Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η ιστορία της δουλείας στη Ρώμη
04/05/2016, 10:27 πμ

Η ιστορία της δουλείας στη Ρώμη

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

egxeiridio«Εγχειρίδιο διαχείρισης δούλων» του Μάρκου Σιδώνιου Φαλξ και Τζέρι Τόνερ, Εκδ. Κλειδάριθμος, σελ. 256

 

Γράφει η Τόνι Μόρισον στο «Έλεος», ένα μυθιστόρημα-γροθιά με θέμα τη δουλεμπορία στην Αμερική κατά τα τέλη του 16ου αιώνα: «Είναι σκληρό να σου δοθεί εξουσία έναντι κάποιου άλλου. Είναι λάθος να αποσπάσεις την εξουσία από κάποιον άλλον. Είναι κακό να δώσεις την κυριαρχία του εαυτού σου σε κάποιον άλλον».

Η δουλεία είναι σύμφυτη με την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους από τη νομάδικη, πρωτόγονη ζωή στη δημιουργία πόλεων, κρατών, αλλά κυρίως αυτοκρατοριών. Η κατίσχυση του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο, η επιβολή της δύναμης έναντι της εμφανούς αδυναμίας και η δριμύτητα της εξουσίας επί των κεφαλών των ανίσχυρων, είναι μάλλον μια συνθήκη απόλυτα ανθρώπινη. Κανένα άλλο «στέλεχος» της πανίδας που κατοικεί επί της γης δεν θα τολμούσε να λειτουργήσει με τόσο ωφελιμιστικό, υπολογιστικό, πληγωτικό και ολότελα προσβλητικό τρόπο όσο ο άνθρωπος σε όμοιό του. Ακόμη και στην Αρχαία Αθήνα των τρανών επιτευγμάτων και της δεσποτικής δύναμης, η δουλειά θεωρούνταν μια απόλυτα λογική πρακτική, η οποία μάλιστα διαχώριζε με τρόπο απροσχημάτιστο της ανωτερότητα των ελεύθερων Αθηναίων από τους βάρβαρους αλλότριους. Για τους Έλληνες δεν υπήρχε αμφιβολία: η φύση δεν κάνει λάθος με αποτέλεσμα κάποιους να τους «βαφτίζει» εξαρχής δούλους και άλλους ελεύθερους. Μεταξύ τους ένα τείχος ορθωνόταν, μια τάφρος κατάπινε όποιον σκλάβο προσπαθούσε να περάσει στην απέναντι όχθη.

Αντιθέτως, αν υπάρχει μια ιστορική περίοδος όπου τα όρια της δουλειάς είναι δυσδιάκριτα, αυτή είναι η ρωμαϊκή. Όχι πως δεν υπήρχε το απεχθές φαινόμενο, όμως ταυτοχρόνως υπήρχαν δικλείδες αποσυμπίεσης όπου επέτρεπαν σε έναν απελεύθερο να διεκδικήσει το όραμα της ανεξαρτησία του. Η αυταξία του δούλου, χαμένη εξαρχής όσο βρισκόταν κάτω από την ιδιοκτησία του κυρίου του, μπορούσε, υπό συνθήκες, να διεκδικηθεί και να αποκτηθεί. Υπό όρους βέβαια και κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ποτέ υπέρ του αιτούντα, ωστόσο υπήρχε ως δυνητική συνθήκη. Το τι ακριβώς συνέβη στα χρόνια της Pax Romana διηγείται με το δικό του τρόπο ο Μάρκος Σιδώνιος Φαλξ, ένας Ρωμαίος που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά και από οικογένεια συγκλητικών. Υπηρέτησα στη «Σιδηρά» Λεγεώνα VI για πέντε χρόνια, πολέμησε έναντι ανυπότακτων φυλών, παρασημοφορήθηκε και όταν επέστρεψε στη Ρώμη κλήθηκε να διαχειριστεί τη μεγάλη ακίνητη περιουσία του που εκτεινόταν μέχρι τα εδάφη της Αφρικής.

Φυσικά, ο Φαλξ δεν… γράφει μόνος του• τον βοηθάει στην ανάπτυξη των σκέψεών του –απόρροια του προσωπικού βιώματος- ο καθηγητής και συγγραφέας Τζέρι Τόνερ. Απαραίτητη σημείωση: ο Φαλξ δεν είναι υπαρκτό πρόσωπο, ο Τόνερ είναι. Σίγουρα κατά την περίοδο που εξετάζει το βιβλίο, τον 1ο αιώνα μ.Χ και εντεύθεν, θα πρέπει να υπήρχαν κάμποσοι… Φαλξ στη Ρώμη, αλλά όχι ο συγκεκριμένος που δεν είναι τίποτα άλλο από μια «περσόνα» που εμπνεύστηκε ο Τόνερ για να κάνει το βιβλίο του περισσότερο εύληπτο. Το καταφέρνει διότι το ψευδοιστορικό πρόσωπο του Φαλξ αποκτάει την υπόσταση του ήρωα που ζει στα όρια ενός βιβλίου ως αυθύπαρκτη οντότητα και μόλις η ανάγνωση ολοκληρωθεί καταχωρίζεται στο ράφι των… επινοημένων ηρώων. Τούτο το εύρημα από μόνο του κάνει ένα εξόχως «επικίνδυνο» βιβλίο να αποκτήσει ακόμη και εκλεπτυσμένη χάρη. Όσο μπορεί να υπάρξει τέτοια όταν αναφέρεται στο πώς ο άνθρωπος δύναται να επιβληθεί στον άνθρωπο.

Υπάρχουν σημεία του βιβλίου άκρως αιχμηρά για τον σημερινό αναγνώστη, όπου περιγράφεται το πώς οι σκλάβοι χρησιμοποιούνταν ωσάν άψυχα όντα, χειρότερα και από πράγματα, και άλλα όπου ο μεταγενέστερος σκεπτικισμός άφησε αχνά σημάδια συμπάθειας και ανθρωπισμού απέναντι στους απελεύθερους.

 

Jerry Toner

Jerry Toner

 

Ο Τόνερ, θέλοντας να καταδείξει τις καθημερινές πρακτικές, αλλά και τη λογική της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έναντι των δούλων, αφήνει τον Φαλξ να… μιλήσει κι εκείνος συμπληρώνει  στο  τέλος κάθε κεφαλαίου την εικόνα με τα δικά του σχόλια που δεν είναι τίποτα άλλο από τεκμηριωμένη επιστημονική γνώση, με την απαραίτητη καταγραφή των σχετικών πηγών.

Κάπως έτσι μαθαίνουμε τη διαδικασία αγοράς των δούλων, της διαχείρισής τους από το αφέντη τους, του καλύτερου «μάνατζεμεντ» για να είναι πιο παραγωγικοί για μεγάλο διάστημα δίχως να δημιουργούν προβλήματα, για το ποιες φυλές ήταν εκλεκτές και ποιες λιγότερο «παραγωγικές». Επίσης μαθαίνουμε για τις όποιες ελευθερίες είχαν σε χρήματα, σχέσεις, καθημερινές ανάγκες και έρωτα και φυσικά κάτω από ποιες συνθήκες μπορούσαν να γίνουν κάτι σαν Ρωμαίοι, να αποκτήσουν περιουσία και αρκετοί από αυτούς να γίνουν συν τω χρόνω με τη σειρά τους νεόπλουτοι «κύριοι» και να έχουν τους δικούς τους δούλους.

Η γενική αρχή στη Ρώμη ήταν ότι η δουλειά ήταν δεδομένη, ακόμη και ο μέγιστος Μάρκος Αυρήλιος είχε δούλους και μάλιστα πολλούς. Όμως δεν υπάρχει η κάθετη διαχωριστική γραμμή της Αθήνας. Η Ρώμη είναι μια επεκτατική δύναμη, άρα χρειάζεται χέρια στο στρατό και στις μεγάλες εκτάσεις που κυρίευε. Εκ των πραγμάτων οι δούλοι είχαν την ελπίδα να γίνουν ελεύθεροι αν βοηθούσαν στην εξάπλωση της αυτοκρατορίας. Φυσικά και υπήρχαν φαινόμενα ακραίας βιαιότητας και απάνθρωπης –έως κτηνώδους- συμπεριφοράς. Φυσικά και ο δούλος ήταν ένα «πράγμα» στην κατοχή του αφέντη του, ένα σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης για τους πλούσιους, όμως στο βάθος υπήρχε μια αχτίδα ελπίδας• για κάποιους, όχι για όλους.

Αξίζει να σημειωθεί πως με την έλευση του Χριστιανισμού ελάχιστα πράγματα άλλαξαν στη Ρώμη για τους δούλους και ήταν συχνό το φαινόμενο ακόμη και άνθρωποι που είχαν ασπασθεί πλήρως το Λόγο του Χριστού να διατηρούν στα ενδιαιτήματά τους στρατιές από δούλους.

Το βιβλίο, μέσα στην παραδοξότητά της δομής του, είναι σκληρό για το σημερινό αναγνώστη μόνο εάν είναι ανυποψίαστος. Οι απαρχές του 21ου αιώνα δεν έχουν  διαφοροποιήσει τις συνθήκες διαβίωσης για εκατομμύρια ανθρώπων που είτε ζουν κάτω από καθεστώς «καθαρής» δουλείας –ακόμη και σήμερα- είτε οδηγούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε ένα πλήρες περιθώριο που μοιάζει με μια άλλη μορφή δουλείας. Ναι, η Ρώμη μάς είναι πολύ μακρινή, αλλά και ο σύγχρονος κόσμος δεν πάει πίσω.

Η μετάφραση ανήκει στον Κωνσταντίνο Κέλλη.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top