ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ (4) : Μια άγνωστη μέτρηση τις παραμονές της χούντας του 1967

Της Μαρίας Ψαρά //

Ουρά έξω από εκλογικό κέντρο το 1963. Οι πρώτες προεκλογικές μετρήσεις είχαν ήδη αρχίσει.

Ένα νέο γραφείο έρευνας που ιδρύθηκε το 1964 ήταν η ICAP¹, η οποία διενεργούσε για εννέα χρόνια έρευνες, από τις οποίες ένας μικρός αριθμός αφορούσε στα πολιτικά θέματα. Επρόκειτο ,όμως ,για μικρά θέματα, ενώ η διεξαγωγή της έρευνας πραγματοποιείτο στην μείζονα περιοχή Αθηνών.

Τους τελευταίους μήνες πριν από τη δικτατορία φαίνεται να πραγματοποιήθηκαν έρευνες. Καμία από τις παραπάνω έρευνες δε δημοσιεύτηκε την εποχή εκείνη.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίζεται μετά τις εκλογές του 1963. Αμέσως θα προκηρύξει νέες, καθώς όλα δείχνουν ότι θα τις κερδίσει.

Το 1967 πραγματοποιήθηκε μια έρευνα, που τη δημοσίευσή της ματαίωσε η επιβολή της δικτατορίας. Η δημοσκόπηση αυτή θα δημοσιευτεί μόνο θα μετά τις εκλογές του 1977 στο περιοδικό Αντί².

Με γενικό τίτλο «Οι ψηφοφόροι της περιοχής πρωτευούσης σχολιάζουν τα πολιτικά πρόσωπα και πράγματα», η σφυγμομέτρηση θέτει ως σκοπό της τη «διερεύνηση της στάσεως των πολιτών έναντι της πολιτικής και των πολιτικών προσώπων» και ειδικά σε μια εποχή τέτοια, έξαρσης του ενδιαφέροντος του λαού για τα πολιτικά, λόγω των επικείμενων εκλογών.

Η σφυγμομέτρηση είχε γίνει το Μάρτιο του 1967, με την προοπτική των εκλογών της 28/5/1967 και αφορούσε την περιοχή της πρωτεύουσας που καλύπτει –κατά το μεγαλύτερο τμήμα- τις εκλογικές περιφέρειες Α’ και Β’ Αθηνών και Α’ και Β’ Πειραιώς. Διοργανώθηκε από έναν ιδιωτικό οργανισμό, ο οποίος δεν κατονομάζεται, αλλά αναφέρεται ως ένας ‘από αυτούς που λειτουργούν και σήμερα και εξακολουθούν να πραγματοποιούν διάφορες έρευνες, εκτός των άλλων και πάνω σε θέματα που αφορούν την εκλογική συμπεριφορά».

Η έρευνα ήταν γνωστή στο περιοδικό πολύ πριν τη δημοσίευσή της, αλλά δε δημοσιεύτηκε προεκλογικά (πριν δηλαδή το Νοέμβριο του 1977), για να μη θεωρηθεί ως προσπάθεια επηρεασμού των αναγνωστών υπέρ ή κατά του ΠΑΣΟΚ. Εφόσον «στη χώρα μας δεν υπάρχει ακόμα –όπως σε άλλες χώρες- καμία γενικά αποδεκτή δεοντολογία όσον αφορά στη διενέργεια σφυγμομετρήσεων και τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων τους, ο καθένας κατασκευάζει εκ των ενόντων και ακολουθεί τη δικιά του δεοντολογία», γράφει στο lead της η δημοσίευση.

Σκίτσο του Μποστ με προαναγγελία ήττα της Δεξιάς μέσα στη χειμωνιά του 1963-4.

Η έκθεση που παρουσιάζει τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας χωρίζεται σε έξι κεφάλαια που αφορούν:

– το ενδιαφέρον του κοινού για τα πολιτικά

– την «απόφαση» των εκλογέων

– τη συγκριτική θέση των κομμάτων

– την εικόνα του κοινού για τα δυο κύρια κόμματα (ΕΡΕ και ΕΚ)

– τη συγκριτική θέση των ηγετικών πολιτικών στελεχών

– τις προσδοκίες του κοινού από την κυβέρνηση που θα εκλεγεί.

Προφητικό σκίτσο του Μητρόπουλου μετά τη νίκη του Γ. Παπανδρέου στις εκλογές του 1964

Στην έκθεση δεν αναφέρονται λεπτομέρειες σχετικές με το μέγεθος του δείγματος και τη μέθοδο της δειγματοληψίας –ώστε να μπορεί να ελεγχθεί η ορθότητα των αποτελεσμάτων- ούτε αναφέρεται για λογαριασμό τίνος είχε διενεργηθεί η συγκεκριμένη έρευνα –ώστε να αντισταθμιστεί η σκοπιμότητα μερικών ερωτήσεων. Παρόλο όμως που για τους παραπάνω λόγους τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας δεν μπορούν να θεωρηθούν ως επιστημονικά τεκμηριωμένα, προσφέρουν πολύ χρήσιμες ενδείξεις για ορισμένα θέματα που είναι στην επικαιρότητα το 1977.

Το αντί ασχολείται μόνο με το πέμπτο κεφάλαιο της έρευνας, το οποίο συνοψίζονται τα συμπεράσματα από μια σειρά ερωτήσεις σχετικά με τη γνώμη του κοινού κατά τον Μάρτιο του 1967 για τις ηγετικές πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής. Στο τέλος της ανάλυσης του πέμπτου κεφαλαίου, παρατίθενται συνοπτικά και τα αποτελέσματα για τα άλλα πέντε μέρη της έρευνας.

Προεκλογικό σκίτσο της ΕΔΑ

Αποτελέσματα: Καραμανλής 21%, Α.Παπανδρέου 16%, Γ.Παπανδρέου 13%, Παν. Κανελλόπουλος 4%, Ι.Πασαλίδης 3%, Σπ.Μαρκεζίνης 2%. Τα αποτελέσματα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, αφού η ερώτηση αφορούσε τη θέση του πρωθυπουργού ανεξάρτητα από κόμμα και την επιλογή του σε ενδεχόμενη εκλογή του. Τα δύο υψηλότερα ποσοστά δεν αφορούν τους προτεινόμενους από τα κόμματα για πρωθυπουργούς. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου, που ενώ ο πρώτος παρέμενε αρχηγός της ΕΚ, η δημοτικότητα του γιου του σε διάστημα λιγότερο από δύο χρόνια είχε ξεπεράσει αυτή του πατέρα του. Επισημαίνεται από τον αναλυτή ότι η σφυγμομέτρηση αυτή γίνεται 1-2 μήνες μετά από τη δημόσια ενέργεια πολιτικής αυτονόμησης του Ανδρέα από τον πατέρα του, μετά από τη διαφωνία για την υποστήριξη της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου.

Υψηλό είναι το ποσοστό άρνησης να απαντήσουν, φτάνει το 37%..

Σημαντικό συμπέρασμα της έρευνας είναι η αντίληψη ήδη από το ’67 της επικράτησης του δίπολου Ανδρέα/Καραμανλή.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας φημολογείται ότι έγιναν κάποιες έρευνες για τις πολιτικές στάσεις της κοινής γνώμης, χωρίς όμως να έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής ίχνη των ερευνών αυτών³.

Οι “μονομάχοι” της εποχής Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου

Συστηματική ανάπτυξη με τη μεταπολίτευση

Τον Αύγουστο του 1974, το Ινστιτούτο Έρευνας Επικοινωνίας διενήργησε σφυγμομέτρηση λίγο μετά την εξαγγελία αποχώρησης από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Η σφυγμομέτρηση έδειχνε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συγκέντρωνε δημοτικότητα 90%. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, το ΙΕΕ πραγματοποίησε ένα δεύτερο γκάλοπ με το ίδιο θέμα (προφανώς πρόκειται για follow-up του πρώτου). Το αποτέλεσμα το σχετικό με τη δημοτικότητα του Κ.Καραμανλή έφτανε αυτή τη φορά το 59%, υπήρχε δηλαδή μια απώλεια 31 ποσοστιαίων μονάδων⁴.

Ούτε η πρώτη, αλλά ούτε και η δεύτερη σφυγμομέτρηση δημοσιεύτηκε. Αναφέρεται συγκριτικά μόνο μετά από δύο χρόνια, σε μια έρευνα της Ελευθεροτυπίας που περιελάμβανε (και) ερωτήματα σχετικά με το θέμα του ΝΑΤΟ.

Ο αναλυτής του 1976 μάλιστα δικαιολογεί την μεγάλη πτώση της δημοτικότητας του Κ.Καραμανλή, αποδίδοντάς τη στο ότι είχε περάσει ζωτικός χρόνος για τη χώρα, κατά τον οποίον σταθεροποιήθηκε εν μέρει το πολίτευμα και απομακρύνθηκε ο εξωτερικός κίνδυνος.

Τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1974, το ΙΕΕ πραγματοποίησε γκάλοπ για το πόσο θα αξίζει η δραχμή⁵.

Αγώνας δρόμου για τη γρήγορη διανομή των εφημερίδων. Τα έντυπα μέσα ήταν οι πρώτοι φορείς των ελληνικών δημοσκοπήσεων.

Τα Νέα, 14/10/74 “Τι σκέπτεται η κοινή γνώμη με προοπτική τις εκλογές;

Μια επιστημονική έρευνα με τη συμμετοχή του λαού για πρώτη φορά γίνεται στην Ελλάδα μια ‘δοκιμασμένη’ (sic) μέθοδος random route, από το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών⁶ (National Market Group) για λογαριασμό των Νέων.”

Έτσι αναγγέλλεται η πρώτη δημοσιευμένη σφυγμομέτρηση στον Τύπο της Μεταπολιτευτικής περιόδου. Η κατά αποκλειστικότητα δημοσιευμένη δημοσκόπηση είχε πραγματοποιηθεί το διάστημα 30/9-3/10/74 (το συμπληρωματικό δείγμα των 195 νέων 21-30 (βλ.παρακάτω) λήφθηκε το διάστημα 4-8/10.

Αφορούσε ‘επιστημονικά επιλεγμένο’ δείγμα 1.000 ατόμων (500 άνδρες/500 γυναίκες), με τυχαία δειγματοληψία (‘random route’, όπως γράφει χαρακτηριστικά η εφημερίδα). Η επιλογή έγινε ανάμεσα σε αυτούς που ήταν κάτοχοι εκλογικού βιβλιαρίου και ψήφιζαν σε μία από τις τέσσερις περιφέρειες Αθηνών -Πειραιώς και περιχώρων.

Οι ηλικιακές κατηγορίες ήταν 21-30, 31-40, 41-50, 51-60 και από 60 και πάνω. Επιλέχθηκαν από κάθε ηλικία 205, 234, 207, 212 και 142 αντίστοιχα (sic). Για τους νέους ψηφοφόρους (ηλικίας 21-30) επιλέχθηκε συμπληρωματικό, αλλά όμοιο δείγμα 195 ατόμων. Έτσι οι ψηφοφόροι έγιναν 400 και ο συνολικός αριθμός δείγματος 1.195.

Συμπληρώθηκαν 1.000 ερωτηματολόγια από ερευνήτριες (κάνει λόγο μόνο για ερευνήτριες) κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, αφού ζητούσαν τη γνώμη των ερωτώμενων για 20 βασικές ερωτήσεις που ήταν καταγεγραμμένες στο ερωτηματολόγιο. Από την αρχή η ερευνήτρια ενημέρωνε ότι η έρευνα ήταν ανώνυμη.

Η κάθε ερευνήτρια συμπλήρωνε μόνο και ακριβώς ό,τι της απαντούσε το κάθε άτομο του δείγματος. Διευκρινίζεται ότι το ερωτηματολόγιο ήταν ‘όμοιο για όλα τα άτομα της ίδιας κατηγορίας’.

Λίγα λόγια για τα αποτελέσματα του γκάλοπ: φαίνεται ότι τους Έλληνες απασχολούσαν σε σχέση με τις εξωτερικές υποθέσεις της χώρας τα ζητήματα με την Τουρκία, τις Η.Π.Α. και το ΝΑΤΟ. Προτιμώμενο εκλογικό σύστημα ήταν η απλή αναλογική, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό δεν είχε ενημερωθεί για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος σε ενισχυμένη αναλογική.

Η ίδια δημοσκόπηση συνεχίζεται και στις 15/10, αυτή τη φορά δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα μόνο για εξωτερική πολιτική. Στις 28/10/74, δημοσιεύονται τα αποτελέσματα της μικρότερης ηλικιακής κατηγορίας (‘Σήμερα απαντούν οι νέοι’).

Από συνέντευξη με τον κ. Η.Δημητρά (πολιτικός επιστήμων, ως τότε Γενικός Διευθυντής του ΕΚΚΕ), μαθαίνουμε ότι την εν λόγω έρευνα είχε οργανώσει, σχεδιάσει, διευθύνει και αναλύσει ο ίδιος, με βάση συμφωνία της N.M.G. με τον .Π. Δημητρά (κοινωνικός ερευνητής και πολιτικός επιστήμων).

Κ.Καραμανλής και Α. Παπανδρέου. Το “δίδυμο” είχε ήδη αναδειχθεί από την τελευταία αδημοσίευτη προδικτατορική δημοσκόπηση.

__________

¹ Στοιχεία της κ. Αθηνάς Ψύλλα.

² αντί, περίοδος Β, τεύχος 87, Σάββατο 3 Δεκέμβρη 1977, σελ.6-11.

³ Νικολακόπουλος, όπ.π., 1995.

⁴ Ελευθεροτυπία, επ’ ευκαιρία γκάλοπ του 1976,1/3

⁵ Ελευθεροτυπία, επ’ ευκαιρία γκάλοπ του 1976,13/3

⁶ Όπως μας εξήγησε ο κ. Η.Δημητράς. η NRG ήταν θυγατρική της διαφημιστικής εταιρίας ΜΙΝΩΣ, η οποία έγινε η μετέπειτα Νίλσεν Ελλάς. Υπεύθυνος της ΝΡΓ υπήρξε ο κ.Πίπας.