Δείγματα σύγχρονης Αραβικής λογοτεχνίας

Επιμέλεια- επιλογή- μετάφραση: Πέρσα Κουμούτση //

«Φόρστερ» κεφάλαιο από το μυθιστόρημα με τίτλο «Η δεύτερη ζωή του Καβάφη» του αιγύπτιου συγγραφέα Τareque Emam, μετάφραση από τα αραβικά, Πέρσα Κουμούτση

Άφησε το τεράστιο χειρόγραφο μπροστά στον Κωνσταντίνο.

” Τέλος… Η Αλεξάνδρεια έγινε βιβλίο!”

Η λέξη ‘τέλος’ τον αφυπνίζει, σηκώνει το βλέμμα στο πρόσωπο του φίλου του και το παρατηρεί με προσοχή. Το βλέμμα του μοιάζει χαμένο, σαν έχει ξεστρατίσει σε έναν άλλο κόσμο από εκείνον τον απτό, ενώ και ίδιος μοιάζει να απουσιάζει. Σαν να είναι άρρωστος, ή σαν να βρίσκεται αλλού, σε ένα αποχαιρετιστήριο πανηγύρι, για παράδειγμα. Όταν καταφέρνει επιτέλους να χαμογελάσει, το χαμόγελο είναι ξέθωρο, επιβεβαιώσει το μαρασμό, τη φθορά που είχε συρθεί για τα καλά πάνω του. Παίρνει στα χέρια του το χειρόγραφο, το ξεφυλλίζει, ενώ ο περιχαρής επισκέπτης με το αστραφτερό χαμόγελο συνεχίζει, «Ακόμα δε μπορώ να το πιστέψω ότι ολοκλήρωσα το βιβλίο». Αμέσως μετά σηκώνεται και με ανάλαφρο βήμα βγαίνει για λίγο έξω από το δωμάτιο. Όταν επιστρέφει κρατά στα χέρια του δυο ποτήρια με το ποτό που είχε ετοιμάσει. Πίνει την πρώτη γουλιά και του εξηγεί με μια δόση έπαρσης που ενοχλεί τον Κωνσταντίνο. «Προσπάθησα να αναφερθώ εκτενώς σε όλες τις ιστορικές περιόδους τις Αλεξάνδρειας στη διάρκεια των δυο χιλιάδων διακοσίων πενήντα χρόνων από την ίδρυση της. Έμφαση έδωσα στις δυναστείες των Πτολεμαίων, εκκινώντας από την ηρωική σκηνή της εισόδου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και εμμένοντας λίγο περισσότερο στην ιστορία της τελευταίας βασίλισσας της δυναστείας, Κλεοπάτρας. Την αραβική εποχή την ανέπτυξα σε λιγότερα κεφάλαια, παρότι κυριάρχησε για περισσότερο από χίλια χρόνια, από τον Άμρου Ιμπν ελ Ας ως τονΝαπολέοντα..»

Ο Κωνσταντίνος δεν απαντά, συνεχίζει, ωστόσο, να ξεφυλλίζει το χειρόγραφο.

«Οι αναφορές στα αξιοθέατα και τα ιστορικά μνημεία της Αλεξάνδρειας δεν είναι αυτόχρημα απολαυστικές , προσελκύουν όμως το ενδιαφέρον γιατί συνδέονται άρρηκτα με το παρελθόν της.» Ο Καβάφης δεν τον ακούει, είναι απορροφημένος στο δεύτερο μέρος του έργου, μοιάζει να αναζητά τους τίτλους των κεφαλαίων. Είναι φανερό ότι έχει μείνει έκθαμβος από το εκπληκτικό σε λεπτομέρεια ταξίδι του άνδρα που ξεκινά από την πλατεία Μοχάμεντ Άλι, την οποία ο Φόρστερ μετατρέπει σε σταθερό σημείο εκκίνησης κι αναφοράς και που διαχτινώνεται σε όλο το φάσμα του διερευνητικού αυτού ταξιδιού. Περιγράφοντας ένα διαφορετικό δρόμο κάθε φορά αποκαλύπτει και μια νέα πτυχή της ανθρωπογεωγραφίας και της ιστορίας της Αλεξάνδρειας. Αλλά τι είναι όλοι αυτοί οι χάρτες, τα σχεδιαγράμματα, οι φωτογραφίες, τα επεξηγητικά σχόλια που τις συνοδεύουν; Στη διάρκεια τ
ης διερευνητικής αυτής διαδικασίας, ο Φόρστερ δεν έχει σταματήσει να φλυαρεί. Θυμίζει μικρό παιδί, ευτυχισμένο με το καινούριο παιγνίδι που επινόησε. «Εξαιρετική δουλειά» μουρμούρισε ο Κωνσταντίνος και τότε ο άλλος πετάχτηκε πάλι όρθιος, αυτή τη φορά για να κτυπήσει τον ώμο του φίλου του γεμάτος ευγνωμοσύνη. Ο συγκροτημένος Άγγλος είχε χάσει το φλέγμα και την ψυχραιμία του, η Αλεξάνδρεια του είχε πάρει τα μυαλά. «Θα σου το αφήσω για να το διαβάσεις με ησυχία και προσοχή και βέβαια οι όποιες επισημάνσεις σου είναι καλοδεχούμενες, μάλιστα σε προκαλώ, αγαπητέ μου να είσαι όσο περισσότερο γίνεται αυστηρός. Ξέρω ότι καταχρώμαι τη φιλία σου, αλλά ξέρω επίσης ότι το κείμενο αυτό ταιριάζει στον ιστορικό ερευνητή που διαχειμάζει μέσα σου.»

Ο Κωνσταντίνος χαμογελά πάλι ξέθωρα, νιώθει ντροπή για τη ζήλεια που τον κατακλύζει ξαφνικά. Αυτός ο άγγλος ολοκλήρωσε ένα ολόκληρο βιβλίο στη διάρκεια ενός και μόνο περιπάτου του στην Αλεξάνδρεια, ενώ εσύ ξόδεψες μια ολόκληρη ζωή στη μήτρα της, χωρίς ουσιαστικά να τη γνωρίσεις, σκέφτεται. Ναι, ο φθόνος έχει πλέον κυριαρχήσει, τόσο που ξεχνά τον αυθόρμητο θαυμασμό που εξέφρασε νωρίτερα για το μεγαλειώδες πόνημα του φίλου του. Αρχικά, σκέφτεται να αρνηθεί ευγενικά, να επινοήσει ένα εύπιστο πρόσχημα, μια εύλογη αιτία για να τον αποφύγει, έπειτα ακολουθεί μια δεύτερη σκέψη, να κρατήσει το χειρόγραφο και να μην του το επιστρέψει. Κλάπηκε, το πήραν μέσα από τα χέρια μου, θα του έλεγε, προφανώς κάποιος από τους επισκέπτες μου το έκρυψε μέσα στα ρούχα του και εξαφανίστηκε. Συνέβη, φίλε μου κάποια φορά και με τα δικά μου ποιήματά. Δεν ξέρω στα αλήθεια πώς να απολογηθώ… Θα τον σκότωνε η σκέψη πριν ακόμα προλάβει να τους δώσει εξηγήσεις. Ο Άγγλος συνεχίζει να τον παρατηρεί με προσοχή, λαχταρά να του αφηγηθεί το όνειρό που είδε προ ήμερών, τη νύχτα που ολοκλήρωσε το βιβλίο του. Να του ξεφουρνίσει το ερώτημα που τον βασάνιζε από τότε. Πασχίζει ακόμα να ξεπεταχτεί από τα βάθη της ψυχής του, αλλά την τελευταία στιγμή το συγκρατεί. Μόνο συνεχίζει να περιεργάζεται το κάτωχρο πρόσωπο του Κωνσταντίνου για να βεβαιωθεί ότι ήταν όνειρο εκείνο και πώς μόνο στο όνειρο ο φίλος του επιδίωξε το πνιγμό του..

Θυμάται το όνειρο με εκπληκτική διαύγεια. Περπατούσε πάνω σε ένα τεράστιο χάρτη, ένα χάρτη ίσο σε μέγεθος με την ίδια την πόλη. Κάθε φορά που πατούσε πάνω σε ένα από τα σημεία του, εκείνο ζωντάνευε, έπαιρνε σάρκα και οστά, γινόταν δρόμος ή πλατεία, πάνω στο οποίο φύτρωναν σπίτια, μαγαζιά, άνθρωποι και πύλες… Μπροστά σε μια από αυτές στεκόταν εκείνος, ο Καβάφης, και τον κοιτούσε επίμονα. Τον περιεργαζόταν σαν να περιεργαζόταν ένα παράξενο παιγνίδι. Φορούσε την ένδυση των φρουρών, τις κελεμπίες των φελάχων ακόμα και σαρίκι, αλλά το αγγλικό κουστούμι του διαφαινόταν καθαρά κάτω από τα ρούχα. Όμως, γιατί μεταμφιέζεται κατ αυτόν τον τρόπο, αναρωτήθηκε. Όταν τελειώνει την περιήγηση του πάνω στον χάρτη, που είναι απλωμένος κάτω από τα πόδια του, ολόκληρη η Αλεξάνδρεια έχει αποκτήσει ζώσα ύπαρξη και ανασαίνει, ενώ το χαρτί , η μόνη απόδειξη για το ότι στέκεται πάνω του, εξαφανίζεται, το ίδιο και οι πύλες. Αναζητά τον Καβάφη, τον βλέπει να στέκεται σε πολλά σημεία ταυτοχρόνως , στέκεται παντού μπροστά από κάθε πόρτα που ξεφυτρώνει. Η εικόνα αυτή πολλαπλασιάζεται συνεχώς. Ξαφνικά οι δρόμοι και η πύλες εξαφανίζονται, εκτός από μία. Με δυσκολία καταφέρνει να προσεγγίσει τον Καβάφη που στέκεται έξω από τη μοναδική πύλη που παρέμεινε ανέπαφη. Τον είδε να του κάνει νόημα από μακριά, ψελλίζοντας ακαθόριστα σε απλή αραβική γλώσσα. Και έτσι όπως συνέχιζε να μουρμουρίζει, ο Φόρστερ επιτέλους κατάφερε να φτάσει κοντά του. Αλλά μόλις απλώνει το χέρι του για τον χαιρετισμό, ο Καβάφης τον τραβά με όλη του τη δύναμη και τον σπρώχνει στο εσωτερικό της πύλης και κλείνει πίσω του αστραπιαία την πόρτα. Ο Φόρστερ βρέθηκε να πνίγεται στη φουρτουνιασμένη θάλασσα που κρυβόταν πίσω από το μοναδική διέξοδο κινδύνου. Ξύπνησε λαχανιασμένος, για μισή και πλέον ώρα προσπαθούσε να ηρεμήσει, να συνέλθει από την ξαφνική προδοσία του φίλου του. Δεν πίστευε ότι είχε καταφέρει να σωθεί από βέβαιο πνιγμό, έτσι αποφάσισε την επόμενη φορά που θα τον έβλεπε να τον ρωτήσει ‘ γιατί με έσπρωξες, γιατί ήθελες να πνιγώ;. Εντούτοις, αντάλλαξε την ερώτηση με ένα ικετευτικό βλέμμα, ένα βλέμμα γεμάτο ικεσία και εκλιπάρηση που ταλαντεύτηκε ανάμεσα στο πρόσωπο του φίλου του και το χειρόγραφο που κρατούσε ακόμα στα χέρια του. Ο Κωνσταντίνος ένιωσε την ανάγκη να πει στο φίλο του κάτι που τελικά δεν μπόρεσε να εκστομίσει, « Αφού τέλειωσες με το βιβλίο, τότε τέλειωσε και η ζωή σου σε αυτή την πόλη».

Ο Τάρεκ Εμαμ (1977- ) είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.

Κούκλα της θάλασσας, Xάλεντ Ραούφ (1975-_ )

(γράφτηκε απ’ ευθείας στα ελληνικά)

Εμένα,
για πατρίδες μη με ρωτάτε
Ταξιδιώτης είμαι
μα Ιθάκη δεν έχω

Ξέρω μονάχα μιαν Αλεξάνδρεια
που κάποτε μου χάρισε το ταξίδι
και μ’ έδιωξε
Ύστερα
άνοιξαν πο πύλες της θάλασσες
κι έφυγα

ΕΜΕΝΑ,
μήτε γι’ αγάπη, μήτε για νοσταλγία
μη μου μιλάτε

Μια γοργόνα ήξερα μικρός
που συναντιόμασταν κρυφά
κάθε βράδυ στο Φάρο
και μαζί γελάγαμε, κλαίγαμε,
βρίζαμε και φωνάζαμε.
Και μια νύχτα, μεθυσμένος από έρωτα
της είπα:
Βλέπω τον ήλιο στα μάτια σου
και τ’ άστρα στις μπούκλες των
μαλλιών σου
Με κοίταξε με βουρκωμένο βλέμμα
και μου φώναξε
ΕΛΑ

Φοβήθηκα
Της απάντησα.. ΟΧΙ
Θύμωσε, και φεύγοντας μου είπε:
Τον ήλιο να βλέπεις τη νύχτα
και τ’ άστρα το καταμεσήμερο…. Φύγε!

Κι έφυγα

ΕΓΩ,
Ιθάκη
δεν γυρεύω.
Μιαν Αλεξάνδρεια να θυμάμαι
χρόνια δεμένη σάκος με άμμο
στα πόδια μου τη σέρνω
και με σέρνει.

Πηνελόπη
δεν έχω εγώ καμιά.
Μια κούκλα της θάλασσας
ξέρω μόνο
που τη βλέπω να βγαίνει
στο γιαλό
να περιμένει

Κάθε νύχτα στο Φάρο κάθεται
και περιμένει.
Ακόμα κλαίει, γελάει
περιμένει.
Περιμένει και επιμένει να φωνάζει
Φωνάζει… ΕΛΑ
ΕΓΩ,
το ξέρω, τώρα δε φοβάμαι πια,
δε φοβάμαι
Στον ύπνο μου
τη φωνάζω κι εγώ
ΝΑΙ
άντεξε
μια
ζωή
ακόμα
κι
έφτασα.

Ο Χάλεντ Ραούφ ειναι διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης και μεταφραστής λογοτεχνίας.

Τα κείμενα της σειράς δημοσιεύονται και μεταφράζονται για πρώτη φορά από τα αραβικά από την Πέρσα Κουμούτση στο Fractal.