ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Εγκλήματα στο κύμα

Από την Ελένη Γκίκα //

Τεύκρος Μιχαηλίδης: Τα Μαθηματικά και η Ιστορία στο Αστυνομικό Μυθιστόρημα [Μια συνέντευξη]

Συνδυάζοντας τα Μαθηματικά με το αστυνομικό Μυστήριο, ξεκινώντας το 2004 με τα ¨Μαθηματικά επίκαιρα», συνεχίζοντας με τα «Πυθαγόρεια εγκλήματα» δυο χρόνια μετά, είναι ο συγγραφέας που θα μας κάνει στο τέλος να λατρέψουμε και τα Μαθηματικά. Με τα βιβλία του «Ο μέτοικος και η συμμετρία, «Αχμές, ο γιος του φεγγαριού», «Μιλώντας στην Άννα για τα μαθηματικά», «Εγκλήματα δημοσιονομικής προσαρμογής» και πρόσφατα «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» από τις εκδόσεις Πόλις τα περισσότερα, ο Τεύκρος Μιχαηλίδης μας αποδεικνύει ότι μαθηματικά κι ιστορία και τέμνονται και εφάπτονται με τους αστυνομικούς φόνους και τα σκοτεινά μυστήρια και μυστικά.

-Κύριε Μιχαηλίδη με τα μαθηματικά βρίσκει κανείς ευκολότερα τον… δολοφόνο; Τι επιτυγχάνει κανείς σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα μόνο με τα μαθηματικά;

Σίγουρα η ορθολογική σκέψη που οικοδομεί αιτιοκρατικές αλυσίδες απαλλαγμένες  από φτιασίδια και προκαταλήψεις είναι σε θέση να οδηγήσει πιο αποτελεσματικά στη λύση ενός προβλήματος. Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει και σε μια μυθοπλασία. Υπάρχουν εξαιρετικές μαθηματικές – αστυνομικές ιστορίες όπου τα μαθηματικά συμβάλλουν στη συγκάλυψη και όχι στην αποκάλυψη του ενόχου. Ενδεικτικό αναφέρω την «Ακολουθία της Οξφόρδης» του Guillermo Martínez και την «Αφοσίωση του υπόπτου Χ» του Keigo Higashino.

-Ο νόμος των κατόπτρων τελικά εφαρμοσμένος στη ζωή νικά τον χρόνο; Και κατά πόσο ένα ιστορικό μυθιστόρημα αφορά το παρόν μας;

Αντιγράφω τον μεγάλο G.H. Hardy: «Θα θυμούνται τον Αρχιμήδη όταν ο Αισχύλος θα έχει ήδη ξεχαστεί, επειδή οι γλώσσες πεθαίνουν ενώ οι μαθηματικές ιδέες ποτέ». Με αυτή την έννοια, ο νόμος των κατόπτρων, όπως και κάθε μαθηματικό θεώρημα νικά το χρόνο. Όσο για το δεύτερο ερώτημα, το παρόν είναι προϊόν του παρελθόντος και δημιουργός του μέλλοντος. Πιστεύω λοιπόν ότι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε το παρελθόν, επηρεάζει ουσιαστικά το παρόν μας. Άλλωστε οι μεγάλες κινητήριες δυνάμεις τις ιστορίας, με πρωταρχική τη λαγνεία της εξουσίας, είναι διαχρονικές.

-Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» μοιάζει να είναι για σας πολλά: τα μαθηματικά που αγαπάτε, η Κύπρος που αγαπάτε… τι άλλο;

Έχετε δίκιο. Στα Σφαιρικά κάτοπτρα κατέθεσα  πρώτα απ’ όλα την αγάπη μου για τα μαθηματικά και τον πόνο μου για τα πάθη της Κύπρου όπου ο Απόλλων, αντίθετα με τον αρχαίο συνονόματό μου, δεν «μ’ εθέσπισεν οικείν». Κατέθεσα ακόμα το σεβασμό μου για τη γυναίκα που για να πορευτεί έχει να αντιπαλέψει πέρα απ’ όλα τα άλλα κι ενάντια στις κοινωνικές προκαταλήψεις και το θαυμασμό μου για όλους τους σοφούς , Αιγύπτιους, Βαβυλώνιους, Έλληνες, Άραβες που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την αυθεντία. Τέλος κατέθεσα την απέχθειά μου για την πιο μολυσματική νόσο από την απαρχή του χρόνου: το πάθος για την εξουσία.

-Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;

Πρέπει να μπορεί να με ταξιδέψει, να δώσει διέξοδο στην υπερχείλιση των συναισθημάτων μου, της οργής, του πόνου, της χαράς. Θέλω να με κάνει να τη σκέφτομαι ακόμα κι αφού κλείσω το βιβλίο, θέλω να μπορώ να ξαναγυρίσω σε αυτήν, πάλι και πάλι· και κάθε φορά που τη διαβάζω, να την ξαναγράφω διαφορετικά.

-Και ένας ήρωας για να γίνει ήρωάς σας;

Θέλω να έχει όραμα, να μπορεί να συμβιώνει με την ουτοπία του, να στέκεται κριτικά, σαρκαστικά απέναντι σε όλους και κυρίως απέναντι στον εαυτό του.

-Είναι το σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα το κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα του καιρού μας;

Νομίζω πως είναι. Στις σύγχρονες ιστορίες, του Μontalban, του Izzo και του Attia για παράδειγμα, ο γρίφος, το παλιό καλό whodunit, έχει δώσει τη θέση του σ’ ένα πλούσιο howdunit, όπου οι συνθήκες διάπραξης του εγκλήματος, το κοινωνικό του πλαίσιο, ακόμα και το ερώτημα «τι είναι έγκλημα» έχουν τον κύριο ρόλο. Καμιά φορά μάλιστα αυτό γίνεται παρά τη θέληση του συγγραφέα. Η P.D. James  ας πούμε, εκπρόσωπος του συντηρητικού κόμματος στη Βουλή των Λόρδων, μέσα από τις ιστορίες της αποδομεί και εκθέτει τη θατσερική νεοφιλελεύθερη λαίλαπα καλύτερα από οποιονδήποτε αναλυτή με «προοδευτικό» πρόσημο. Για να παραφράσουμε τον συμπατριώτη της Paul Dirac, οι ιστορίες της ξέρουν περισσότερα απ’ ότι η ίδια.

Και 12 αστυνομικές προτάσεις [Τα αστυνομικά του Καλοκαιριού]

Έξι ελληνικοί φόνοι

Τεύκρος Μιχαηλίδης «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι», εκδ. Πόλις, σελ. 326

Διδάκτωρ Μαθηματικός και ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Θαλής+ φίλοι, ο συγγραφέας, συνδυάζει τα Μαθηματικά και εν προκειμένω την Ιστορία και σ’ αυτό το βιβλίο του. Μαθηματική λογική διατυπωμένη από Άραβα μαθηματικό του 15^ου αιώνα, βρίσκει την απόλυτη εφαρμογή της από έλληνα συνάδελφο τον 20 αιώνα και βοηθά στην εξιχνίαση ενός εγκλήματος της δεκαετίας του ’50, όταν οι Άγγλοι ήταν ακόμα στα πράγματα και οι Κύπριοι προσπαθούσαν και πάλι για την απελευθέρωση. Η ιστορία, fractal στο χρόνο και στα γράμματα και στις επιστήμες: Μια εγγλέζα βυζαντινολόγος, ένας γάλλος παλαιογράφος κι ένας νεαρός έλληνας μαθηματικός καλούνται επειγόντως στην Κύπρο για να αξιολογήσουν ένα χειρόγραφο που χρονολογείται στην περίοδο της Τρίτης Σταυροφορίας. Το κείμενο αναφέρεται ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα άλυτο από την εποχή του Πτολεμαίου. Αλλά κι ένας μυστηριώδης φόνος. Το κλειδί για την λύση, οι αιώνιοι, οικουμενικοί νόμοι των κατόπτρων. Εκτός από ποίηση τα Μαθηματικά είναι και η λογική λύση.

Πέτρος Μάρκαρης «Offshore», εκδ. Γαβριηλίδης, σελ. 304

Ο συγγραφέας που κατόρθωσε να κάνει την ελληνική κρίση, ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Μετά τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια», την «Περαίωση» και το «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία», το καινούργιο μυθιστόρημα προφητικό αυτή τη φορά, ο Πέτρος Μάρκαρης το είχε παραδώσει στον εκδότη του προτού ξεσπάσει ο σάλος, με τον σαφή τίτλο «Offshore». Μια δυστοπία παρ’ όλο που στο βιβλίο έχει παρέλθει η οικονομική κρίση, με φόνους, χρήματα που υπάρχουν και τους έλληνες να έχουν επιστρέψει ακριβώς στα ίδια και επί ταυτά. Ο γρίφος του αστυνόμου Χαρίτου να βρει από το πού μπαίνουν όλα αυτά τα λεφτά.

Δημήτρης Μαμαλούκας «Ο κρυφός πυρήνας των Ερυθρών Ταξιαρχιών», εκδ. Κέδρος, σελ. 552

Επιστρέφοντας στις παλιές αγάπες του ο Δημήτρης Μαμαλούκας, Ιταλία, Νικόλα Μιλάνο και Γκαμπριέλε που γνωρίσαμε κι αγαπήσαμε από το βιβλίο του «Η χαμένη Βιβλιοθήκη του Δημητρίου Μόστρα», παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό του ένα βιβλίο εντυπωσιακό: τρομοκρατία και πολιτικές ανακατατάξεις, κλασικά αυτοκίνητα και μικρά μουσικά γκρουπ. Η εξαφάνιση ενός φοιτητή θα σταθεί η αφορμή, το κλειδί θα είναι στο τελευταίο βιβλίο ενός συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας. Τα υπόλοιπα είναι ζήτημα χρόνου. Μυστήριο και ανατροπές, ατμόσφαιρα και γοητευτικές περιγραφές, αξιαγάπητοι ήρωες και παρελθόν προς εξερεύνηση.

Βασίλης Δανέλλης «Άνθρωπος στο τρένο», εκδ. Καστανιώτη, σελ. 144

Όλα αρχίζουν με μια σκηνή στο σταθμό. Ο αφηγητής, που τυγχάνει να είναι και δημοσιογράφος, είναι αυτόπτης μάρτυρας σε έναν διπλό θάνατο. Ένας άντρας πέφτει στις ράγες και σκοτώνεται καθώς η αμαξοστοιχία βρισκόταν σε κίνηση, και ο άλλος αργότερα σωριάζεται στην αποβάθρα και πεθαίνει. Ο δημοσιογράφος συγκλονισμένος ζητά πληροφορίας από πέντε, επίσης, αυτόπτες μάρτυρες των περιστατικών: τον μηχανοδηγό, έναν που διαβάζει εφημερίδα, μια γυναίκα με όμορφα μάτια και ένα νεαρό ζευγάρι. Πουθενά δεν φαίνεται να συμφωνούν, και όχι μονάχα στις περιγραφές, αλλ’ ούτε στο αν πρόκειται για αυτοκτονία, ατύχημα ή φόνο. Η αλήθεια διαθλασμένη και μέσα από καθρέφτες.

Αντώνης Γκόλτσος «Η αφιέρωση», εκδ. Μεταίχμιο

Σκοτεινά οικογενειακά μυστικά και πάθη και η νεώτερη ιστορία του τόπου μας (Χούντα) είναι στο επίκεντρο του βιβλίου. Μια «αφιέρωση» του πατέρα του θα οδηγήσει πολλά χρόνια μετά τον Αλκιβιάδη Πικρό, επαγγελματία γραφιά, σε ετεροχρονολογημένη εξιχνίαση φόνων. Ο τυχαίος θάνατος του πατέρα του και της μητέρας του μετά, θα τον οδηγήσουν σε έναν κατά συρροή δολοφόνο και σε ανεξιχνίαστα εγκλήματα του χθες.

Δημήτρης Καπετανάκης «Ας πέσουμε», εκδ. Εστία, σελ. 272

Πολιτικός μηχανικός ο συγγραφέας, λάτρης των μαθηματικών και της φυσικής, κατορθώνει να περάσει αυτές τις αγάπες του σε μια νουάρ ιστορία. Ο ήρωάς του Άγις Πλατής, επαγγελματίας σκακιστής, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει φόνους φαινομενικά ασύνδετους που συμβαίνουν στη  Ύδρα όπου κάνει διακοπές με τη σύντροφό του ψυχολόγο Ρωξάνη Ρήγα. Σκακιστική λογική και δομή, σε ένα μυθιστόρημα που αποδεικνύει ότι οι προσωπικές δεξιότητες επιτυγχάνουν σχεδόν τα πάντα.

Και έξι διεθνείς φόνοι

Λέο Πέρουτς «Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας», Μετάφραση: Ρόζα Ιωαννίδου, εκδ. Κίχλη, σελ. 304

«Ο “Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας” μπορεί να χαρακτηριστεί, ανάλογα με την οπτική γωνία, αστυνομικό μυθιστόρημα, ψυχολογικό μυθιστόρημα, αλλά ακόμα και μυθιστόρημα -σε κάθε περίπτωση ειρωνικό- για τη γένεση της Τέχνης. Τα διάφορα αυτά μυθιστορηματικά επίπεδα συνυπάρχουν σαν επάλληλα στρώματα στο ίδιο κείμενο, και ο αναγνώστης αναγορεύεται σε δημιουργό της αληθινής εκείνης ιστορίας την οποία πραγματεύεται το μυθιστόρημα με πολύ αντιφατικό τρόπο» Hans-Harald Muller. Και ο θάνατος του ηθοποιού του Αυλικού Θεάτρου Ευγένιος Μπίσκοφ στη Βιέννη του 1909 καθώς και μια σειρά με συγγενικούς θανάτους, με τους φίλους του νεκρού και τον αναγνώστη σε ρόλο ντετέκτιβ, κάνουν μια ιστορία που αιωρείται στη βεβαιότητα και στην αυτοκτονία, γοητευτικά συναρπαστική. Το βιβλίο και αισθητικά ένα αριστούργημα.

Ζαν Κριστόφ Γκρανζέ «Ταξιδιώτης δίχως αποσκευές», Μετάφραση: Μαρία Γαβαλά, εκδ. Καλέντης, σελ. 958

Τον αγαπήσαμε με τη μια. Με το «Ελέησόν με» και με το «Καϊκέν». Ο «Ταξιδιώτης χωρίς αποσκευές» όμως αποδεικνύεται πέρα από τις προσδοκίες μας. Μια σειρά από τελετουργικούς φόνους με ρίζες στην ελληνική μυθολογία και ένας ασθενής με το σύνδρομο της διαρκούς φυγής [επινοώντας συνέχεια και μια καινούργια ταυτότητα] θα φέρουν τον ψυχίατρο Ματίας Φρερ και την αστυνόμο Αναίς Σατλέ ως τα έγκατα του παρελθόντος τους και της σκοτεινής, ταλαιπωρημένης τους ψυχής. Ευφυές, ευρηματικό, γοητευτικό διαβάζεται παρά τον όγκο του με κομμένη την ανάσα.

«Οργισμένη Παρασκευή», «Επιστροφή από το σκοτάδι» των Nicci French, Μετάφραση: Ουρανία Τουτουντζή, εκδ. Διόπτρα, σελ. 424

Το πέμπτο βιβλίο της σειράς με ηρωίδα και ντετέκτιβ την ψυχοθεραπεύτρια Φρίντα Κλάιν και τίτλο μια μέρα της εβδομάδας, γραμμένο από το ζεύγος Νίκι Τζέραρντ και Σον Φρεντς που είχαμε την τύχη να έρθουν στη χώρα μας και να γνωρίσουμε κι από κοντά. Ένα πτώμα που επιπλέει στον Τάμεση με νοσοκομειακό περικάρπιο «Δρ Φ. Κλάιν» θα βάλει την ψυχοθεραπεύτρια σε μπελάδες και θα αναγκαστεί να αποδείξει ότι δεν είναι… ελέφαντας, δηλαδή ένοχη.

«Το μεγάλο πουθενά» και «Perfidia, Ο κύκλος της προδοσίας» του Τζέημς Ελρόυ σε μετάφραση Ανδρέα Αποστολίδη, εκδ. Κλειδάριθμος, σελ.640 και 1024

Διπλός Ελρόυ και Λος Άντζελες, δεκαετία του ’50 μέσα στη φρενίτιδα του Μακαρθισμού στο «Μεγάλο πουθενά», τρεις άντρες βυθίζονται στη δίνη της βίας και της παρανομίας ενώ ο καθένας τους έρχεται αντιμέτωπος και με τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του. Ο Ντάνι Άπσο, ντετέκτιβ στο Γραφείο του Σερίφη  που ερευνά μια σειρά σεξουαλικών φόνων που συγκλονίζουν την πόλη. Ο υπαστυνόμος Μαλ Κονσιντάιν που συμμετέχει στα φιλόδοξα σχέδια ενός εισαγγελέα για την εξάλειψη της κομμουνιστικής επιρροής στο Χόλιγουντ. Και ο Μπαζ Μικς, πρώην μπάτσος της Δίωξης Ναρκωτικών, μπράβος, νταβατζής και συνεργάτης του αρχιεγκληματία Μίκι Κόεν που παίρνει μέρος στη “μάχη κατά της Κόκκινης Απειλής” με κίνητρα το χρήμα και την εξουσία. Στο «Perfidia, Ο κύκλος της προδοσίας» ο B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη και οι τελευταίες ελπίδες των Αμερικανών για ειρήνη εξανεμίζονται -οι Ιάπωνες μόλις βομβάρδισαν το Περλ Χάρμπορ. Το Λος Άντζελες, παράδεισος έως τώρα για τους Αμερικανοϊάπωνες, ξαφνικά κυριεύεται από πολεμικό πυρετό και ρατσιστικό μίσος. Η σατανική δολοφονία μιας οικογένειας Ιαπώνων φέρνει κοντά τέσσερις διαφορετικούς ανθρώπους. Τον αστυνόμο Γουίλιαμ Πάρκερ, χαρισματικό αλλά διαποτισμένο από αμφίβολες ιδεολογίες. Τον διεφθαρμένο αρχιφύλακα Ντάντλεϊ Σμιθ, Ιρλανδό μετανάστη και πρώην δολοφόνο του IRA. Και τον Χιντέο Ασίντα τον μόνο Ιάπωνας στο Εγκληματολογικό της Αστυνομίας του Λος Άντζελες. Η Κέι Λέικ είναι μια νέα διανοούμενη που αναζητά την περιπέτεια.  Θα εμπλακούν και οι τέσσερις στην έρευνα για την εξιχνίαση της υπόθεσης και θα βρεθούν στο επίκεντρο ενός πολιτικού κυκλώνα -σύντροφοι, αντίπαλοι, εραστές, πιόνια της Ιστορίας. Με το Perfidia, ο Ellroy εγκαινιάζει τη δεύτερη Τετραλογία του Λος Άντζελες και αποτυπώνει μια στιγμή της Ιστορίας με συγκλονιστικό τρόπο και μας καλεί να εξιχνιάσουμε ένα μεγάλο έγκλημα που, με τη σειρά του, εξηγεί το έγκλημα του ίδιου του πολέμου.

«Ξαφνικός θάνατος» του Φίλιπ Κερ, Μετάφραση: Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κέδρος, σελ. 432

Μυστήριο και ποδόσφαιρο στον «Ξαφνικό θάνατο», το πρώτο βιβλίο της σειράς με ήρωα τον Σκοτ Μάνσον, βοηθό προπονητή στην ποδοσφαιρική ομάδα Λόντον Σίτι και όταν ο προπονητής της Λόντον Σίτι δολοφονείται στην έδρα της αγαπημένης του ομάδας, στο Σιλβερτάουν Ντοκ, ο Σκοτ Μάνσον θα μεταμορφωθεί σε ντετέκτιβ και θα αναλάβει να εντοπίσει τον δολοφόνο πριν ξαναχτυπήσει. Ατμόσφαιρα, συναρπαστική πλοκή με φόντο τον λαμπερό και διεφθαρμένο ποδοσφαιρικό κόσμο της Πρέμιερ Λιγκ.

Kate Mosse «Η κόρη του ταριχευτή», μετάφραση: Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 440

H εικοσιδυάχρονη Κόνι Γκίφορντ ζει μοναχικά με τον πατέρα της, σε ένα σπίτι γεμάτο γούνες, πούπουλα και μαύρα χάντρινα μάτια, ό,τι έχει απομείνει δηλαδή από το κάποτε διάσημο μουσείο ταρίχευσης Γκίφορντ. Δεν θυμάται τα γεγονότα που οδήγησαν στην επαγγελματική και προσωπική κατάρρευση του πατέρα της, που είναι πλέον κατεστραμμένος από το ποτό. Άλλωστε ποτέ δεν μιλούν γι’ αυτά.
Η δολοφονία μιας γυναίκας την παραμονή της γιορτής του Αγίου Μάρκου της ξυπνά μνήμες. Θα καταφέρει να βρει τον δράστη και την άκρη στο πυκνό μυστήριο που καλύπτει το παρελθόν της; Τι σημαίνουν όλα αυτά για το χωριό της που δοκιμάζεται από μια αδιάκοπη νεροποντή η οποία απειλεί να πνίξει τα πάντα; Από την βρετανίδα συγγραφέα του «Λαβυρίνθου».

* Μέρος του κειμένου δημοσιεύθηκε στο Έθνος