Fractal

Ο Ιανουάριος …δεν θέλει εκλογές, αλλά όταν γίνονται αποδεικνύονται καθοριστικές

του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

-Το 1861 οδήγησαν στην έξωση του Οθωνα
-Το 1873 στην εδραίωση του κοινοβουλευτισμού
-Το 1887 στη «χρυσή εποχή» Τρικούπη
-Το 1936 στη δικτατορία Μεταξά

 

Η εκδίωξη και η φυγή του Όθωνα ήταν το αποκορύφωμα των εξελίξεων μετά τις εκλογές του 1861

Η εκδίωξη και η φυγή του Όθωνα ήταν το αποκορύφωμα των εξελίξεων μετά τις εκλογές του 1861

 

Αν και είναι η δεύτερη φορά, που διεξάγονται εκλογές, λόγω αδυναμίας ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας (βλέπε σχετική ανάρτηση στο Fractal), η επικείμενη αναμέτρηση έχει ορισμένες άλλες πρωτιές.

Στις δεκαπέντε εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης, από το 1974 μέχρι σήμερα, οι εκλογές του 2015 έχουν μια μοναδικότητα. Για πρώτη φορά κυοφορούν κάλπες Γενάρη μήνα.

Η αποφυγή διεξαγωγής εκλογών στο τέλος του χρόνου κι αμέσως με την έναρξη του νέου ήταν μια σταθερή και αμετακίνητη μεταπολεμική παράδοση. Ουδεμία από τις εννιά αναμετρήσεις της περιόδου 1946 – 1964 είχε διεξαχθεί το δίμηνο Δεκέμβριος – Ιανουάριος.

Οι λόγοι είναι προφανείς και σχετίζονται με τις γιορτές. Οι καθαυτό μέρες τους και λίγο πριν , κανονικά, δεν προσφέρονταν για προεκλογικές εκστρατείες. Ούτε και οι αμέσως επόμενες, όταν οι πολίτες από τη γιορταστική ατμόσφαιρα προσγειώνονταν στη σκληρή συνήθως καθημερινή πραγματικότητα.

Στην ενίσχυση της παράδοσης, όχι εκλογές στις γιορτές, προστρέχουν, φυσικά, και αιτίες που σχετίζονται με τα καιρικά φαινόμενα. Τη συμμετοχή ή την αποχή των πολιτών, που συναρτάται άμεσα με τις δυσκολίες στις μετακινήσεις. Φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο κατά το παρελθόν με τους αποκλεισμούς ορεινών περιοχών, διακοπές στην κυκλοφορία, θαλασσοταραχές κ.α.

Πρέπει να πάμε πολύ πίσω, στην προπολεμική εποχή, για να βρούμε κάλπες ν΄ ανοίγουν τον Ιανουάριο. Συγκεκριμένα πριν από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και την επιβολή της βασιλομεταξικής δικτατορίας. Τότε για πρώτη και τελευταία φορά στον 20ο αιώνα διεξάγονται εκλογές πριν ακόμη ολοκληρωθεί ο Ιανουάριος.

Εκλογές τον ίδιο μήνα κατά το 19ο αιώνα ήταν πάλι σπάνιες. Παρά τις συχνές αναμετρήσεις καταγράφονται μόνο τρεις φορές. Σ΄ αυτές, όπως και στη μεταγενέστερη περίπτωση, οι λόγοι που υπαγορεύουν τη χρονική στιγμή οφείλονται κυρίως σε βασιλικές επεμβάσεις. Σε υπολογισμούς της Αυλής για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του στέμματος.

 

ekl3

 

Σατυρικά σκίτσα του Νέου Αριστοφάνη για τα πάθη του λαού και τις σπαζοκεφαλιές Τρικούπη Δηληγιάννη στα τέλη του 19ου αιώνα

Σατυρικά σκίτσα του Νέου Αριστοφάνη για τα πάθη του λαού και τις σπαζοκεφαλιές Τρικούπη Δηληγιάννη στα τέλη του 19ου αιώνα

 

Αυτό το στίγμα δίνουν οι στίχοι του Γ. Σουρή για τις εσπευσμένες εκλογές του Ιανουαρίου 1887:

Κι’ ἐκάθισα περίλυπος εἰς τῆς Βουλῆς τὰς θύρας
κι’ ἐπάνω πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀνύψωσα τὰς χεῖρας,
καὶ γοερῶς ἐθρήνησα ὡς τὸν Ἱερεμίαν
αὐτὴν τὴν ἀπροσδόκητον τοῦ ἔθνους τρικυμίαν,
ἐνῷ ἀγρία γύρω μου ἠχὼ ἀντιλαλεῖ,
πὼς στὰ καλὰ καθούμενα μᾶς φεύγει κι’ ἡ Βουλή.

Καὶ ἤκουσα τὰ στόματα τοῦ πατριώτου κόσμου,
ἀρὰς καὶ ἀναθέματα νὰ ἐκστομοῦν ἐμπρός μου,
κι’ ἐρώτησα μονάχος μου ἐν ἀπορίᾳ τόσῃ
γιατί καὶ πῶς διάλυσις ὁ βασιλεὺς νὰ δώσῃ.
Κι’ οἱ μὲν κι’ οἱ δὲ μ’ ἀπήντησαν μὲ χέρια σταυρωμένα:
«Βασιλικὴ διαταγὴ καὶ τὰ σκυλιὰ δεμένα».

 

Όλες ήταν κρίσιμες

Το πιο ενδιαφέρον με τις εκλογές του Γενάρη είναι ότι όλες αποδείχτηκαν, για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά και σε συνδυασμό με άλλα γεγονότα, κομβικές για τις μετέπειτα εξελίξεις.

Στην πρώτη περίπτωση (1861) οδήγησαν στην έξωση του Οθωνα και σε νέο Σύνταγμα . Στη δεύτερη (1873) στην αρχή της δεδηλωμένης, ενώ στην τρίτη (1887) σηματοδοτούν την πιο μακρά τρικουπική περίοδο. Στην τελευταία περίπτωση (1936) ακολουθεί η επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά..

Καθοριστικές, όμως, ήταν και οι εκλογικές αναμετρήσεις, που έγιναν τον τελευταίο μήνα της χρονιάς. Οι πρώτες δεκεμβριανές κάλπες του 20ου αιώνα (1915) ήταν μέρος του Εθνικού Διχασμού, ενώ οι δεύτερες (1923) οδήγησαν στην έκπτωση της δυναστείας των Γκλύξμπουργκ και την εγκαθίδρυση της Β Ελληνικής Δημοκρατίας.

 

 

Σκίτσο για τις εκλογές του 1915 με του Γούναρη και Βενιζέλο να διεκδικούν την ασπρόμαυρη κάλπη με τα σφαιρίδια

Σκίτσο για τις εκλογές του 1915 με του Γούναρη και Βενιζέλο να διεκδικούν την ασπρόμαυρη κάλπη με τα σφαιρίδια

 

Οι πρώτες τον 20ο αιώνα

Η επιλογή της 26ης Ιανουαρίου 1936 για τη διεξαγωγή εκλογών ανήκε στο βασιλιά Γεώργιο Β. Μετά την επάνοδό του, με το νόθο δημοψήφισμα (Νοέμβριος 1935), επεδίωκε να εμφανιστεί εσπευσμένα ως εγγυητής της «εθνικής ενότητας», υπερβαίνοντας το διχασμό βενιζελικών – αντιβενιζελικών.

Απαλλάχτηκε από τον πραξικοπηματία Κονδύλη, διόρισε πρωθυπουργό υπηρεσιακής κυβέρνησης τον Κ. Δεμερτζή και το Δεκέμβριο με την προκήρυξη εκλογών διέλυσε τη Βουλή.

Τα βασικά πολιτικά κόμματα ( βενιζελικοί- δημοκρατικοί και αντιβενιζελικοί – βασιλικοί ή) είτε δεν επιθυμούσαν, γενικώς, εκλογές είτε συμφωνούσαν με τη διεξαγωγή τους αργότερα. Έτσι, για παράδειγμα, οι Φιλελεύθεροι (Σοφούλης) πρότειναν να διεξαχθούν τον Απρίλιο, οι Προοδευτικοί (Καφαντάρης) μετά το τέλος του χειμώνα επικαλούμενοι δυσχέρειες στις μετακινήσεις κλπ.

Εκτάκτως, λοιπόν, διεξήχθηκαν τότε, όπως εκτάκτως ίσχυσε και το αναλογικό εκλογικό σύστημα, λόγω των βασιλικών υπολογισμών για έλεγχο του μετεκλογικού πολιτικού σκηνικού.

Παραδόξως για την εποχή δεν αναφέρονται δυσχέρειες στις μετακινήσεις. Ο χειμώνας του 1936 χαρακτηρίστηκε ως ο θερμότερος των τελευταίων εβδομήντα χρόνων! Οσο για τις συνθήκες διεξαγωγής τους αρκεί ν΄ αναφερθεί ότι έγιναν με έντονες φήμες για ΅κίνημα΅, δράση κουμπουροφόρων, κυρίως, από μέρους των οπαδών του Κονδύλη, διπλοψηφίες κτλ. Είναι χαρακτηριστικό από την άποψη αυτή ότι ο αρχηγός των Φιλελευθέρων Σοφούλης ζητούσε επίμονα ν΄ αναλάβει την τήρηση της τάξης ο στρατός και το ναυτικό.

Ο στόχος της Αυλής για συνεργασία των αστικών κομμάτων υπό τη σκέπη της δεν επιτεύχθηκε. Οι δυο μεγάλες παρατάξεις ισοψήφισαν (142 και 143 έδρες αντιστοίχως), αλλά η καθεμιά δεν παραιτούνταν από τα ΅πρωτεία΅. Είναι γνωστές οι ζυμώσεις που ακολούθησαν )αδυναμία συνεννόησης, παραλίγο υλοποίηση συμφωνίας Σοφούλη με κομμουνιστές κτλ.

Κυβέρνηση, όμως, δεν σχηματίστηκε από τα δυο μεγάλα κόμματα, ο Δεμερτζής επανήλθε, μετά το θάνατό του ανέλαβε ο Μεταξάς (Απρίλιος 1936) και μέσα από περιπέτειες τα προβλήματα «λύθηκαν» με τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

 

Ο βασιλιάς και ο Μεταξάς. Ο τελευταίος ξεκίνησε από υπουργός, έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, πρωθυπουργός και, τελικά, δικτάτορας. Πάντα ελέω Γεωργίου Β.

Ο βασιλιάς και ο Μεταξάς. Ο τελευταίος ξεκίνησε από υπουργός, έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, πρωθυπουργός και, τελικά, δικτάτορας. Πάντα ελέω Γεωργίου Β.

 

 

Δεκεμβριανές κάλπες 

Στον 20ο αιώνα προκηρύχτηκαν και έγιναν εκλογές την «απαγορευμένη» γιορταστική περίοδο άλλες δυο φορές. Όχι τον Ιανουάριο, αλλά το Δεκέμβριο (1915 και 1923) . Η Η διεξαγωγή τους τότε δεν οφείλεται σε κάποιες πολιτικές μεθοδεύσεις και υπολογισμούς, αλλά στις έκτακτες και ανώμαλες κοινοβουλευτικά συνθήκες, που απορρέανε από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μικρασιατική καταστροφή.

Τις πρώτες προκήρυξε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος το Δεκέμβριο (στις 6 με το παλιό ημερολόγιο και 19 με το νέο) του 1915. Ήταν η δεύτερη αναμέτρηση μέσα στην ίδια χρονιά (η πρώτη τον Μάιο) σε πολεμικές συνθήκες, καθεστώς επιστράτευσης και με αποχή των βενιζελικών. Με αυτές επισφραγίστηκε ο «Εθνικός Διχασμός». Αμέσως μετά η Ελλάδα χωρίστηκε στα δυο (βασιλικό κράτος Αθηνών και βενιζελικό Θεσσαλονίκης).

Οχτώ χρόνια αργότερα εκλογές για τις 9 Δεκεμβρίου αρχικώς θα προκηρύξει το «επαναστατικό καθεστώς» Πλαστήρα- Γονατά. Θα διεξαχθούν με περιπετιώδη τρόπο μια βδομάδα αργότερα με αποχή των αντιβεζενιλικών κομμάτων αυτή τη φορά. Θα οδηγήσουν στην απομάκρυνση του βασιλιά και την αβασίλευστη δημοκρατία.

 

Σκίτσο με τον Μεταξά οδηγό σε τανκ να συνθλίβει εργάτες που διαδηλώνουν μετά τις εκλογές του 1936

Σκίτσο με τον Μεταξά οδηγό σε τανκ να συνθλίβει εργάτες που διαδηλώνουν μετά τις εκλογές του 1936

 

Το κρύο και οι λάσπες δεν φοβίζουν…

Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές που διεξάγονται Ιανουάριο στα νεοελληνικά χρονικά είναι και οι τελευταίες πριν από την έξωση του Όθωνα. Η φιλοβασιλική κυβέρνηση Αθ. Μιαούλη, που βρισκόταν στην εξουσία από το 1859, ξαφνικά «έχασε» την πλειοψηφία στη Βουλή (πρόεδρος εκλέχτηκε ο Θρ. Ζαίμης, που συντάχθηκε με την αντιπολίτευση) το Νοέμβριο του 1860.

Ο Όθωνας τη διέλυσε με βίαιο τρόπο τη Βουλή (συνεδρίαζε τότε στο κτίριο του Πανεπιστημίου) και προκηρύχτηκαν εκλογές για τις 16 Ιανουαρίου. Σύμφωνε με σύγχρονο πολιτικό «απωλέσαμεν την πλειοψηφία εν ταις Βουλαίς (οι φιλοβασιλικοί), αλλ’ ο Βασιλεύς σταθεράν έχει την θέλησιν του διατηρήσαι το υπουργείον και διά της λόγχης»

Μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας (υπήρξαν τραυματίες και νεκροί προεκλογικά ) και με καλπονοθεία οι βασιλικές δυνάμεις κυριάρχησαν στη νέα Βουλή. Η νέα κυβέρνηση Μιαούλη, λόγω της πρακτικής της, βαφτίστηκε «υπουργείο του αίματος». Για λίγο, όμως, θα παραμείνει στην εξουσία, αφού πολύ γρήγορα θα τις σαρώσει το αντιδυναστικό τσουνάμι, που θα οδηγήσει στην εκδίωξη του Οθωνα.

Με τις επεμβάσεις του στέμματος σχετίζονται και οι επόμενες γεναριάτικες εκλογές. Ο Γεώργιος Α Γκλύξμπουργκ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Επ. Δεληγιώργη (διέθετε μόνο 7 βουλευτές! ). Χρησιμοποίησε κάθε συνταγματικό μέσο για την παραμονή της κυβέρνησης «ασύγνωστης μειοψηφίας» και αφού εξάντλησε κάθε μέσο διέλυσε τη Βουλή (τέλη Νοεμβρίου 1872). Ετσι, ώστε να μετατραπεί η κυβέρνησή του σε υπηρεσιακή, να παρατείνει το βίο της και μέσω των εκλογών στις 27-30 Ιανουαρίου να μετατραπεί σε πλειοψηφική. Όπως κι έγινε.

Εκλογικοί υπολογισμοί από τον Χαρ. Τρικούπη αυτή τη φορά υπαγόρευσαν και την τρίτη προσφυγή σε κάλπες Ιανουάριο μέσα στο 19ο αιώνα.

Η πλειοψηφία Τρικούπη είχε προέλθει από αποσκιρτήσεις βουλευτών και τη διάσπαση του δηληγιαννικού κόμματος (μέσα 1886). Παρά το γεγονός ότι διατηρούνταν ακόμη και μετά από αποχώρηση ορισμένων βουλευτών ο Τρικούπης διέλυσε τη Βουλή (Νοέμβριος 1886). Προσέβλεπε στην κατάκτησή της μέσω εκλογών. Πράγμα που πέτυχε στις 4 Ιανουαρίου 1887. Κέρδισε πανηγυρικά τις εκλογές κατακτώντας τις 90 από τις 150 έδρες (είχαν μειωθεί από τις 250 των προηγούμενων εκλογών.

Οσο για τις συνθήκες είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι του σατυρικού Νέου Αριστοφάνη:

«Το κρύο και οι λάσπες κανένα δεν φοβίζει
Αλλά εκεί που θέλει χαρούμενος ψηφίζει
Αρκεί ο βουλευτής του να πη πως θα φροντίσει…
Τον λόγον του να δόσει ότι θα τον συνδράμει»

 

Ο Α. Παπανδρέου στα κυβερνητικά έδρανα μετά τη νίκη της Ενωσης Κέντρου. Μετά τις εκλογές του 1963 η ΕΚ του πατρός Γ. Παπανδρέου έσπευσε να προκηρύξει εκλογές το Φεβρουάριο του 1964.

Ο Α. Παπανδρέου στα κυβερνητικά έδρανα μετά τη νίκη της Ενωσης Κέντρου. Μετά τις εκλογές του 1963 η ΕΚ του πατρός Γ. Παπανδρέου έσπευσε να προκηρύξει εκλογές το Φεβρουάριο του 1964.

 

Και παραμονές Χριστουγέννων

Το 19ο αιώνα διενεργήθηκαν και οι μοναδικές εκλογές κατά τις παραμονές των Χριστουγέννων (20 Δεκεμβρίου 1881). Προκηρύχτηκαν από την τελευταία κυβέρνηση Κουμουνδούρου για να εκπροσωπηθούν οι νέες χώρες, όπως ονομαζόταν η Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου, με την Άρτα, μετά την προσάρτησή τους. Σ΄ εκείνη την πρώτη περίοδο του δικομματισμού (εναλλαγή Κουμουνδούρου – Τρικούπη στην κυβέρνηση) το αποτέλεσμα ήταν «ισοπαλία», αλλά στην πορεία ο Τρικούπης με την προσχώρηση των Θεσσαλών βουλευτών στο κόμμα του συγκέντρωσε την πλειοψηφία και σχημάτισε κυβέρνηση.

Για την ιστορία οι εκλογές σηματοδότησαν το τέλος των κυβερνήσεων Κουμουνδούρου, αλλά και του ίδιου (πέθανε δυο χρόνια αργότερα ). Ανέτειλε το άστρο του Δηληγιάννη, ως αντίπαλο σε κείνο του Τρικούπη.

 

Ουρά σ΄εκλογικό κέντρο το χειμώνα την περίοδο των διπλών προδικτατορικών εκλογών με νικητή τον Γ. Παπανδρέου

Ουρά σ΄εκλογικό κέντρο το χειμώνα την περίοδο των διπλών προδικτατορικών εκλογών με νικητή τον Γ. Παπανδρέου

 

Το εκλογικό μηνολόγιο

Το εκλογικό μηνολόγιο από τη θέσπιση του Συντάγματος το 1844, μέχρι την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση του 2012, αναδεικνύει «πρωταθλητές» τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο.

Αυτούς τους δυο μήνες έχουν διενεργηθεί οι περισσότερες από τις 63 νεοελληνικές εκλογικές αναμετρήσεις . Για την ακρίβεια έχουν στηθεί κάλπες από 10 φορές.

Ακολουθούν ο Μάρτιος και ο Μάιος που μετρούν από 7 εκλογές. Έπεται ο Φεβρουάριος και ο Σεπτέμβριος με 5. Αμέσως μετά ο Ιανουάριος, Απρίλιος και Ιούνιος με 4.

Την περίοδο με τα «μπάνια του λαού» σημειώνονται οι λιγότερες (2 τον Ιούλιο και 2 Αύγουστο).

Κατά τη μεταπολίτευση (1974 – σήμερα ) ουδεμία από τις δεκαπέντε (15) εκλογικές αναμετρήσεις εξελίχτηκε το χειμώνα (Δεκέμβριος – Φεβρουάριος). Στη μεταπολεμική περίοδο τους χειμερινούς μήνες καταγράφονται μόλις δυο(2) από εννιά (9) βουλευτικές εκλογές.

Στην πρώτη η επιλογή ( 19 Φεβρουαρίου 1956) ήταν του Κ. Καραμανλή, μετά τα «εκλογομαγειρέματα» του αρχηγού της νεοσύστατης ΕΡΕ και του διορισμού του στην πρωθυπουργία.

Στη δεύτερη (16 Φεβρουαρίου 1964) την πρωτοβουλία είχε ο Γ. Παπανδρέου. Η Ενωσις Κέντρου δεν είχε εξασφαλίσει αυτοδυναμία στην προηγούμενη αναμέτρηση (Νοέμβριος 1963),πράγμα που υπολόγιζε ότι θα γινόταν με νέες εκλογές. Πράγματι αυτό συνέβη στις τελευταίες κάλπες πριν από τη δικτατορία του 1967.

Συνολικά από το 1844 μέχρι σήμερα χειμώνα )Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος) έχουν διεξαχθεί δώδεκα (12) φορές εκλογές. Οι περισσότερες το 19ο αιώνα.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top