Fractal

Δημήτρης Στεφανάκης: «Έχουμε την απατηλή εντύπωση πως δημιουργούμε. Στην πραγματικότητα αναβαπτιζόμαστε μέσα από το δημιούργημά μας».

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Stefanakis

 

Το πρώτο βιβλίο του κυκλοφόρησε το 2000 ήταν τα «Φρούτα εποχής». Κυκλοφόρησαν έκτοτε τα μυθιστορήματα «Λέγε με Καϊρα», «Το μάτι της επανάστασης έχει αχρωματοψία», «Θα πολεμάς με τους Θεούς», «Μέρες Αλεξανδρείας», «Φίλμ Νουάρ», «Άρια», «Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι». Για τις «Μέρες Αλεξανδρείας» τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη 2011 και ήταν υποψήφιος για το Prix du Livre Européen 2011. Το φετινό Φθινόπωρο χρίστηκε από το Γαλλικό κράτος  Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών. Ο Δημήτρης Στεφανάκης μιλά στo Fractal για το μεγάλο ταξίδι της λογοτεχνίας στον κόσμο, για την ήττα, την νίκη, την κρίση, για το δικό μας αήττητο Καλοκαίρι και τον Καμύ. Για την «πεποίθηση πως η Μεσόγειος, αυτή η κοιτίδα της Ιστορίας, διαμορφώνει λαούς από σκληρό μέταλλο που θα αντιπαλεύουν πάντοτε με επιτυχία κάθε είδους κρίση».

 

-Κύριε Στεφανάκη, από την Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου είστε από το Γαλλικό κράτος και Chevalier des Arts et des Lettres (Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών). Δεν έχει σύνορα η λογοτεχνία;

Την μοιραζόμαστε, θα έλεγα, σαν μια οικουμενική εμπειρία. Η λογοτεχνία και κυρίως το μυθιστόρημα αφηγείται την ανθρώπινη ύπαρξη. Πόσο μπορεί να αλλάζει ο άνθρωπος από χώρα σε χώρα από γλώσσα σε γλώσσα; Όχι, δεν νομίζω πως υπάρχουν σύνορα στη λογοτεχνία.

 

-Και κατά πόσο μπορεί η ελληνική (δεδομένου του περιορισμού της γλώσσας) να ταξιδέψει εκτός συνόρων;

Λαθεύουμε αν πιστεύουμε πως απλώς μεταφράζονται οι λέξεις. Αυτό που μεταφέρεται από γλώσσα σε γλώσσα είναι οι ιδέες, η ατμόσφαιρα και η μορφή. Η Ελληνική λογοτεχνία μπορεί και πρέπει να ανοίξει ένα παράθυρο στην Ευρώπη και στον κόσμο. Θα είναι καλό για όλους μας.

 

-Με τα βιβλία σας, όμως, έγινε και ξανάγινε. Prix Méditerranée Etranger και Διεθνές Βραβείο Καβάφη το 2011 για το μυθιστόρημά σας «Μέρες Αλεξανδρείας», βιβλίο που υπήρξε και υποψήφιο για το Prix du Livre Européen 2011, μεταφράσεις των βιβλίων σας στα γαλλικά, στα ισπανικά και στα αραβικά, πιστεύετε ότι εκτός από την αναμφισβήτητη ποιότητα, συνέβαλε σ’ αυτό και η θεματολογία;

Ναι, αν στον όρο θεματολογία συμπεριλαμβάνονται, εκτός των άλλων, και οι ιδεολογικοί ορίζοντες του καθενός μας. Πιστεύω απλά ότι είμαι ένας από τους πρώτους συγγραφείς της γενιάς μου που ανακάλυψαν οι ξένοι εκδότες. Υπάρχουν και άλλα κείμενα της ελληνικής λογοτεχνίας που αξίζει να μεταφραστούν και να διαβαστούν σε άλλες γλώσσες.

 

-Αλήθεια, κύριε Στεφανάκη, υπάρχει έμμονη ιδέα γραφής; Πολλοί ισχυρίζονται ότι σε όλη μας τη ζωή το ίδιο βιβλίο γράφουμε και ξαναγράφουμε, ισχύει;

Αν υποθέσουμε πως έχουν δίκιο όσοι λένε ότι το έργο ενός συγγραφέα πρέπει στο τέλος να δίνει την εντύπωση ενός βιβλίου, υπάρχει προφανώς μια έμμονη ιδέα που γεννά τα βιβλία μας όπως η μάνα τα παιδιά.

 

-Και αν ναι, ποιες είναι οι δικές σας εμμονές ή εμμονή;

Στις διαπροσωπικές σχέσεις εκεί όπου συντελούνται οι μεγαλύτερες αδικίες κι οι άνθρωποι εγκληματούν στην κυριολεξία, είμαι με το μέρος των ηττημένων.

 

-Από τα «Φρούτα εποχής» (Ωκεανίδα, 2000) ως τα «Άρια» και «Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι», τι άλλαξε και τι παραμένει το ίδιο;

Κυρίως άλλαξα εγώ ο ίδιος. Δεν παραλείπω συχνά να μνημονεύω αυτό που λέει ο Γκομπρόβιτς: «Έχουμε την απατηλή εντύπωση πως δημιουργούμε. Στην πραγματικότητα αναβαπτιζόμαστε μέσα από το δημιούργημά μας».

 

Από την αναγόρευση του Δημήτρη Στεφανάκη σε Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών από το Γαλλικό κράτος

Από την αναγόρευση του Δημήτρη Στεφανάκη σε Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών από το Γαλλικό κράτος

 

-Στα περισσότερα βιβλία σας η ιστορία των ανθρώπων στο μεταίχμιο των μεγάλων γεγονότων της ιστορίας, είναι κατά κάποιον τρόπο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας και η λογοτεχνία;

Ας πούμε απλώς ότι η λογοτεχνία είναι η μικρή Ιστορία του κόσμου, που με τον τρόπο της επινοεί εκ νέου το παρελθόν ανατρέποντας συχνά τη μεγάλη Ιστορία.

 

-Στα μυθιστορήματά σας τι θεωρείτε σημαντικότερο: γλώσσα, χαρακτήρες ηρώων, δομή, πλοκή, ατμόσφαιρα ή κοινωνικό, ιστορικό πλαίσιο, κύριε Στεφανάκη;

Αν έπρεπε να ιεραρχήσω τα πράγματα θα προέτασσα τους χαρακτήρες, γιατί χωρίς αυτούς δεν νοείται μεγάλη λογοτεχνία, θα συνέχιζα με την ατμόσφαιρα γιατί αυτό θέλγει τον αναγνώστη, θα έδινα μεγάλη σημασία στη δομή, καθώς έτσι μόνο ανανεώνεται ο κόσμος της αφήγησης και θα άφηνα τελευταία τη γλώσσα όχι γιατί δεν είναι σημαντική, αλλά γιατί όποιος κατακτά όλα τα προηγούμενα, έχει ήδη ωριμάσει γλωσσικά.

 

-Σας συγκινούν οι άνθρωποι της διασποράς, έτσι δεν είναι, κύριε Στεφανάκη; Να πούμε τους λόγους;

Με συγκινούν οι άνθρωποι που έχουν ρίξει τα σύνορα μέσα τους. Με εμπνέει ο πνευματικός τυχοδιωκτισμός τους, η ιδέα πως ο κόσμος τούς ανήκει, πως η ζωή είναι πρόκληση, πως η εμπειρία είναι δικαίωμα όπως και τα ανθρώπινα πάθη.

 

-Εκτός συνόρων η ήττα και η νίκη, οι προσωπικές διαδρομές είναι πιο εμφανείς, κύριε Στεφανάκη; Γίνονται άλλες;

Τελευταία έχω καταλήξει να πιστεύω περισσότερο στο ταξίδι παρά στον τελικό προορισμό. Έτσι οι διακρίσεις με ενθουσιάζουν λιγότερο αλλά και οι απογοητεύσεις δεν με πληγώνουν πια όπως παλιά.

 

-Υπάρχει πάντα ένα δικό μας ανίκητο Καλοκαίρι; Στο «Συλλαβίζοντας το Καλοκαίρι» εκτός των άλλων είναι και ο Καμύ, τι είναι εκείνο που σας συγκινεί στον Καμύ;

Η ανάμνηση της πρώτης ανάγνωσης του Ξένου. Ακολούθησαν κι άλλες αλλά εκείνη η πρώτη περιείχε το στοιχείο της αποκάλυψης. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι μπορούσε κανείς να γράψει λογοτεχνία τόσο απλά, χωρίς στόμφο, χωρίς κανένα μελοδραματισμό.

 

-Ποιο θα μπορούσε μέσα σ’ αυτή την κρίση να είναι το δικό μας αήττητο Καλοκαίρι;

Η πεποίθηση πως η Μεσόγειος, αυτή η κοιτίδα της Ιστορίας, διαμορφώνει λαούς από σκληρό μέταλλο που θα αντιπαλεύουν πάντοτε με επιτυχία κάθε είδους κρίση.

 

-«Ο Καμύ θα προσπαθήσει να συμφιλιώσει τις αναμνήσεις της προηγούμενης ζωής του με ένα σήμερα που δεν τον αφορά», στους περισσότερους από μας το επώδυνο σήμερα δεν θέλουμε να μας αφορά, πώς γίνεται να διεκδικήσει κανείς την εσωτερική συνοχή του σε μια εποχή κατακερματισμένη;

Ανήκω σ’ εκείνους που πιστεύουν ότι είμαστε παιδιά της εποχής μας. Μας επηρεάζει και μας διαμορφώνει αλλά δεν μπορεί με κανένα τρόπο να υπονομεύσει την εσωτερική μας συνοχή, παρά μόνο αν το επιτρέψουμε.

 

-«Φιλμ νουάρ», μια μυθιστορηματική αναδρομή στα χρόνια που προανήγγειλαν την εποχή μας. Τι προανήγγειλε την εποχή μας και δεν το είδαμε, κύριε Στεφανάκη;

Δυστυχώς κάποια πράγματα είχαν προαποφασιστεί πολύ πριν γεννηθούμε εμείς. Η Ιστορία μας κατέλαβε εξαπίνης. Σήμερα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποτρέψουμε παρόμοια παιχνίδια στην πλάτη των επερχόμενων γενεών.

 

-Η λογοτεχνία μπορεί να είναι χρησμική; Προφητική; Παρηγορητική; Τι μπορεί να είναι η λογοτεχνία;

Η αφήγηση είναι παρηγοριά κι αυτό το έχουμε νιώσει όλοι μας σε πολλές περιπτώσεις. Έπειτα η καλή λογοτεχνία κουβαλά πάντοτε ένα προφητικό μήνυμα κι όπως λέει ο Καμύ: «η προφητεία καταλήγει αργά ή γρήγορα να γίνεται επικαιρότητα». Η ικανότητα της λογοτεχνίας να μεταμορφώνεται σε ό,τι επιθυμούμε είναι το δώρο του ανθρώπου στον εαυτό του σε ένα κόσμο που πλάστηκε ερήμην του.

 

-Την έχει επηρεάσει η κρίση; Μας κάνει καλύτερους συγγραφείς η δυσκολία της εποχής;

Δεν βλέπω με ποιο τρόπο θα μπορούσε η κρίση αυτή ή οποιαδήποτε άλλη κρίση να επηρεάσει την λογοτεχνία. Αυτό που μας κάνει καλύτερους συγγραφείς είναι η ανάγνωση, η παρατήρηση, ο στοχασμός, η αφοσίωση στην δουλειά μας. Η επικαιρότητα έθεσε απλώς κάποια ερωτήματα που είχαμε λησμονήσει μέσα στο πανηγύρι της ασημαντότητας των τελευταίων χρόνων.

 

-Θα πρέπει, ενδεχομένως να ξαναδούμε «τον κόσμο από την αρχή»;

Μα ζούμε τον κόσμο από την αρχή είτε το θέλουμε είτε όχι. Δεν είναι ο κόσμος της Άριας, που έτσι κι αλλιώς χάθηκε μέσα σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Είναι όμως, νομίζω, η αρχή του τέλους των ψευδαισθήσεων που καλλιεργούσαμε επί χρόνια στο εθνικό μας θερμοκήπιο.

 

-Τι θα πρέπει να δούμε οπωσδήποτε απ’ την αρχή;

Να ξαναδούμε τους μύθους και τις αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήσαμε την μεταπολιτευτική Ελλάδα και κυρίως να αναθεωρήσουμε τη κυρίαρχη νοοτροπία τη νεοελληνικής κοινωνίας.

 

-Και, τελικά, τι είναι εκείνο που παραμένει ίδιο και αμετάβλητο;

Η ιδέα ότι ο χρόνος κυλά, οι άνθρωποι εξελίσσονται και μαζί τους εξελίσσεται η λογοτεχνία και η έννοια της αλήθειας. Οι εποχές αλλάζουν, οι κοινωνίες αλλάζουν όχι όμως κι η ανθρώπινη ψυχή που όλα τα διευθύνει. Γι αυτό άλλωστε η φιλία, ο έρωτας, η εντιμότητα, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια έχουν πάντα το ίδιο πρόσωπο.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top