Συζητώντας με τον Δημήτρη Σαμωνάκη για τη Λογοτεχνία και την Ιατρική

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Σε προηγούμενο τεύχος του περιοδικού Φράκταλ (Fractal. Η γεωμετρία των ιδεών. Τεύχος 39ο. Αύγουστος 2017), στο άρθρο με τίτλο ‘Η μετενσάρκωση του χρόνου και η ανάδυση των τόπων στο δρόμο του φεγγαριού’, αναφερθήκαμε στην τελευταία ποιητική συλλογή του γιατρού Δημήτρη Σαμωνάκη, ‘Πικροδάφνες στο δρόμο του φεγγαριού’ από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδης (2016).  Είχαν προηγηθεί, πρέπει να σημειώσω, από εκδοτικής πλευράς ‘Τα δίπολα και ο χρόνος’ (Ιούνιος, 2008) και η ‘Εκκωφαντική σιωπή’ (Ιανουάριος, 2013) από τον ίδιο και γνωστό εκδοτικό οίκο της Αθήνας.

Με τον Σαμωνάκη, εργαζόμαστε για πολλά χρόνια στο ίδιο Νοσοκομείο (Παν/κό Ηρακλείου), αλλά ποτέ δεν αξιωθήκαμε  να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και να συζητήσουμε για κάποια άλλα  πράγματα, πέραν καθαρά της ιατρικής επιστήμης, λόγω της οποίας άλλωστε αναγκαστικά συναλλασσόμασταν με ανταλλαγή απόψεων σε όλη τη διάρκεια αυτών των ετών που αφορούσαν αποκλειστικά τους ασθενείς μας και τις παθήσεις τους.  Ο ίδιος πάντως, για να είμαι ειλικρινής, και απ’ όσο γνωρίζω, αποφεύγει τη δημόσια έκθεση του ποιητικού του έργου, χωρίς να γνωρίζω το λόγο. Ίσως, το πιθανότερο, να μην εξοικειώθηκε ακόμα με τα τόσο δημοφιλή μέσα (αντι)κοινωνικής (απο)δικτύωσης στα οποία προσφεύγει με μεγάλη σχετικά ευκολία ο κάθε υποψήφιος και υπό εκκόλαψη ποιητής, συγγραφέας, αρθρογράφος, κ.ο.κ., όπου φυσικά έχει τη δυνατότητα να αναρτήσει και  επιδείξει κείμενά του με σκοπό πάντοτε την αποδοχή και αναγνώριση, εάν υπάρχει βεβαίως από τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες. Από την άλλη μεριά, βέβαια, παρά τις τρεις τυπωμένες ποιητικές συλλογές του, μικρή είναι η παρουσία του και σε έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά, ή και εφημερίδες, εκτός των ηλεκτρονικών που ήδη αναφέρθηκαν.

Όπως γίνεται πάντα, κάποια τυχαία στιγμή είναι αρκετή να δώσει την ευκαιρία και το έναυσμα για περαιτέρω συζήτηση, πλην της αναγκαστικής και καθαρά επαγγελματικής. Προσπάθησα να τον ρωτήσω κάποια πράγματα προσωπικά, να ξεκλειδώσω μερικές δικές του γωνιές όπου συναλλάσσεται και έρχεται ενώπιος ενωπίω με τον ποιητικό λόγο, να δω περισσότερο τον ποιητή γιατρό κι’ όχι τον γαστρεντερολόγο γιατρό, τον οποίο άλλωστε γνώριζα σε γενικές γραμμές χρόνια τώρα, να δω από που αντλεί ιδέες, έμπνευση για δημιουργία του ποιητικού του λόγου, και ίσως θέλω να πιστεύω με αυταρέσκεια να τα κατάφερα σε κάποιο βαθμό.

Ο Δημήτρης Σαμωνάκης.

Ερώτηση: Οι γιατροί συχνά είναι μάρτυρες του πόνου, της χαράς και της δυστυχίας ασθενών και συγγενών, και για το λόγο αυτό η άσκησή της δίνει στο γιατρό άπλετη πρόσβαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής του πλησίον. Η καθημερινή ενασχόληση με την ιατρική αποτελεί για τους γιατρούς που έχουν κάποια ιδιαίτερη ευαισθησία και λογοτεχνικό ταλέντο πολύτιμο λογοτεχνικό υλικό, που άλλες ομάδες πληθυσμών, ιδιαίτερα λογοτέχνες,  θα έλεγα πως στερούνται. Πως σχολιάζετε το συγκεκριμένο σημείο και ποια είναι η δική σας τοποθέτηση πάνω σε αυτό το θέμα.  Κοντολογίς ρωτάω, σας επηρεάζει η καθημερινότητα στο ποιητικό σας έργο, ή να το πω κάπως διαφορετικά, αποτελεί για σας υλικό ή ιδέες για τη δημιουργία των ποιημάτων σας;

Απάντηση: Οπωσδήποτε επηρεάζει, άμεσα και έμμεσα. Καμιά μέρα δεν είναι ίδια και κανένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλο στην καθημερινή ιατρική πράξη. Πολύ εύκολα ένα βλέμμα, ένα δάκρυ, μια απελπισία, μια κραυγή μετατρέπονται σε γραπτό  λόγο και είναι αφορμές να αιχμαλωτισθεί η στιγμή, αλλά και να καταδυθεί κανείς σε βαθύτερες σκέψεις, φιλοσοφικές, υπαρξιακές κλπ. Από την άλλη ο ιατρός που έχει λογοτεχνικές αναζητήσεις έμμεσα ασκείται μέσω δύσκολων καταστάσεων στα βαθύτερα νοήματα της ζωής και της ύπαρξης των ανθρώπων, ώστε και χωρίς το άμεσο προφανές ερέθισμα να «ψήνεται» να ωριμάζει, η σκέψη, η κρίση, η γραφή.

Ερώτηση: Στη σημερινή κοινωνία, οι άρρωστοι θέλουν από το γιατρό τους σωστή και έγκαιρη διάγνωση, αποτελεσματική θεραπεία, αλλά παράλληλα καλοσύνη και ανθρώπινη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια όλων των προηγούμενων διαδικασιών. Πόσο κοντά είμαστε στις μέρες μας σε όλα αυτά, ειδικά με την εισαγωγή στην καθ’ ημέρα πρακτική γρήγορων και αποτελεσματικών παρακλινικών εξετάσεων; Κι αν η τεχνολογική πρόοδος συνεχίσει ακάθεκτη, όπως προοιωνίζεται, ποια μπορεί να είναι κατά τη γνώμη σας η όποιας μορφής ‘αντίσταση’ ή η απάντηση σε όλα αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα;

Απάντηση:  Όσο και αν προχωρήσει η τεχνολογία και η αυτοματοποίηση των ιατρικών μέσων και υπηρεσιών, δεν θα πάψει ποτέ να αφορά στον άνθρωπο. Και αυτό εμπεριέχει de facto το απρόβλεπτο, το διαφορετικό, το ιδιαίτερο. Η ραχοκοκκαλιά της ιατρικής από την εποχή του Ιπποκράτη, το ιστορικό και η φυσική εξέταση, πάντα θα αποτελούν βασικό στοιχείο στην άσκηση της δουλειάς-τέχνης. Επιπρόσθετα η ανάπτυξη της σχέσης γιατρού ασθενούς μπορεί να επηρεάζεται από μια πιεστική καθημερινότητα, αλλά είναι συνυφασμένη με την ουσία της ιατρικής πράξης, κι εκεί πάντα υπάρχει το πρόσφορο έδαφος για την ανθρώπινη προσέγγιση αλλά και την εναισθησία προς τον ασθενή συνάνθρωπο.

Ερώτηση: Κάποια παράπονα ασθενών, συχνά θα έλεγα, εστιάζονται στο γεγονός ότι οι γιατροί δεν καταλαβαίνουν τους ασθενείς για τον απλούστατο λόγο γιατί δεν έχουν έρθει στη θέση τους, ή δεν πονάνε όπως αυτοί. Είναι κάτι που τονίστηκε και από  τον Άντον Τσέχωφ σε μια νουβέλα του. Πιστεύετε πως είναι απαραίτητο αυτό; Πως θα μπορούσε να διορθωθεί άραγε αυτή η άποψη των ασθενών στις μέρες μας;

Απάντηση:  Παρότι βοηθά -σε περιπτώσεις που ο γιατρός έχει βιώσει ανάλογες καταστάσεις με τον ασθενή του- στην βαθύτερη κατανόηση, εντούτοις ούτε είναι απαραίτητο ούτε εφικτό. Οι γιατροί από την όλη εκπαιδευτική διαδικασία που βιώνουν ήδη από τις πανεπιστημιακές σπουδές, αλλά περισσότερο με όσα διδάσκονται στην καθημερινή επαφή με τον ασθενή συνάνθρωπο, αναπτύσσουν τη λεγόμενη εναισθησία στο εκάστοτε πρόβλημα του ασθενούς. Η έμφαση στην διαρκή βελτίωση της σχέσης γιατρού ασθενούς αλλά και η αφιέρωση λίγο περισσότερο από τον πολύτιμο και πιεστικό χρόνο της καθημερινότητας, μπορεί να βελτιώσει αυτήν την εικόνα.

Ερώτηση:  Που εντοπίζεται η αιτία της σημερινής άμβλυνσης των ηθικών αξιών του ανθρώπου, η αδιαφορία για τον διπλανό συνάνθρωπο, η σχετική έλλειψη ουσιώδους επαγγελματικής ευαισθησίας στην περίπτωση των γιατρών;

Απάντηση: Δεν συμφωνώ με την ανωτέρω θέση. Παρότι είναι πολλά τα ανάλογα παραδείγματα, εντούτοις η πλειοψηφία των γιατρών δρουν με ενδιαφέρον και επαγγελματική ευαισθησία προς το συνάνθρωπο. Η δοκιμασία των ηθικών αξιών είναι γενικό φαινόμενο στις μέρες μας, αλλά και στο παρελθόν υπάρχουν πολλά ανάλογα παραδείγματα σε διάφορους σταθμούς της ανθρώπινης ιστορίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος επαναπροσδιορίζει πολλές ηθικές αξίες και αναπτύσσει συμπεριφορές που σχετίζονται με τη σύγχρονη ζωή (λ.χ. αλληλεγγύη σε θέματα ειρήνης, τρομοκρατίας, αλλαγή συμπεριφοράς σε σχέση με την οικολογική ισορροπία) ενώ είναι σε συνάρτηση και με τις μεταλλαγές που υφίστανται θεσμοί όπως της οικογένειας, της θρησκείας, της εργασίας, κ. α.

Ερώτηση: Αλήθεια θα περίμενε κάποιος ότι η πολύπλευρη κρίση των τελευταίων ετών  και η παρατηρούμενη πολιτιστική γύμνια μας θα αποτελούσε έναυσμα   πνευματικής ανάτασης, κάτι όμως που δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Τι θα μπορούσε κατά τη γνώμη σας να γίνει θετικό προς αυτή την κατεύθυνση;

Απάντηση: Δεν είμαι βέβαιος αν υπάρχει πολιτιστική γύμνια. Είμαι όμως βέβαιος για το έλλειμμα παιδείας σε όλες τις διαστάσεις της καθημερινής μας ζωής και του δημόσιου βίου. Αυτό είναι που όταν βελτιωθεί θα αλλάξει τη ζωή μας στην πιο απλή καθημερινότητα, στη συμπεριφορά προς τον άλλο και προς τον ίδιο μας τον εαυτό, θα αλλάξει το πώς οδηγούμε, πως εργαζόμαστε, πως συμπεριφερόμαστε στο κράτος. Εδώ, το σχολείο δομημένο σε σοβαρές και σύγχρονες βάσεις, με σεβασμό σε παραδόσεις δεκαετιών, με φροντίδα για τη γλώσσα, μπορεί να είναι το πρώτο βήμα. Επιπλέον όμως η ευρύτερη παιδεία του κόσμου, μέσω επισήμων φορέων, μέσων ενημέρωσης, εκδηλώσεων, επιβράβευσης της αριστείας μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία επένδυση.

Ερώτηση: Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια σχετική έξαψη, θα έλεγα,  του φαινομένου της βιβλιοπαρουσίασης σε δημόσιους χώρους, καφέ, μπαρ, διάφορες αίθουσες, κοκ. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κάποιος γνωστός Έλληνας πολιτικός, σε διάρκεια ενός και μόνο χρόνου,  έλαβε μέρος σε πάνω από τριακόσιες τέτοιες εκδηλώσεις λαμβάνοντας μέρος στο πάνελ που παρουσίαζε συγκεκριμένα βιβλία. Βεβαίως κάποιο ανάλογο ρόλο παίζουν πολλοί φερέλπιδες κριτικοί οι οποίοι σε αρκετές των περιπτώσεων μπερδεύουν κάποιους  ρόλους. Από την άλλη μεριά, για να είμαστε αφόρητα ειλικρινείς, δεν είναι οι κριτικοί αυτοί που μετέχουν στην αγορά του βιβλίου, όσο κι αν προσπαθούν να την επηρεάσουν με πολυποίκιλους τρόπους. Άλλωστε, το αναγνωστικό κοινό ποτέ δεν είχε ιδιαίτερα καλή άποψη για όλους όσους εμπλέκονται σε αυτές τις διαδικασίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αφού αυτό έχει τον τελευταίο λόγο στην αγορά.  Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση πάνω σε όλα αυτά;

 Απάντηση: Είναι αλήθεια ότι υπάρχει έξαρση του φαινομένου της βιβλιοπαρουσίασης. Εν πολλοίς εξυπηρετεί τις ανάγκες του marketing εκδοτικών οίκων ή αλυσίδων βιβλιοπωλείων, αλλά και μικροφιλοδοξίες των φερέλπιδων συγγραφέων. Η υπερβολή πάντα έχει προβλήματα. Όμως αυτό καθαυτό το φαινόμενο της συνάθροισης ανθρώπων -που διαφορετικά δύσκολα θα μαζεύονταν ή θα ασχολούνταν σχετικά -σε μια αίθουσα για την παρουσίαση ενός βιβλίου και την περί αυτού συζήτηση, έχει θετικό πρόσημο. Οι πωλήσεις μόνο στιγμιαία, κατά την παρουσίαση, μπορούν να επηρεαστούν και μόνο τα πραγματικά ενδιαφέροντα ή διαφορετικά βιβλία ή η ποιότητα του συγγραφέα μπορεί να εγγυηθεί περαιτέρω «καριέρα» στο βιβλίο.

Ερώτηση: Που αποδίδετε το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό πωλήσεων του ελληνικού βιβλίου, και ειδικότερα εκείνου της σύγχρονης, περισσότερο, ποίησης;

Απάντηση: Το ελληνικό βιβλίο υστερεί καταρχήν λόγω του μικρού –συγκριτικά με τις αγγλόφωνες εκδόσεις– αναγνωστικού κοινού. Επιπλέον η κρίση των τελευταίων ετών έχει επηρεάσει τόσο τη βιωσιμότητα των εκδοτικών οίκων όσο και τη δυνατότητα των καταναλωτών που οριακά επιβιώνουν, να διαθέσουν χρήματα για μια «πολυτέλεια» που μπορεί το βιβλίο να αποτελεί αν συγκριθεί με τον ελλειμματικό προϋπολογισμό για λογαριασμούς, διατροφή, κίνηση.

Ειδικότερα προς την ποίηση, αν εξαιρέσει κανείς το πλησίασμα που βοήθησε η μελοποίηση σημαντικών έργων αλλά και η προβολή σε λίγους μεγάλους ποιητές από το σχολείο ή τα media, η ζήτηση για τη σύγχρονη ποίηση είναι περιορισμένη. Σ΄ αυτό συντελεί η περιορισμένη ευαισθητοποίηση και ενασχόληση του κόσμου με την ποίηση, αλλά και η πανσπερμία ποιητικών έργων που συχνά είναι χαμηλής δυναμικής. Αλλά και αξιόλογες συλλογές δύσκολα φτάνουν στο ευρύ κοινό γιατί δεν αποτελούν εύπεπτο υλικό για τα μέσα ενημέρωσης αλλά και γιατί δεν συνοδεύονται από σοβαρά οικονομικά κίνητρα για την προώθηση τους.

Ερώτηση: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα κυριότερα αίτια, οι αφορμές που σας οδήγησαν στον ποιητικό λόγο; Ποιο ήταν το βασικότερο έναυσμα για την ενασχόληση με την ποίηση σε συνδυασμό με την ιατρική επιστήμη που καθημερινά διακονείτε;

Απάντηση:  Δεν υπήρχε ξεκάθαρη αφορμή. Προέκυψε από εσωτερική ανάγκη, από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που ήθελα να καταγράψω. Η συνύπαρξη με την ιατρική ήταν «τυχαία» αν και όχι ανεπηρέαστη. Η δυναμική της ζωής μέσα στην κλινική ιατρική προκαλεί ζυμώσεις και δίνει αφορμές. Και οι αλληλεπιδράσεις ποίησης και ιατρικής μπορεί να μην είναι προφανείς αλλά είναι υπαρκτές και ανοίγουν μια ξεχωριστή διάσταση.

Ερώτηση: Ο πεζός λόγος, για πολλούς, είναι το επόμενο σκαλί του ποιητικού.  Έχει αυτό εφαρμογή ή βρίσκεται ανάμεσα στα μελλοντικά σχέδιά σας στη δική σας  περίπτωση;

Απάντηση:  Θεωρώ πολύ μακρινό το ενδεχόμενο αυτό, παρότι στη ζωή αυτή δεν μπορείς να προεξοφλήσεις τίποτα. Ο ποιητικός λόγος με καλύπτει ως προς τη σκέψη και την έκφραση και έτσι συνεχίζω.

Ερώτηση: O Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, έγραφε στο ‘Ars Poetica’ τους στίχους: ‘Το ποίημα θέλω να είναι νύχτα, περιπλάνηση/σε ξεμοναχιασμένους δρόμους και σε αρτηρίες/όπου η ζωή χορεύει. Θέλω να είναι/αγώνας, όχι μουσική που λύνεται/μα πάθος για την μέσα έκφραση μιας ασυναρτησίας/μιας αταξίας που θα γίνει παρανάλωμα/αν δεν τα παίξουμε όλα για όλα…’.

Η ποίηση τελικά μας αλλάζει τη ζωή κ. Σαμωνάκη; Κι αν αυτό αποτελεί αλήθεια, ισχύει για αμφοτέρους, ποιητές και αναγνώστες και με ποιο τρόπο;

Απάντηση:  Σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση ναι, την αλλάζει. Στους ποιητές γιατί έχουν μπει ήδη στο μονοπάτι ενός δάσους που τους ενθουσιάζει κάθε μέτρο της διαδρομής, κάθε κλαδί δέντρου, κάθε λουλούδι που συναντούν στο διάβα τους, ακόμη και αυτοί οι απρόβλεπτοι κίνδυνοι.

Τους αναγνώστες μπολιάζει σαν μεταδοτικό νόσημα, που άλλοι το περνούν επιφανειακά και γρήγορα και άλλοι νοσούν και κρατούν σημάδια για όλη τη ζωή τους. Είναι γνωστά τα παραδείγματα μεγάλης ποιητικής δημιουργίας όπως του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου που κυρίως μέσω της μελοποίησης έφτασε τις πλατιές μάζες και επηρέασε σκέψεις και θυμικό. Πόσο μπόρεσε να αλλάξει τον κόσμο η ποίηση αυτή ή κατά πόσο έμεινε τραγούδι στο στόμα, είναι θέμα συζήτησης.

Ερώτηση: Ποιο πιστεύετε ότι αποτελεί το αναγνωστικό κοινό της ποίησης στη χώρα μας και πως αυτό δρομολογείται προς τη μεριά αυτή; 

Απάντηση: Το κοινό της ποίησης είναι σε μεγάλο βαθμό νέοι ενήλικες που ψάχνονται μέσα από τους ποιητές αλλά και κάποιοι -συχνά αρκετά καλλιεργημένοι και με λογοτεχνικές εφεδρείες- ενήλικες. Ευχάριστες εκπλήξεις κατά περιοχές η επαφή με τον ποιητικό λόγο μέσω της παράδοσης, με παράδειγμα την Κρήτη και τη σχέση με τη μαντινάδα αλλά και πιο ολοκληρωμένα έργα όπως ο Ερωτόκριτος, ανθρώπων από όλο το ηλικιακό φάσμα ανεξαρτήτως εκπαίδευσης.

Ερώτηση: Αν σας παρακαλούσα να μου απαριθμήσετε κάποιους Έλληνες και ξένους ποιητές που σας σημάδεψαν εκφραστικά, ποιους θα μου απαντούσατε και το σπουδαιότερο, με ποιο τρόπο το έκαναν; 

Απάντηση: Από τους Έλληνες ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Λειβαδίτης, ο Σεφέρης, ο Καβάφης, η Δημουλά, ο Γκάτσος, ο Καζαντζάκης, ο Καββαδίας, οι άγνωστοι της παράδοσης. Από τους ξένους ο Σαίξπηρ, ο Έλιοτ, ο Παζ, ο Νερούδα, ο Μπωντλαίρ, ο Λόρκα, ο Γκαίτε. Ο τρόπος; Ζυμώσεις στο λόγο, στην έκφραση, στο διαφορετικό διάβασμα της φύσης και των ανθρώπων.

Ερώτηση: Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα κοινωνικά, πολιτικά ή ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα που σας έδωσαν με τον τρόπο τους το ερέθισμα για ποιητική παραγωγή; 

Απάντηση:  Το ερέθισμα είναι απρόβλεπτο και συχνά ταπεινό. Μπορεί να είναι ένα μείζον γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας, λ.χ. ένας σεισμός, μια τρομοκρατική επίθεση, μπορεί όμως να είναι ένας γκρεμισμένος τοίχος, ένα θαμπωμένο τζάμι, ένα βλέμμα.

Ερώτηση: Τι ώρες γράφετε και γιατί; Και τι πιστεύετε σας στερεί η ενασχόληση με αυτή τη δραστηριότητα;

Απάντηση:  Γράφω σε ανύποπτο χρόνο και χώρο. Μπορεί να είναι σε ένα χώρο αναμονής, μπορεί στο πάρκινγκ ενός καταστήματος, μπορεί στην αίθουσα αναμονής στο αεροδρόμιο, μπορεί στο δωμάτιο της εφημερίας. Γενικότερα βέβαια ευνοούν το ήσυχο περιβάλλον, οι όποιες στιγμές απομόνωσης από οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, τα μακρινά πολύωρα ταξίδια για συνέδρια, οι ενδιαφέρουσες γωνιές που ανακαλύπτουμε σε νέες πόλεις ή χώρες. Η ενασχόληση με την ποίηση δεν μου στερεί τίποτα, αντιθέτως μου γεμίζει όμορφα την καθημερινότητα. Ίσως η ανάγκη να συντηρήσω μια πολύπλευρη και κοντινή επαφή με τη λογοτεχνία μέσω συνεχούς μελέτης είναι δύσκολη λόγω του περιορισμένου χρόνου και της κόπωσης που έχω από την κλινική ιατρική.

Ερώτηση: Έχετε σκεφτεί ποτέ να εγκαταλείψετε την ποίηση; Κι αν ισχύει αυτό, γιατί λοιπόν; Αν θυμηθούμε τους στίχους του Ντίνου Χριστιανόπουλου από το ποίημα ‘ Εγκαταλείπω την ποίηση’ θα διαβάσουμε εκεί μέσα, ότι ‘… εγκαταλείπω την ποίηση δε θα πει προδοσία/βρίσκει κανείς τόσους τρόπους να επιμεληθεί την καταστροφή του…’. Γιατί λοιπόν οι ποιητές έρχονται και τριγυρίζουν συνεχώς σαν ένοχοι γύρω από αυτή την παράξενη δραστηριότητα;

Απάντηση:  Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να το κάνω αυτό, αν και νομίζω από τη στιγμή που μπαίνεις σε αυτό το μονοπάτι δεν το εγκαταλείπεις ποτέ. Ίσως να πάψεις να δημοσιεύεις, όμως από τη στιγμή που περπάτησες αυτό το μονοπάτι, σ’ έχει για πάντα χαράξει. Ίσως όπως λέτε να τριγυρίζουν ως ένοχοι γύρω από αυτή τη δραστηριότητα οι ποιητές, γιατί είναι κάτι έξω από το κύριο ρεύμα, έχουν ένα εξτρεμιστικό πρίσμα να διηθούν τη ζωή και τα γεγονότα της. Ίσως γιατί τολμούν και καταγγέλλουν καταστάσεις και γεγονότα που άλλοι συμβιβάζονται, ή γιατί αντλούν παράξενες σκέψεις και συναισθήματα από αφορμές που ο λοιπός κόσμος προσπερνά.

Ερώτηση: Είναι ολοφάνερο, ότι μεγάλο μέρος της ποιητικής σας παραγωγής, τουλάχιστον ως τώρα, έχει επηρεασθεί από ταξίδια σε σκόρπια μήκη και πλάτη του πλανήτη μας. Τι ρόλο παίζει ο τόπος και ο χρόνος στα ποιήματά σας; Κι αν είναι έτσι γιατί δεν σημειώνετε κάτω από αυτά την ημερομηνία και τον τόπο γραφής τους;

Απάντηση: Αυτό είναι αληθές. Τα ταξίδια που έχω την τύχη να κάνω – στην πλειοψηφία μέσω της ενασχόλησής μου με την ιατρική – έχουν επηρεάσει την ποιητική παραγωγή, έχουν δώσει πολύ υλικό-αφορμές, έχουν προσφέρει το χρόνο, τις διαφορετικές γωνιές, διαφορετικά χρώματα, ανθρώπους, μνημεία, όλα ισχυρά ερεθίσματα στη δημιουργία. Και δεν είμαι μόνος, πολλοί αξιότεροί μου έχουν βαθιά επηρεαστεί και συγγράψει πολλά με βάση τα ταξίδια.

Τόπο και ημερομηνία κρατάω πάντα σε ένα μεγάλο δερματόδετο τόμο όπου έχω την αρχική καταγραφή των ποιημάτων μου. Έχουν καταγραφεί και στην πρώτη μου συλλογή (‘Τα ερωτικά της Κυριακής’).  Στις επόμενες δεν αναγράφεται, μετά από συζητήσεις με τον επιμελητή στον εκδοτικό οίκο.

Ερώτηση: Πως θα χαρακτηρίζατε εσείς την ποίησή σας; Και για κάνω πιο απλή την ερώτησή μου, νομίζετε ότι είστε αυτοβιογραφικός ποιητής;

Απάντηση: Η απλή ερώτηση είναι και δύσκολη. Είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ακόμη και αν καταγράφεις τα χρώματα μιας δύσης, ένα μουσικό της jazz δίπλα σ’ ένα ποτάμι, ένα πονεμένο βλέμμα, ένα ερωτικό άγγιγμα, όλα είναι μέσα από το πρίσμα του ποιητή. Και χωρίς αιδώ πρέπει να πω ότι αισθάνομαι ότι η ποιητική μου διαδρομή, μου προσφέρει μια διαφορετική καταγραφή του χρόνου, των σκέψεων, των συναισθημάτων σε πολλές περιπτώσεις της διαδρομής μου τα τελευταία χρόνια που χωρίς την ποίηση δεν θα είχα. Όμως το αυτοβιογραφικό στοιχείο δεν είναι αυτοσκοπός, προσπαθώ να αναδείξω την εικόνα ή το γεγονός με τρόπο ποιητικό, να αποτελέσω συχνά το τρίτο μάτι που βλέπει διαφορετικά από το προφανές. Βεβαίως η σύλληψη και η διήθηση «της αφορμής» είναι με τα δικά μου φίλτρα…

Ερώτηση: Σε παλιότερες εποχές, πολλοί ποιητές ομαδοποιήθηκαν και μπήκαν από τους κριτικούς κάτω από μια ομάδα με διάφορα ονόματα κάθε φορά, με βάση ορισμένες κοινές συντεταγμένες, χώρου, χρόνου και περιεχομένου γραφής.  Που νομίζετε ότι ανήκετε εσείς για να εστιασθώ καλύτερα στην προηγούμενη ερώτησή μου;

Απάντηση:  Είμαι μικρός για να αναγνωρίζεται ή καλύτερα να εκπροσωπώ με τη γραφή μου κάποιο ρεύμα. Πολύ ελεύθερα αν έπρεπε να δώσω μια απάντηση, νομίζω ότι ο τρόπος γραφής μου κινείται στη σύγχρονη ποίηση με ελεύθερο (πλην εξαιρέσεων) στίχο, με ιδιαίτερα πολλά στοιχεία συμβολισμού.

Ερώτηση: Κάποτε ο Τάσος Λειβαδίτης, έγραφε, ‘… Μας κοίμιζε άλλοτε η μάνα μας/μ’ ένα τραγούδι σιγανό/τι κάνατε το τραγούδι αυτό;/Ένας άνθρωπος καίγεται/ένας άνθρωπος φωτίζει την νύχτα…’. Υπάρχει λόγος ύπαρξης της ποίησης σήμερα στη χώρα των μνημονίων, και πως αυτή η τέχνη μπορεί να αλλάξει κάποιες βασικές παραμέτρους;

Απάντηση:   Άλλη μια δύσκολη ερώτηση. Ναι υπάρχει λόγος γιατί δίνει ελπίδα. Υπάρχει λόγος γιατί βοηθά να ξεφύγουμε από τη μίζερη καθημερινότητα των λογαριασμών, των φόρων, των δυσοίωνων προβλέψεων. Γιατί μπορεί να βοηθήσει να μαλακώσει η ψυχή μας με το διάβασμα με διαφορετικό τρόπο στο πέταγμα ενός πουλιού, στο κλάμα ενός μωρού, στη θάλασσα το σούρουπο. Γιατί στις δύσκολες στιγμές χρειάζεται η έμπνευση και η ελπίδα που δίνει η λογοτεχνία, αμεσότερα και εντονότερα ο ποιητικός λόγος.

Ερώτηση: Γιατί εκδίδετε τα βιβλία σας;

Απάντηση: Συνέχεια δύσκολων ερωτήσεων. Ίσως από ματαιοδοξία, για μια πιο επίσημη αναγόρευση σε «ποιητή». Ίσως γιατί έχω την ψευδαίσθηση ότι έχω να πω πράγματα που αξίζουν να διαβάσουν και άλλοι, εκτός από το στενό πυρήνα της οικογένειάς μου. Ίσως γιατί με τον τρόπο αυτό βγαίνεις στην ανοιχτή θάλασσα και κολυμπάς στα δύσκολα, ανάμεσα σε πολλούς και μεγάλους…

Ερώτηση: Κάποια μελλοντικά σχέδια στο χαρτί; Ή έστω στο παντοδύναμο διαδίκτυο;

Απάντηση: Χωρίς βιασύνη ετοιμάζεται η επόμενη συλλογή μου. Για το διαδίκτυο υπάρχει η σκέψη για δημοσίευση της δεύτερης συλλογής μου (Τα δίπολα και ο χρόνος) που έχει μεταφραστεί στα Αγγλικά από τον εξαίρετο μεταφραστή και ποιητή Γιώργο Τριαλώνη. Απλά χρειάζεται ψάξιμο σε ποια πλατφόρμα θα γίνει αυτό και εδώ μπαίνει το περιορισμένο του χρόνου και οι ιδιαιτερότητες του διαδικτύου που με κάνουν να έχω αδρανήσει ως τώρα.

Ερώτηση: Τι θα θέλατε να μείνει από το ποιητικό σας έργο όταν φύγετε από ετούτο το μάταιο κόσμο, και τι πιστεύετε τελικά ότι μένει απ’ όλα αυτά που γράφουμε; Αναφέρομαι καθαρά στην υστεροφημία!

Απάντηση: Τι θα ήθελα; «…σ’ αγαπήσανε στον κόσμο βασιλιάδες, ποιητές, μα ένα κλωναράκι δυόσμο δεν τους χάρισες ποτές!» έγραψε ο μέγας Γκάτσος. Θα ήθελα το μέγιστο για να είμαστε ειλικρινείς.

Τι πιστεύω ότι θα γίνει; Θα έχουν τα παιδιά μου με περηφάνια τα βιβλία που θα λένε πως ο πατέρας τους έβλεπε τον κόσμο με διαφορετικό -πιο ωραίο τρόπο- κάποιοι φίλοι, άντε και ο ιατρικός σύλλογος να μνημονεύσει πως αυτός ο άνθρωπος εκτός από το ήπαρ και τον πεπτικό σωλήνα, είχε και άλλες ανησυχίες…

Ερώτηση: Τι είναι τελικά ποίηση για σας;

Απάντηση: Είναι το αλατοπίπερο της ζωής, ο διορθωτικός φακός που βοηθά τον μύωπα να δει αυτούσια την ομορφιά.

Ερώτηση: Τι θα θέλατε να σας ρωτήσω και δεν το έκανα;

Απάντηση: Αν ντράπηκα ή φοβήθηκα την έκθεση του είναι μου, μέσω της ποίησης.

Ερώτηση: Σας ενόχλησε, με οποιοδήποτε τρόπο, κάποια ερώτησή μου, και γιατί;

Απάντηση: Καμία ερώτηση δεν με ενόχλησε, ήταν όλες πολύ εύστοχες και με ουσία.

Ερώτηση: Θέλετε να προσθέσετε κάτι σε όλα αυτά; 

Απάντηση: Θα ήθελα στη δύσκολη αυτή εποχή το σχολείο να φέρει πιο κοντά τα παιδιά στην ποίηση, είναι η καλύτερη επένδυση. Έζησα μια υπέροχη εμπειρία στο δημοτικό σχολείο των παιδιών μου (2^ο Βουτών) όταν σε συνεννόηση με την δασκάλα (κα Νατάσα Γιαννέλα) του Δ2 όπου ήταν η κόρη μου, πήγα και καθίσαμε 2 ώρες σε κύκλο, πάνω σε μαξιλάρια, μαζί με όλα τα παιδιά και συζητήσαμε για την ποίηση, διάβασαν -από τον Όμηρο ως τον Ελύτη- αποσπάσματα από έργα μεγάλα, βάλαμε ταυτόχρονα σε ορισμένες περιπτώσεις τα ίδια αποσπάσματα μελοποιημένα στο youtube. Και πιστέψτε με, όλοι το θυμόμαστε με ιδιαίτερη ευχαρίστηση.

Κάπως έτσι περίπου τελείωσε εκείνη η συζήτησή μας. Μια από τις πολλές, αλλά αυτή τη φορά με εστιασμένο, σίγουρα, ενδιαφέρον. Τον ευχαρίστησα πολύ ως όφειλα, για πολλούς και ποικίλους λόγους. Η απάντησή του: ‘Τιμή μου να συζητήσουμε για όλα αυτά. Εγώ ευχαριστώ’. Αναμφίβολα έχουμε πολλά να πούμε ακόμα τον επόμενο καιρό. Σε κάποια μέρα ή νύχτα, καθημερινή ή εφημερίας, ίσως μας δοθεί η ευκαιρία για περισσότερα και γιατί όχι ουσιωδέστερα! Για την ιατρική αλλά και την ποίηση! Για την ίδια μας τη ζωή τελικά!