Fractal
Home / FRACT-ALL / Δοκίμιο: “Περί Γραφής: Μην Γράφεις για Ό,τι Πιστεύεις. Χαρακτήρες που μοιάζουν στον συγγραφέα, και alter ego
26/10/2017, 9:59 πμ

Δοκίμιο: “Περί Γραφής: Μην Γράφεις για Ό,τι Πιστεύεις. Χαρακτήρες που μοιάζουν στον συγγραφέα, και alter ego

Του Κώστα Βουλαζέρη // *

 

 

Υπάρχει μια αρκετά γενικευμένη αντίληψη στη λογοτεχνία σύμφωνα με την οποία είναι προτιμότερο να γράφεις για πράγματα που γνωρίζεις καλά από τη ζωή σου. Αυτό συνεπάγεται και ότι είναι καλύτερα να γράφεις για τα δικά σου πιστεύω και για ανθρώπους που έχουν περίπου τον ίδιο χαρακτήρα μ’εσένα, ή με ορισμένες πτυχές της προσωπικότητάς σου τουλάχιστον.

Δεν είναι κάτι το οποίο με βρίσκει σύμφωνο, και δεν υπάρχει μόνο ένας λόγος γι’αυτό.

Όταν γράφεις συνέχεια για λογοτεχνικούς χαρακτήρες που σου μοιάζουν, δεν διδάσκεσαι τίποτα, βαλτώνεις, δεν διευρύνεις τους ορίζοντές σου. Το ίδιο ισχύει και όταν γράφεις συνεχώς για ανθρώπους που έχουν τα ίδια πιστεύω μ’εσένα ή που αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο μ’εσένα. Αυτό καταντά βαρετό πολύ γρήγορα, γιατί βλέπεις διαρκώς παρόμοια πράγματα. Το μυαλό κουράζεται από την επανάληψη, και η επανάληψη όμοιων μοτίβων δεν οδηγεί σε καλή λογοτεχνία.

Επιπλέον, με τη λογοτεχνία έχεις την ευκαιρία να διευρύνεις απείρως τους ορίζοντές σου, και να προσπαθήσεις να καταλάβεις τον οποιονδήποτε που έχει τα οποιαδήποτε πιστεύω. Τα πάντα στον κόσμο είναι, κατά βάθος, υποκειμενικά. Τα πάντα μπορούν να είναι σωστά, τα πάντα μπορούν να είναι λάθος: και ο συγγραφέας μπορεί να είναι, ανά πάσα στιγμή, ο καθένας. Όλοι έχουν κάποιο ενδιαφέρον. Δεν είναι ανάγκη να συμφωνείς με τα πιστεύω τους ή με τις μεθόδους τους για να το δεις αυτό. Μέσα από τη λογοτεχνία, έχεις την ευκαιρία να μπεις για λίγο στη θέση τους. Μέσα από τη λογοτεχνία, έχεις την ευκαιρία να καταλάβεις γιατί ο εγκληματίας είναι εγκληματίας και γιατί ο άγιος είναι άγιος. Μπορείς να δεις, με το μυαλό σου, τι οδήγησε τον κακοποιό στο έγκλημα – ήταν η ανάγκη; ήταν μια διεστραμμένη ικανοποίηση; – τα πάντα, ακόμα και τα πιο αλλόκοτα πράγματα, γίνονται κατανοητά με λίγη προσπάθεια. Μπορείς να δεις, με το μυαλό σου, τι οδήγησε τον άγιο στην αγιοσύνη του: ένας κώδικας που ακολουθεί για να εξιλεωθεί; ένα όραμα που κάποτε είδε; Ακόμα κι αν εσύ δεν ακολουθείς κώδικες (ακόμα κι αν τους θεωρείς ανόητους ως ιδέα), ακόμα κι αν δεν έχεις δει ποτέ σου οράματα, πάλι μπορείς να καταλάβεις τον άγιο αν προσπαθήσεις.

Η λογοτεχνία σού δίνει την ευκαιρία να κατανοήσεις τον οποιονδήποτε. Κι αυτό δεν διευρύνει απλά τους ορίζοντές σου, δεν σε ωθεί απλά να ενδιαφερθείς για πράγματα που αλλιώς δεν θα διανοούσουν να ενδιαφερθείς, αλλά σε κάνει να έρχεσαι και πιο κοντά στους άλλους. Πιο κοντά στο μυαλό τους. Οι κοινωνίες μας πάσχουν από ανθρώπους που δεν καταλαβαίνουν τους άλλους, που είναι κολλημένοι αποκλειστικά και μόνο στα δικά τους πιστεύω. Που η σκέψη τους έχει πάψει να είναι ευέλικτη. Έχουν πάψει να σκέφτονται ότι, κοίτα, μπορεί κι αυτός ο «εχθρός» να έχει δίκιο, από τη δική του μεριά και για τους δικούς του λόγους.

Η λογοτεχνία σού δίνει την ευκαιρία να αποκτήσεις αυτή την ευελιξία της σκέψης, ώστε να μπορείς να κατανοήσεις ότι ακόμα κι εκείνος που είναι αντίθετος προς εσένα έχει το δικό του δίκιο, τη δική του οπτική γωνία. Αν γράφεις μόνο για χαρακτήρες που σου μοιάζουν, στερείς στον εαυτό σου αυτή την ευελιξία της σκέψης.

Αν γράφεις για διάφορους χαρακτήρες – ανθρώπους που δεν σου μοιάζουν – τότε, εκτός από ό,τι προσφέρεις σ’εσένα, προσφέρεις και κάτι στον (διαισθητικό, τουλάχιστον) αναγνώστη. Του δίνεις κι εκείνου την ευκαιρία να διευρύνει τη σκέψη του, να αρχίσει να αναρωτιέται για το πώς σκέφτονται οι άλλοι, για τη δική τους οπτική γωνία, για το δικό τους «δίκιο».

Πέραν τούτου, είναι πολύ πιο διασκεδαστικό, νομίζω, να γράφεις για ανθρώπους που δεν σου μοιάζουν παρά για ανθρώπους που σου μοιάζουν. Εκτός αν θεωρείς ότι ο εαυτός σου και τα προσωπικά σου πιστεύω έχουν τόσο μεγάλο ενδιαφέρον από μόνα τους. Αλλά, και πάλι, αν το νομίζεις αυτό, ίσως θα έπρεπε να το ξανασκεφτείς. Τίποτα δεν έχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον από μόνο του.

Πάρε για παράδειγμα τους άντρες συγγραφείς που πιστεύουν ότι πρέπει να γράφουν αποκλειστικά για άντρες βασικούς χαρακτήρες, και τις γυναίκες τις παρουσιάζουν ως κάτι το «άλλο», το μυστήριο και ακατανόητο. Ή πάρε για παράδειγμα τις γυναίκες συγγραφείς που γράφουν αποκλειστικά για γυναίκες βασικούς χαρακτήρες, και τους άντρες τους παρουσιάζουν ως κάτι το «άλλο» – πολλές φορές, δε, ως κάτι το εχθρικό. Και οι δύο περιπτώσεις συγγραφέων νομίζεις ότι παρουσιάζουν το αντίθετο φύλο σαν να πρόκειται για εξωγήινους – και, μάλιστα, κακοφτιαγμένους εξωγήινους, από εκείνους που έχουν, μαζικά, μία προσωπικότητα και τους βλέπεις ως σύνολο, όχι ως άτομα που το καθένα έχει τηδική του προσωπικότητα.

Αυτό είναι από τα χειρότερα πράγματα που μπορείς να κάνεις στη λογοτεχνία. Ακόμα δεν έχω αποφασίσει αν είναι αστείο ή επικίνδυνο. Όχι μόνο δεν αφήνει εσένα να δεις πώς σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι ως άνθρωποι, αλλά είναι σαν να ωθείς (ίσως όχι εσκεμμένα) τον αναγνώστη να κάνει το ίδιο: να βλέπει μια μερίδα ανθρώπων ως μάζα, με μια ενιαία στερεοτυπική προσωπικότητα, συνήθως οριακά αρνητική ή ακατανόητη.

Τα καλύτερα βιβλία είναι εκείνα που ο συγγραφέας δεν είναι παγιδευμένος στον εαυτό του, γιατί απελευθερώνουν και τον αναγνώστη. Αν η τέχνη έχει μια δουλειά σ’αυτό τον πλανήτη, πέρα από το να μας ψυχαγωγεί, είναι το να μας απελευθερώνει πνευματικά.

Μη γράφεις για ό,τι πιστεύεις εσύ. Γράψε για ό,τι πιστεύουν οι χαρακτήρες σου. Βρες να γράψεις για προσωπικότητες που δεν μοιάζουν με τη δική σου, ή που είναι ακόμα και τελείως αντίθετες προς τη δική σου. Αναζήτησε πράγματα που δεν τα είχες σκεφτεί πριν. Μέσα από αυτά είναι αναπόφευκτο ότι θα κάνεις και κάποιες ανακαλύψεις, από τις πιο απλές μέχρι τις πιο πολύπλοκες. Ίσως ακόμα και ν’αλλάξουν τη ζωή σου με διάφορους τρόπους.

Ορισμένοι συγγραφείς έχουν την τάση να βάζουν στα βιβλία τους πάντα κάποιον χαρακτήρα που τους μοιάζει. Το λεγόμενο alter ego τους. Το έχουν κάνει, μάλιστα, αρκετοί γνωστοί συγγραφείς, όπως για παράδειγμα ο R.E. Howard, που όλοι φαίνεται να πιστεύουν ότι οι χαρακτήρες του – Conan, Kull, Solomon Kane – ήταν, ουσιαστικά, το alter ego του, κυρίως επειδή μοιάζουν μεταξύ τους ως προσωπικότητες.

Το alter ego δεν είναι ο συγγραφέας ακριβώς. Δεν είναι η ίδια η προσωπικότητά του. Είναι, κάποιες φορές, αυτός που ο συγγραφέας θα ήθελε να είναι· ή ένα άτομο που μοιράζεται πολλά κοινά στοιχεία με τον συγγραφέα, και ίσως να τα υπερβάλλει λίγο.

Θα πρότεινα στον οποιονδήποτε να αποφεύγει να χρησιμοποιεί το alter ego του μέσα σε λογοτεχνικές ιστορίες. Ούτως ή άλλως, θέλοντας και μη, η προσωπικότητα του συγγραφέα διαχέεται ώς έναν βαθμό σε όλους τους χαρακτήρες που γράφει – ακόμα κι όταν γράφει για άτομα με τελείως αντίθετες πεποιθήσεις από τις δικές του. Δεν υπάρχει λόγος για έναν χαρακτήρα που είναι «ο χαρακτήρας του συγγραφέα». Κατά πρώτον, από ένα σημείο και μετά αρχίζει να γίνεται επαναλαμβανόμενο· και δεν είναι βαρετό να γράφεις πάντα για κάτι παρόμοιο; Κατά δεύτερον, τι καινούργιο έχεις να μάθεις ή να δεις από έναν χαρακτήρα που είναι, κατά βάση, εσύ; Δεν έχει να σου δείξει τίποτα που δεν ξέρεις – εκτός ίσως από κάποιες «κρυφές» πτυχές της προσωπικότητάς σου που πιθανώς να μην έχεις ποτέ κοιτάξει· αλλά ούτως ή άλλως μπορείς να τις δεις αυτές και μέσα από άλλους χαρακτήρες που δεν είναι το alter ego σου.

Επιπλέον, και η εμπειρία του αναγνώστη πολλές φορές δεν είναι καλή με τα alter ego των συγγραφέων. Έχουμε διαβάσει βιβλία όπου χάνεις το ενδιαφέρον γιατί ξέρεις ότι «ο χαρακτήρας του συγγραφέα» μπορεί να υπερνικήσει κάθε πρόκληση επειδή είναι «ο χαρακτήρας του συγγραφέα», και η πλοκή μοιάζει αστεία. (Και εδώ θα ήθελα να πω ότι δεν θεωρώ πως οι ιστορίες του R.E. Howard είναι από αυτές τις ιστορίες. Παρότι πάντα βάζει μέσα το alter ego του, είναι από τις περιπτώσεις που διατηρούν το ενδιαφέρον – ίσως επειδή, συχνά, βλέπουμε τον πρωταγωνιστή μέσα από τα μάτια των άλλων ενώ ο ίδιος παραμένει μια εντυπωσιακή, σχεδόν μυθική φιγούρα.)

Κάθε μορφή τέχνης που είναι αξιόλογη μάς οδηγεί πέρα από τον εαυτό μας, σε μια ευρύτερη πραγματικότητα, ενώ συγχρόνως μας δείχνει πράγματα που ποτέ δεν θα μπορούσαμε να διανοηθούμε για τον κόσμο και για εμάς τους ίδιους.

 

 

* Ο Κώστας Βουλαζέρης γράφει φανταστικές, μαγικές, και παράξενες ιστορίες, καθώς και διάφορα άρθρα. Δίνει επίσης πολλά από τα βιβλία του δωρεάν. Βρείτε τον στο www.kostasvoulazeris.eu

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top