Fractal

Είναι η πόλη μας καμβάς ή ένα υπαίθριο μουσείο;

της Δήμητρας Τριανταφύλλου //

 

Πηγή: naturanrg.gr

 

Η ΑΘΗΝΑ ΩΣ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ

Ένα πρωινό του περασμένου Μαρτίου η πόλη ξύπνησε κι αντίκρισε ένα ήδη πολύπαθο κτήριό της, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, παραδομένο σε ένα…επικών διαστάσεων mural (ή αλλιώς τοιχογραφία) χωρίς όμως χρώματα και θέματα αλλά με πυκνά μαύρα κύματα. Η ομάδα (υπογράφει με το όνομα Icos & Case) έκανε την τοιχογραφία μέσα σε μια μόνο νύχτα. Την επομένη, τα αντανακλαστικά των social media είχαν πάρει φωτιά. Όπως συμβαίνει με πολλά από τα ζητήματα της αστικής καθημερινότητας, το θέμα γρήγορα ξεχάστηκε –αφού βέβαια πρώτα ανέλαβε ο Δήμος Αθηναίων την αποκατάσταση του κτηρίου-. Ύστερα ήρθε η άνοιξη κι αρχίσαμε να αντικρίζουμε ξανά την πόλη …στα μάτια, με το φως που τη λούζει να αποκαλύπτει τα άσχημα και τα όμορφά της.

 

Image_20140905_0002-1

 

Τώρα που όλοι οι Αθηναίοι είμαστε έξω, περιηγούμαστε στους δρόμους και απολαμβάνουμε τις μπύρες μας στα τραπεζάκια έξω, το ερώτημα επανέρχεται δριμύτερο: ποιος ορίζει τι είναι νόμιμο και τι όχι όσον αφορά την έκφραση της δημιουργικότητας πάνω στο δημόσιο χώρο; Είναι το Πολυτεχνείο ένα κτήριο ορόσημο ή ιερό στη συλλογική μας μνήμη; Από τη στιγμή που χρησιμοποιείται μπορεί να θεωρηθεί ένα κτήριο μνημείο; Μπορούμε να γράφουμε πολιτικά συνθήματα πάνω στα κτήρια της Τριλογίας; Η βαθιά κρίση που ζούμε ως χώρα και κοινωνία μας επιτρέπει να ορθώνουμε πολιτικό λόγο πάνω στην πρόσοψη της Εθνικής Βιβλιοθήκης;

Από την άλλη, αρκετά murals επί παραγγελία (βλ. π.χ. το πρόγραμμα «Ζωγραφική επί τυφλών όψεων κτηρίων της Αθήνας») όπως το πασίγνωστο πια «No signal» στην Κριεζώτου γεμίζουν τις μαύρες τρύπες της πληγωμένης αισθητικής της πόλης. Ο ίδιος καλλιτέχνης, Μανώλης Αναστασάκος, έχει αναλάβει τώρα – σε συνεργασία μάλιστα με το Δήμο Αθηναίων να αλλάξει μια εξίσου πολύπαθη όψη στην γωνία Αιόλου και Σταδίου. Το mural των μεγάλων διαστάσεων θα έχει τίτλο «Μετά τον Παράδεισο, τι;» κι αναμένεται να αλλάξει ριζικά δύο οκταώροφες πολυκατοικίες του κέντρου, αφού θα «καθίσει» πάνω σε μια vintage πια διαφήμιση της πόλης – αυτή για τα τσιγάρα Cooper. Όταν το έργο ολοκληρωθεί τον Ιούνιο, θα αποτελεί τη μεγαλύτερη τοιχογραφία στην Ελλάδα.

Υπάρχουν ακόμα τα graffiti που δεν «παίρνουν» την άδεια κανενός και το αποτέλεσμα είναι άκρως ευχάριστο –κι ανανεωτικό για την εικόνα της πόλης. Υπάρχουν όμως και τα «Κουράστηκα να σε αποχτίσω» ή τα «Θρύλος 7» πάνω στα παραθυρόφυλλα, τις πόρτες και τους τοίχους σπιτιών –ακόμα και νεοκλασικών. Μια βόλτα στα Εξάρχεια θα σας πείσει ότι στην ουσία οι κάτοικοι εκεί δεν έχουν το δικαίωμα να βλέπουν την πρόσοψη του σπιτιού τους καθαρή (ή όπως τη θέλουν, τέλος πάντων). Πού αρχίζει λοιπόν και τελειώνει το δικαίωμα της έκφρασης και της δημιουργίας πάνω στο σώμα της πόλης, κατά πόσον μας ανήκει αυτό το σώμα και πώς του συμπεριφερόμαστε; Ρωτήσαμε εμπλεκόμενους από διάφορα πόστα για να ανοίξουμε ένα θέμα πολυσύνθετο αλλά που μας αφορά όλους.

 

Ανδρέας Βαρελάς

Αντιδήμαρχος καθαριότητας Δήμου Αθηναίων

«Τα τελευταία χρόνια τα graffiti αυξάνονται σε όλα τα σημεία του εμπορικού τριγώνου και σε πολλές ακόμα περιοχές εκτός αυτού, για παράδειγμα στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, του Αγίου Παύλου, στην Αχαρνών ή στο Θησείο. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για συνθήματα – πολιτικά, αθλητικά και υβριστικά. Συνήθως, το ένα graffiti γράφεται πάνω σε κάποιο άλλο, με αποτέλεσμα να απεικονίζεται μία μουντζούρα. Η πρώτη προσπάθειά μας για τον ευπρεπισμό της πόλης, ξεκίνησε πιλοτικά το 2013 και αφορούσε τις οδούς Αθηνάς, Ερμού (από Μοναστηράκι έως Θησείο), Σταδίου, Πανεπιστημίου. Η διαδικασία που ακολουθείται για το σβήσιμο των graffiti από τα συνεργεία της υπηρεσίας μας είναι αρχικά η επάλειψη υλικού (υγρό remover), το οποίο αφήνεται έτσι ώστε να δράσει για λίγη ώρα, περίπου 10-15 λεπτά, και στη συνέχεια γίνεται υδροβολή με ζεστό νερό. Αρκετές φορές, επειδή τα σημάδια επιμένουν, χρειάζεται επανάληψη της διαδικασίας με το ίδιο ή άλλο δραστικότερο υλικό.

katharismos_polytexneio

Η δεύτερη φάση εκστρατείας καθαρισμού, ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου στις οδούς Αθηνάς, Ερμού, Σταδίου και Πανεπιστημίου με αποκατάσταση των κτηρίων όσον αφορά τις προσόψεις και τα γκράφιτι. Για τον καθαρισμό του κτηρίου του Πολυτεχνείου συγκεκριμένα, ο Δήμος Αθηναίων συμμετέχει συμπληρωματικά μαζί με υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και ιδιώτες. Ο καθαρισμός του κτηρίου γίνεται με την καθοδήγηση του Πολυτεχνείου. Για να αντιμετωπίσουμε το αυξανόμενο αυτό φαινόμενο του graffiti, θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα προστασίας των κτηρίων. Η διαδικασία είναι απλή. Θα πρέπει όλα τα κτήρια της πόλης να περαστούν με ένα ειδικό προστατευτικό υλικό (φιλμ) που θα κάνει εύκολη της αφαίρεση των graffiti.
Με αυτό τον τρόπο, και θα αποτρέψουμε αυτούς που τα κάνουν, γνωρίζοντας ότι είναι πολύ εύκολη η διαδικασία να σβηστεί το «έργο τους» και από την άλλη το κόστος θα είναι λιγότερο, λόγω του ότι δεν θα χρειάζεται να επεμβαίνουμε με ειδικά υλικά. Πολλοί συμπολίτες μας και φορείς απευθύνονται σε εμάς για να αποκαταστήσουμε τις γραμμένες επιφάνειες. Περιοχές, όπως Εξάρχεια, Κυψέλη, είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένες και προσπαθούμε τις περισσότερες φορές να ανταποκριθούμε στα αιτήματα και να αποκαταστήσουμε τις επιφάνειες.»

 

Στέφανος Πάντος Κίκος

Ο διευθυντής του αρχιτεκτονικού γραφείου «Studio 75» μας μιλάει για το δυνητικό ρόλο της Αθήνας ως ένα υπαίθριο μουσείο αλλά και για τη σχέση των κατοίκων με την αρχιτεκτονική της πόλης.

 

Ας ξεκινήσουμε από την Αθήνα. Σε τι ποσοστό παρουσιάζει η πόλη μας την εικόνα ενός «υπαίθριου μουσείου» μιλώντας από αρχιτεκτονικής άποψης;
Σε όλο το κομμάτι του κέντρου, από την Κυψέλη ως το Παγκράτι και από τους Αμπελόκηπους ως τα Πετράλωνα, μια προσεκτική ματιά αποκαλύπτει αξιόλογα κτήρια, μέτωπα και σύνολα νεοκλασικής, εκλεκτικιστικής, μεσοπολεμικής και μοντέρνας, λαϊκής κυρίως αλλά και επώνυμης αρχιτεκτονικής, σε μια εντυπωσιακή – ακόμη – πυκνότητα, παρά την έλλειψη μέριμνας για την διατήρησή τους. Με αυτή την έννοια η πόλη έχει τις δυνατότητες να λειτουργήσει σαν « υπαίθριο μουσείο», αν τα κτήρια αυτά αναδειχθούν μέσα από κατάλληλες χρήσεις και σε συνδυασμό με την δημιουργία κοινόχρηστων χώρων. Τα αρχαία, βυζαντινά και κλασικά κτήρια είναι οπωσδήποτε λιγότερα και περιορίζονται σχεδόν στην περιοχή του ιστορικού κέντρου. Και αυτά όμως θα μπορούσαν να αναδειχθούν συνδυασμένα με τα νεότερα, έτσι ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να περιηγηθεί στις διάφορες ιστορικές περιόδους και να νιώσει μέσα από την αρχιτεκτονική την ιστορία της πόλης.

Τα κτήρια του ‘30, του ‘40 και του ‘50 σε ποια κατηγορία θα τα βάζατε;
Οπωσδήποτε θεωρώ ότι τα κτήρια της εποχής αυτής πρέπει να προστατευτούν και μάλιστα όχι ως μεμονωμένα κτήρια αλλά, κυρίως, ως σύνολα και μέτωπα δρόμων τα οποία ενδέχεται να περιλαμβάνουν και κτήρια λιγότερο αξιόλογα. Αυτό όμως πρέπει να γίνει μέσα από την επανάχρηση και όχι μέσα από μια μουσειακή αντίληψη που οδηγεί σταδιακά στη δημιουργία σκηνικών χωρίς ζωή.

Δεδομένου ότι τα νεοκλασικά, αρχαία κτήρια και μνημεία συνυπάρχουν – σε απόσταση αναπνοής – με πολυκατοικίες ή μοντέρνα ή αμφιβόλου αισθητικής ή κακοφτιαγμένα κτήρια πώς αλλάζει αυτό την εικόνα της πόλης μας;
Η «άναρχη δόμηση» που σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης ήταν ο κανόνας επέκτασης της πόλης έχει οδηγήσει σε ένα αποτέλεσμα το οποίο, ξεπερνώντας τα κλισέ περί τσιμεντούπολης, και ακριβώς επειδή προέκυψε ως προϊόν αναγκών των κατοίκων και ελεύθερα, είναι γοητευτικό μέσα στην ποικιλία του, τη ζωντάνια του και τη συνύπαρξη όλων των ιστορικών περιόδων σε λίγα οικοδομικά τετράγωνα του κέντρου. Η αθηναϊκή πολυκατοικία είναι αναγνωρίσιμο και αναγνωρισμένο είδος, μοναδικό στον κόσμο, επηρεασμένο από το μοντέρνο κίνημα, προσαρμοσμένο στο κλίμα και με ειδικές αρχιτεκτονικές ποιότητες. Η Αθήνα πάσχει κυρίως από δημόσιους χώρους και όχι τόσο από κτιριακό απόθεμα. Κίνημα διατήρησης και νομοθεσία διατήρησης κτηρίων υπάρχει. Δεν υπάρχει κίνημα διατήρησης και νομοθεσία διατήρησης της αρχιτεκτονικής των παλαιών κοινόχρηστων χώρων. Δημόσιο αγαθό είναι οι όψεις των κτηρίων (δημόσιων και ιδιωτικών)και οι κοινόχρηστοι και ελεύθεροι χώροι(δημόσιοι και ιδιωτικοί) μιας πόλης. Και πρέπει να προστατεύονται και να ελέγχονται.

 

polytexneio

Πιστεύετε ότι οι Αθηναίοι σέβονται τα μνημεία της πόλης μας ή, τέλος πάντων, αυτά που χρειάζονται φροντίδα και προσοχή;
Οι Αθηναίοι χρειάζεται να «μάθουν» να αγαπούν και να σέβονται την πόλη ξεπερνώντας, όπως είπα και πριν, κάποια στερεότυπα που έχουν κυριαρχήσει για την ασχήμια της, την τσιμεντοποίησή της και την αναρχία της. Ωστόσο, αυτό δεν είναι μόνο θέμα παιδείας. Είναι κυρίως ζήτημα ύπαρξης κρατικής μέριμνας για τα μνημεία, τα δημόσια κτήρια και τους δημόσιους χώρους εν γένει. Ένα φροντισμένο κτήριο, καθαρό, φωτισμένο, προσβάσιμο, φιλικό στον πολίτη, θα το σεβαστεί ο πολίτης της Αθήνας και κάθε άλλης πόλης.

Συμφωνείτε με τον όρο «υπαίθριο μουσείο;» κι αν ναι, τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει αυτός ο όρος;
Συμφωνώ με τον όρο και νομίζω πως είναι κάτι που η Αθήνα χρειάζεται όχι μόνο ως τουριστικός προορισμός αλλά και ως μια πόλη για τους κατοίκους της. Χρειάζεται πολύ καλή σήμανση, σημεία πληροφόρησης, φωτισμό, αστικό εξοπλισμό, κοινόχρηστους χώρους, φροντισμένα κτήρια, εκπαιδευμένο προσωπικό φυλάκων και ξεναγών, καθαριότητα και κανόνες λειτουργίας (π.χ. διευθέτηση των τραπεζοκαθισμάτων, της παράνομης στάθμευσης κ.λπ.)

Τίθεται για εσάς ζήτημα σεβασμού μνημείων και κτηρίων; Το Πολυτεχνείο, ας πούμε, ως κτήριο χρειάζεται έναν τέτοιο σεβασμό; Το νέο Εθνικό Θέατρο;
Τα μνημεία δεν είναι σκηνικά ιστορικής αξίας, είναι κτήρια ζωντανά και φέρουν συμβολισμούς. Ο σεβασμός των πολιτών «κερδίζεται» όπως είπα και πριν και έχει ως προϋπόθεση το σεβασμό της πολιτείας, των φορέων, των διαχειριστών των μνημείων, εν γένει, προς τους πολίτες. Πέραν αυτού, ένα γκράφιτι ή κάποια άλλη μορφή «βανδαλισμού» ενδέχεται να συμβεί και είναι κι αυτό κομμάτι της ζωντανής ιστορίας της πόλης, ειδικά σε περιόδους εντάσεων. Διαφωνώ πάντως με το γκράφιτι στο ΕΜΠ. Η γνώση κι η ιστορική μνήμη για το τι ήταν ένα κτήριο ή ένας κοινόχρηστος χώρος, πώς λειτούργησε και τι ρόλο έπαιξε το ίδιο ή οι άνθρωποι που κατοίκησαν σε αυτό είναι απαραίτητα στοιχεία για να καλλιεργήσουν οι κάτοικοι μιας πόλης το σεβασμό κτηρίων και χώρων.

Αν εξουσιοδοτούσε κάποιος το γραφείο σας να αλλάξει/μεταμορφώσει την πόλη αρχιτεκτονικά ποιες θα ήταν οι βασικές κινήσεις που θα κάνατε;
Η ανάδειξη και προστασία αρχιτεκτονικά και ιστορικά αξιόλογων κτηρίων, μετώπων και συνόλων στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου σε συνδυασμό με τη δημιουργία νέων κοινόχρηστων δημόσιων χώρων και την ανάπλαση υπαρχόντων κοινόχρηστων δημόσιων χώρων για τη δημιουργία ενός δικτύου κίνησης και στάσης πεζών στο κέντρο. Η σήμανση τόπων, κτηρίων και διαδρομών. Η τοποθέτηση φωτισμού και αστικού εξοπλισμού. Η δημιουργία αρχιτεκτονικών κατασκευών για τη διαδικασία απόκτησης γνώσης για τα κτήρια και τους κοινόχρηστους χώρους σε σχέση με την ιστορία τους και τη διαμόρφωση συνολικά της λειτουργίας και ιστορίας της πόλης μας.

Για τα υπόλοιπα που είναι απαραίτητα (θέσπιση κανόνων, φύλαξη, καθαριότητα) η αρχιτεκτονική δεν αρκεί.

Ο Στέφανος Πάντος Κίκος είναι αρχιτέκτονας, διευθυντής του αρχιτεκτονικού γραφείου Studio 75 το οποίο ανάμεσα σε άλλα έχει αναλάβει τη μελέτη ανακαίνισης του Εθνικού Θεάτρου, το σχετικά νεοσύστατο  Μουσείο Γ. Μπουζιάνη και η νέα Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας.

Δύο γνωστοί ζωγράφοι από διαφορετικές γενιές μας δίνουν την άποψή τους για τις έξωθεν παρεμβάσεις στο σώμα της Αθήνας αλλά και την πόλη ως μουσείο.

 

Απόστολος Γεωργίου

 

Υπάρχουν κόκκινες γραμμές στη δραστηριότητα του graffiti;
Οι graffiti καλλιτέχνες οφείλουν να λειτουργούν ως αντάρτες πόλης που σημαίνει ότι αυτοί θέτουν τα όρια.

Έχουμε το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε ένα δημόσιο χώρο τον οποίο εμείς κατ’ αρχάς πληγώνουμε;
Έχουμε το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε οτιδήποτε με το ανάλογο ρίσκο της επιλογής μας.

Ποια ήταν η πρώτη σου σκέψη μόλις είδες/έμαθες γι’ αυτό το graffiti;
Μου άρεσε όπως το είδα από φωτογραφίες στο fb .

Πώς εξηγείτε τη συλλογική αντιπαράθεση της πόλης για αυτό το graffiti μέσα από τα social media;
Λίγη εκτόνωση, αρκετός ναρκισσισμός και κάποιες ενδιαφέρουσες απόψεις .

Κάποιοι μίλησαν για αστικό χουλιγκανισμό σε ένα κτήριο-σύμβολο.
Ας αποφασίσουν τα δικαστήρια. Για τον αστικό χουλιγκανισμό των εργολάβων και μηχανικών που έκτισαν την Αθήνα σίγουρα δεν θα υπάρξουν. Οι μουτζούρες με σπρέυ σε αγάλματα κατ’ επανάληψη φυσικά δεν έχουν να κάνουν με graffiti και, αν για πρώτη φορά στέλνουν κάποιο κοινωνικοπολιτικό μήνυμα, από τη δεύτερη φορά και μετά καταντούν βαρετές γιατί χάνουν την ένταση και το νόημα του μηνύματος που υποτίθεται θέλουν να στείλουν. Η έκπληξη και η φαντασία είναι καθοριστικοί παράγοντες.

O Aπόστολος Γεωργίου είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του ’80. Το 2003 τιμήθηκε με το Βραβείο ΔΕΣΤΕ. Το 2011 το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης πραγματοποίησε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του καλλιτέχνη.

 

 

Κωνσταντίνος Πάτσιος

 

Υπάρχουν κόκκινες γραμμές στη δραστηριότητα του graffiti;
Σαφώς υπάρχουν κόκκινες γραμμές κι είναι ο σεβασμός και η αγάπη του αστικού τοπίου και η φροντίδα του. Κατ’ αρχάς υπάρχει διαφορά από ένα εικαστικό graffiti/ street art, από τα tags τo bombing και τα συνθήματα. Ένα καλό graffiti έχει σίγουρα εικαστική βαρύτητα και καλό είναι να γίνει στο κατάλληλο σημείο με σεβασμό στην πόλη και στα κτήρια.

Έχουμε το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε ένα δημόσιο χώρο τον οποίο εμείς κατ’ αρχάς πληγώνουμε;
Πρέπει εμείς να σταματήσουμε να τον πληγώνουμε και να διεκδικήσουμε τη βελτίωσή του. Η μεγαλύτερη ευθύνη βαραίνει τους πολιτικούς και την τοπική αυτοδιοίκηση, γιατί αυτοί πρώτοι ξεκίνησαν να ρημάζουν την πόλη με τις κακοτεχνίες σε κάθε δημόσιο έργο, τις διαφημίσεις, την ανομία.

Ποια ήταν η πρώτη σου σκέψη μόλις είδες το graffiti στο Πολυτεχνείο;
Αναμενόμενο ως αδιάφορο, όταν βάψουν την Ακρόπολη ίσως προβληματιστώ.
Θα έπρεπε σε μια πόλη με υγιείς ανθρώπους να σέβονται την εικόνα της πόλης που μένουν. Η εικόνα της Αθήνας καθρεφτίζει κάτι από τη ψυχή μας. Ο δημόσιος χώρος είναι ένας χώρος ευρύτερης εκτόνωσης στην Ελλάδα, συνεπικουρούν και οι διάφορες δυσάρεστες μυρωδιές. Συμπερασματικά μόνο στη θεωρία ένας σωστός graffitas θα έπρεπε να σέβεται την πόλη του με τα μνημεία της και να επιλέγει πού θα ζωγραφίσει. Σχετικά με την Αθήνα μόνο ο Ιερός λόφος έμεινε χωρίς graffiti. Καθημερινά επιζωγραφίζονται τα πάντα. Μήπως πρέπει στα σχολεία να γίνονται σεμινάρια αρχιτεκτονικής για να κατανοήσουν κάποιοι τι έχουν απέναντί τους;

Κάποιοι μίλησαν για αστικό χουλιγκανισμό σε ένα κτήριο-σύμβολο
Διαφωνώ. Προϋπάρχει ο κρατικός χουλιγκανισμός που μπάζωσε ποτάμια, κάνει κακοτεχνίες και ακαλαίσθητα και ημιτελή πράγματα. Ο κρατικός χουλιγκανισμός που δε θεσπίζει νόμους για το σεβασμό της πόλης και τη συντήρησή της και έτσι ο καθένας χρησιμοποιεί την Αθήνα είτε σαν προσωπικό atelier στην καλύτερη ή σαν τουαλέτα. Κι η τοιχογραφία να έμενε στο Πολυτεχνείο σε 2 μήνες θα είχε καλυφθεί με αφίσες, συνθήματα, βρισιές…

 

O Κωνσταντίνος Πάτσιος είναι εικαστικός. Πριν από ένα μήνα παρουσίασε την έκθεσή του «The Twisted Odyssey»  στη γκαλερί Blender η οποία μετά την Αθήνα φιλοξενείται στην γκαλερί «Underdog» στο Λονδίνο (4-10/6/2015), υπό την επιμέλεια της Μικαέλας Βεργώτη. Στη σειρά με τίτλο «The Twisted Odyssey», το ομηρικό έπος αποτελεί την αφετηρία για τη δημιουργία 24 έργων, ισάριθμα με τις ραψωδίες, που ξεφεύγουν από τα συμβατικά όρια και επανανοηματοδοτούν τις οδυσσειακές καταστάσεις.

 

Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top