Fractal
Home / FRACT-ALL / Δοκίμιο: “Το φανταστικό στον Μπαλζάκ”
21/01/2015, 1:42 μμ

Δοκίμιο: “Το φανταστικό στον Μπαλζάκ”

του Δημήτρη Αργασταρά // * 

 

balzak

Συνήθως ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ δεν αναφέρεται ανάμεσα στους συγγραφείς φανταστικής λογοτεχνίας, σε αντίθεση με άλλους ομοεθνείς του ομοτέχνους, όπως ο Θεόφιλος Γκωτιέ και ο Γκυ Ντε Μωπασάν. Το έργο του Μπαλζάκ έχει ταυτιστεί κυρίως με το μυθιστόρημα-απεικόνιση μιας ολόκληρης κοινωνίας, με τις τάξεις που την αποτελούν, τους μηχανισμούς και τις μηχανορραφίες που την διέπουν. Έτσι, λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν πως ο πληθωρικός αυτός συγγραφέας, που δεν ήθελε να αρνηθεί στο έργο του καμιά από τις όψεις της ζωής, είχε έντονο ενδιαφέρον για τον πνευματισμό και το μεταφυσικό και είχε γράψει αρκετά έργα με φανταστικό περιεχόμενο.

Η συγγραφική σταδιοδρομία του Ονόρε ντε Μπαλζάκ θα ξεκινήσει σε μια φτωχική σοφίτα στο Παρίσι, αφού πρώτα γνωστοποιήσει στην σχετικά εύπορη οικογένειά του την πρόθεσή του να σταδιοδρο-μήσει στην λογοτεχνία. Μετά την πρώτη του αποτυχημένη προσπάθεια, ένα ποιητικό ιστορικό δράμα σε αλεξανδρινό στίχο, το Κρόμγουελ, η προσοχή του θα στραφεί προς το μυθιστόρημα, αντιλαμβανό-μενος ότι αυτός είναι ένας τρόπος για να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Εκείνη την εποχή γνώριζε μεγάλη επιτυχία η γοτθική ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε στα μυθιστορήματα της Αν Ράντκλιφ και του Οράτιου Ουόλπολ, ενώ ένας Ιρλανδός συγγραφέας, ο Τσαρλς Ρόμπερτ Ματιούριν, θα γίνει διάσημος σε αυτό το είδος με το έργο του Μέλμωθ, ο Περιπλανώμενος. Οπότε και ο Μπαλζάκ θα ενδιαφερθεί γι’ αυτό το είδος και θα γράψει το Φαλτύρν, ένα μυθιστόρημα τρόμου με φιλοσοφικές προεκτάσεις που εκτυλίσσεται στην Ιταλία, ενώ αργότερα θα δανειστεί τον ήρωα του Ματιούριν σε μία ειρωνική νουβέλα με τίτλο Ο Μέλμωθ μετανόησε.

Σταδιακά ο Μπαλζάκ θα βρει τον δρόμο του προς εκείνα τα μυθιστορήματα που θα του χαρίσουν την φήμη και την καταξίωση, ως ένας ανατόμος της παρισινής κοινωνίας, με τα πάθη, τα οικονομικά ζητήματα, και τους νόμους που διέπουν την ζωή των ανθρώπων της, αλλά ταυτόχρονα θα συνεχίσει να γράφει κι έργα με φανταστικό περιεχόμενο. Αυτό το είδος δεν θα πάψει ποτέ να τον ενδιαφέρει και θα φυλάξει στο τελικό σχέδιο οργάνωσης του έργου του, πλάι στην “Ανθρώπινη Κωμωδία”, και μία ξεχωριστή κατηγορία γι’ αυτά τα φανταστικά έργα, που τα ονομάζει “Φιλοσοφικές Μελέτες”. Παρόλο που είναι λιγότερο γνωστό, δίπλα στον ρεαλιστή Μπαλζάκ, τον ζωγράφο των ηθών, υπάρχει κι ένας Μπαλζάκ ρομαντικός, που ψάχνει για εσωτερικευμένες αλήθειες.

Έτσι, παράλληλα με την Οικιακή Γαλήνη θα δημοσιεύσει το Ελιξίριο της Μακροζωίας, μετά την Γυναίκα στα Τριάντα θα ακολουθήσει το Άγνωστο Αριστούργημα, την ίδια χρονιά θα δουν το φως της δημοσιότητας Ο Εφημέριος της Τουρ και το Μαγικό Δέρμα. Ποιά είναι λοιπόν τα έργα του Μπαλζάκ με το υπερφυσικό περιεχόμενο ; Παρακάτω θα επιχειρήσουμε να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στα πιο σημαντικά από αυτά.
Honore-de-Balzac

Το 1831 ο Μπαλζάκ θα γράψει τα Μαγικό Δέρμα, Το Άγνωστο Αριστούργημα και Ο Ιησούς στην Φλάνδρα. Από αυτά, το τελευταίο αποτελεί μια σύντομη διήγηση ενός λαϊκού παραδοσιακού μύθου. Το Άγνωστο Αριστούργημα αναφέρεται στο πάθος του ύψιστου ιδανικού που οδηγεί έναν νεαρό ζωγράφο στην αυτοκαταστροφή και στην τρέλα. Ο ζωγράφος Φρενχόφερ είναι ένας καταραμένος ήρωας, ένας φωτισμένος μυστικιστής, πάντα ανικανοποίητος στην αναζήτηση της ιδανικής ομορφιάς, που τελικά, στην αδυναμία του να εκφράσει το άφατο, θα αφήσει απ’ όλο του το έργο ένα σωρό άμορφων χρωμάτων. Η ιστορία μπορεί να διαβαστεί ως αλληγορία της αδυναμίας του ίδιου του καλλιτέχνη να συλλάβει με τα υλικά μέσα που έχει στην διάθεσή του τα οράματα της φαντασίας του. Το Μαγικό Δέρμα ήταν εκείνο που γνώρισε την μεγαλύτερη επιτυχία, με τον Τύπο να το χαρακτηρίσει «βδελυρό αριστούργημα». Στο συγκεκριμένο έργο, το φανταστικό κάνει πιο χειροπιαστά την εμφάνισή του μέσα από το εύρημα του δέρματος ενός ζώου, διακοσμημένου με αραβικούς χαρακτήρες, που συρρικνώνεται κάθε φορά που εκπληρώνει μια επιθυμία. Ο μυστηριώδεις παλαιοπώλης του Μαγικού Δέρματος φαίνεται να έχει ζήσει χιλιάδες χρόνια και αποτελεί το ύστατο και επικίνδυνο καταφύγιο των δυστυχισμένων και κατεστραμμένων νεαρών που βρίσκονται σε αδιέξοδο.

Το 1833 είναι η χρονιά του Λουί Λαμπέρ, μέσα από το οποίο ο Μπαλζάκ θα εκφράσει την έλξη του για τον αποκρυφισμό και τον πνευματισμό, θα επιχειρήσει να εξετάσει τις θεωρίες για την ενοποίηση του πνεύματος και της ύλης και να αποσαφηνίσει την φύση του ανθρώπινου μυαλού. Ο ήρωας της μυστικιστικής αυτής νουβέλας κατέχει μια φαντασία τόσο έντονη που όταν διαβάζει ένα βιβλίο μεταφέρεται αμέσως στις σκηνές που αναπαριστά. Αυτή η ένταση της φαντασίας, όμως, τον οδηγεί τελικά σε εγκεφαλικό πυρετό και ο ήρωας πεθαίνει λίγο-πολύ παράφρονας. Θα ακολουθήσουν το Ούρσουλα Μιρουέτ, με θέμα την απόκτηση μιας κληρονομιάς, όπου η τελική αποκάλυψη της απάτης θα γίνει μέσα από την επικοινωνία των ζωντανών με τους νεκρούς. Και το Κόκκινο Αγρόκτημα, η ιστορία μιας περίεργης περίπτωσης τηλεπάθειας, όπου ο ήρωας βλέπει μέσα από όραμα το ειδεχθές έγκλημα που έχει διαπράξει ο συνταξιδιώτης του.

Το 1834 ο Μπαλζάκ θα γράψει την Σεραφίτα και την Αναζήτηση του Απόλυτου. Στο πρώτο πρωταγωνιστεί ένα διφορούμενο ον, ένα ανδρόγυνο που επιλέγει ανάλογα την μία ή την άλλη μορφή, ένα πλάσμα ανάμεσα στο ανθρώπινο και το θεϊκό. Ως ένα αιθέριο ον, μεταξύ αυτού και άλλων αόρατων κόσμων, ο Σεραφίτος-Σεραφίτα γοητεύει στο πέρασμά του τα ανθρώπινα πλάσματα, με σκοπό να τους δώσει να καταλάβουν τα όριά τους στην γη, την ανθρώπινή τους ατέλεια και τελικά να τους εμφυσήσει κάτι από την ιδέα ενός ιδανικού κόσμου. Στην Αναζήτηση του Απόλυτου επιστρέφει το θέμα της εμμονής και του απόλυτου καταστρεπτικού πάθους που είχαμε δει και στον Λουί Λαμπέρ. Ο επιστήμονας Γκραντέ ονειρεύεται να ανακαλύψει την κοινή ουσία σε όλα τα πράγματα και τα είδη, μεταλλικά, φυτικά και ζωικά. Στο όνομα αυτής της μελέτης θα θυσιάσει τα πάντα, αλλά δεν θα είναι παρά μόνο στην στιγμή του θανάτου που θα αναφωνήσει το πολυπόθητο «Εύρηκα!».

Τέλος, ας αναφερθούμε και στην Ιστορία των Δεκατριών, που εκφράζει μία από τις αγαπημένες ενασχολήσεις του Μπαλζάκ: τις μυστικές εταιρίες. Σε αυτό ο Μπαλζάκ φανερώνει μια εικόνα για το κοινωνικό σύμπαν στοιχειωμένη από κρυμμένες δυνάμεις, που ασκούν επιρροή με καθοριστικό τρόπο αλλά με ενέργειες και γεγονότα που είναι αόρατα. Η ιδέα ενός παράνομου συμφώνου που έχει συναφθεί ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα προκειμένου να κατακτήσουν μαζί, σταθερά, την επιρροή και την εξουσία, δεν είναι άλλωστε τόσο ξένη και στον ίδιο. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο πατέρας του ήταν τέκτονας και ο ίδιος, με κάποιους φίλους του, είχε ιδρύσει μια μυστική λέσχη με την ονομασία “Λέσχη του Κόκκινου Αλόγου”.

Μέσα από αυτά τα έργα, λοιπόν, βλέπουμε έναν Μπαλζάκ πεισματικά ονειροπόλο και ρομαντικό, ερωτευμένο με το μυστήριο σε όλες του τις μορφές, όχι μόνο από την μεθυστική ευωδιά ενός γυναικείου αρώματος και την πολυτελή δύναμη μιας περιουσίας, αλλά κι από κόσμους αόρατους, από ανθρώπινες συνωμοσίες, από την οριακή τρέλα που γεννιέται μέσα από το όνειρο του άπιαστου. Έτσι, αυτός ο παρατηρητής των ηθών, ο καταγραφέας κι ο ιστορικός της παρισινής κοινωνίας, εμφανίζεται ταυτόχρονα ικανός να εμβαθύνει στα υπερφυσικά και αποκρυφιστικά ρεύματα από την “άλλη πλευρά” της ύπαρξης. Χωρίς ν’ απαρνιέται τους αντικατοπτρισμούς του φανταστικού και του υπερφυσικού, επιθυμεί να δοκιμάσει τα πάντα στην χοάνη της δημιουργίας…

 

* Ο Δημήτρης Αργασταράς είναι καθηγητής θετικών επιστημών και διαχρονικός λάτρης της λογοτεχνίας. Κείμενα και άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά, όπως τα «Συμπαντικές Διαδρομές», «ΑντιxΛόγου», «Litteraterra», «Φανταστική Λογοτεχνία» και «Book Press». Τα τελευταία χρόνια αρθρογραφεί στο ένθετο περιοδικό «Φαινόμενα» του Ελεύθερου Τύπου, ενώ έχει γράψει πολλές βιβλιοκριτικές και συνεντεύξεις συγγραφέων για τις ιστοσελίδες Βookpress.gr και flefalo.blogspot.gr. 

Η σελίδα του στην biblionet είναι: http://biblionet.gr/author/88839

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top