σε κάθε αναγνώστη –άμεσα ή έμμεσα– προκειμένου να διασαφηνίσει εις εαυτόν ο καθένας (και η καθεμία) τι πραγματικά είναι το Φ.Υ.Α. ή ποιες είναι οι ατομικές αλυσίδες των Φυλακών Υψίστης Ασφαλείας του κάθε ανθρώπινου νου.

 

αρχείο λήψης (2)

 

Προσωπικά πιστεύω πως το προφορικό διήγημα τούτο είναι μια Ιστορία ανθρώπου:
Το Φ.Υ.Α. δεν εντάσσεται εύκολα σε κάποιο από τα γνωστά και βασικά λογοτεχνικά είδη. Τα σύμμικτα και διαφορετικά χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν δίνουν στο κείμενο μια ξεχωριστή δυναμική θέση στη λογοτεχνική παραγωγή: έχει τη βασική θεματική ιδέα ενός μυθιστορήματος: έχει το μέγεθος ενός διηγήματος: έχει τη δύναμη της γλώσσας ενός ποιήματος: έχει την παραστατικότητα ενός θεατρικού έργου. Κατά τη γνώμη μου, είναι μια ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΥ με όλες τις συνιστώσες που την αποτελούν και όλες τις προεκτάσεις που της δίνουν.

Με λίγα λόγια το βιβλίο είναι:
– μια εσωτερική εξομολόγηση ανθρώπου προς αναγνώστες (ανθρώπους)
– ένα λεκτικό ψυχο-καρδιογράφημα
– μια σημειωματική ημερολογιακή καταγραφή άτακτων συναφών σκέψεων
– ένα αλληγορικό κείμενο ταυτοποίησης του κάθε αναγνώστη
– ένας συνειρμικός καθρέπτης παρουσίασης του σώματος (σάρκα-εικόνα) και της ψυχής (πνεύμα-είδωλο) της σύγχρονης ανθρώπινης ύπαρξης.

——-παύση —————————————————————————————–

Με μια σπαραχτική κραυγή σε μια λευκή σελίδα του βιβλίου αποτυπώνεται η φράση:

«Δεν θέλω να πεθάνω, ρε γαμώτο. Δεν θέλω. Θέλω να μην είχα γεννηθεί.»

Λόγια που θα μπορούσαν να βγουν από το στόμα κάθε ανθρώπου, ανήσυχου ή μη, αγανακτισμένου ή μη, έγκλειστου ή μη, σε μια ατέρμονη προσπάθεια αποτύπωσης της αγωνίας του με μια υπαρξιακή φραστική ενδοσκόπηση.

Και σε απόλυτη συμφωνία με την άποψη πως «ένα αίνιγμα η Φυλακή Υψίστης Ασφαλείας. Φοβιστικό κείμενο, μεταιχμιακό», όπως σημειώνει η Φωτεινή Τσαλίκογλου. Ενώ στη συνέχεια, υπογραμμίζει: «Ανάμεσα στην τρέλα, στην παράνοια και στη λογική, ανάμεσα στην ελευθερία και στην υποδούλωση, ανάμεσα στην αναλγησία και στο έλεος, ανάμεσα στον έρωτα και στην εγκατάλειψη, ανάμεσα στην αφοσίωση και την προδοσία», το κείμενο αποκαλύπτεται ως ένα κομμάτι λόγου, όμοιο με θεατρική πράξη της ίδιας της ζωής.

Και το φινάλε του θεατρικού μονο-δια-λόγου είναι η αυθόρμητη παραδοχή ως απάντηση στο ρήμα «είμαι»:

«Με είχαν για τρελό ενώ είμαι απλώς ένας τρομοκράτης που βάζει αυτοσχέδιες βόμβες για να γκρεμίσει πολυκατοικίες σιγουριάς… Δεν είμαι δολοφόνος… Είμαι κι εγώ ένας ποιητής που αρνήθηκε την εξημέρωση. Ή μάλλον τη δέχτηκε, αν θες, μόνο από σένα. Είμαι η αλεπού του Μικρού Πρίγκιπα. Που τώρα γίνεται πρίγκιπας. Βάζει καθαρό άσπρο πουκάμισο και έρχεται να σε βρει. Έρχεται και σου φέρνει ένα τριαντάφυλλο μοναδικό στον κόσμο. Που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Τρελό. Ελεύθερο. Κόκκινο. Το πιο τρελό και ελεύθερο τριαντάφυλλο στον κόσμο. Κατακόκκινο.»

Για να πιστέψεις όμως το παραμύθι του μυαλού σου πρέπει να είσαι ένας ονειροπόλος μικρός πρίγκιπας με τα ξανθά μαλλιά, τα γαλάζια μάτια και τη μαγική ματιά –και ας λένε ότι “τα μάτια είναι τυφλά”–, αλλά πάνω απ’ όλα “πρέπει να βλέπεις με την καρδιά…”

Γιατί όπως συχνά έλεγε ο Μικρός μας Πρίγκιπας: “Αυτό είναι το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό. Μόνο με την καρδιά μπορεί κάποιος να δει σωστά – αυτά που είναι πραγματικά σημαντικά δεν μπορούν να τα δουν τα μάτια.”

 

Η Φυλακή Υψίστης Ασφαλείας είναι το άρρητο μυστικό του καθενός μας…

 

* Ο Νίκος Μαθιουδάκης είναι διδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας & Λογοτεχνικής Υφολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και εργάζεται ως Επιστημονικός Σύμβουλος των Εκδόσεων Καζαντζάκη.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top