Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Λογοτεχνία… χωρίς ηλικία
26/04/2017, 2:50 μμ

Λογοτεχνία… χωρίς ηλικία

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων //

 

Λίλη Λαμπρέλλη «Δέκα και ένα παραμύθια σοφίας για καιρούς κρίσης και άλλων δεινών», Εκδ. Πατάκης, Η’ έκδοση, 2016

 

Ανήκω στη γενιά εκείνη που μεγάλωσε με τα Κλασικά Εικονογραφημένα και τα βιβλία για παιδιά των Εκδόσεων Πεχλιβανίδης, Αστήρ  και  Άγκυρα.

Η Πηνελόπη Δέλτα και ο Βερν από τη μια, από την άλλη διασκευές των Αθλίων, των Τριών Σωματοφυλάκων, του Όλιβερ Τουίστ, του Γκιούλιβερ και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης μου διαμορφώνανε ένα λογοτεχνικό αισθητήριο που πολύ σύντομα συνειδητοποίησα ότι μπορούσε να συνδιαλαγεί και να συνυπάρξει με τα αντίστοιχα κριτήρια των ενήλικων μελών της οικογένειάς μου.

Με άλλα λόγια για μένα η λογοτεχνία ήταν μια μορφή επικοινωνίας με τον κόσμο των άλλων, αλλά και ανίχνευσης των δικών μου προσωπικών μυστικών.

Αυτή την άποψη την κράτησα και την διατηρώ από τότε μέχρι τώρα. Και μπορεί να έχω γράψει πολλά, πάρα πολλά βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά και νέους, αλλά στην ουσία απλώς υποτάσσομαι στις εκδοτικές και βιβλιοπωλικές συνθήκες. Βαθιά μέσα μου και όταν γράφω και όταν διαβάζω κείμενα άλλων συγγραφέων αναζητώ δρόμους που να ενώνουν αναγνώστες διαφορετικών ηλικιών.

Υπάρχει μια ρήση που διατείνεται πως το καλό παιδικό βιβλίο είναι αυτό που αρέσει και σε ένα ενήλικο αναγνώστη, όπως επίσης και το ίδιο αγγίζει κι ένα παιδί.

Μια άποψη που όσο κι αν δεν πρέπει κανείς να την θεωρήσει ως μια απόλυτη αρχή, εντούτοις για όποιον αγαπά τη λογοτεχνία γενικά, νομίζω πως έχει ισχύ.

Γιατί τελικά η ίδια η λογοτεχνία είναι η ύψιστη μορφή αφήγησης με χρήση του λόγου.

Και ο άνθρωπος πάντα είχε ανάγκη να  συντροφεύεται από αφηγήματα.

Από τα Έπη του Ομήρου μέχρι τα αντίστοιχα του Μεσαίωνα και τα αφηγηματικά ποιήματα  της ίδια περίπου περιόδου μέχρι τα λαϊκά παραμύθια αλλά και τις πρώτες μυθιστορηματικές συνθέσεις του 18ου αιώνα, έως τέλος τις μέρες μας με την πληθώρα αφηγηματικών μορφών της Τέχνης του Λόγου  η ανάγκη να βρεθούμε μέσα στη ζωή κάποιου άλλου, να συντροφεύσουμε ένα ήρωα στον δρόμο προς τη δόξα ή την αυτογνωσία παραμένει επιτακτική.

Το ίδιο αναγκαία σε μικρούς και μεγάλους.

Κάποτε διαχωρισμοί των αφηγηματικών μορφών ανάλογα με την ηλικία του ακροατή τους δεν υπήρχαν.

Τα άτομα μιας ομάδας όλα μαζί ακούγανε την ίδια ιστορία, όπως τραγουδούσανε τα ίδια τραγούδια, χορεύανε τους ίδιους χορούς.

Οι πρώτοι διαχωρισμοί άρχισαν να εμφανίζονται καθώς η προφορική αφήγηση γινότανε γραπτή.

Ο γραπτός λόγος απαιτεί χρήμα για να μπορέσει να φύγει από το συρτάρι του συγγραφέα του και να φτάσει στα χέρια του αναγνώστη.

Το βιβλίο –αυτή είναι πλέον η μορφή με την οποία η αφήγηση έχει μπει μέσα στη ζωή μας- είναι λοιπόν ένα προϊόν που κάποιοι   μαζί με τον συγγραφέα το έχουν δημιουργήσει. Επαγγελματίες λοιπόν έχουν αναλάβει την δημιουργία των βιβλίων –είναι ο τυπογράφος, ο βιβλιοδέτης, ο εκδότης, ο βιβλιοπώλης και ασφαλώς πια και ο ίδιος ο συγγραφέας.

Η επαγγελματική ενασχόληση ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες που δεν επιζητά το μεγάλο κέρδος, σίγουρα έχει ανάγκη την αμοιβή για να μπορέσει να διατηρήσει την επαγγελματική της ταυτότητα.

Και τα κέρδη μπορούν να αυξηθούν με τη βοήθεια του κατακερματισμού των παραγόμενων προϊόντων ή με (πιο συγκεκριμένη ίσως αυτή η έκφραση) με την εξειδίκευσή τους.

Όταν μπορώ και ομαδοποιώ το κοινό στο οποίο απευθύνω το προϊόν που κατασκευάζω, τότε μπορώ να είμαι πιο βέβαιος πως αυτό που έχω δημιουργήσει θα το γνωρίσουν και περισσότεροι.

Να λοιπόν πως σήμερα έχουμε σειρές με διαφόρων ειδών μυθιστορήματα (κοινωνικά, ερωτικά, πολιτικά, αισθηματικά, αστυνομικά κα), αλλά και σειρές κειμένων που προορίζονται για επί μέρους κατηγοριοποιήσεις των ανήλικων αναγνωστών  (προσχολικής ηλικίας, για παιδιά έως 6 ετών ή έως 7 ή 10, για εφήβους, για νέους, αλλά και με μαυρόασπρη εικονογράφηση ή με έγχρωμη κλπ).

Δεν αμφισβητώ πως με άλλες προϋποθέσεις ένας ανήλικος τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στο κοινωνικό σύνολο και με άλλες ένας ενήλικος. Όπως επίσης δεν αγνοώ τις περισσότερες ή λιγότερες γνώσεις κάθε ατόμου ανάλογα με την ηλικία που διανύει, αλλά ακόμα και με την κοινωνική του τάξη, το μορφωτικό του επίπεδο και πάνω απ΄ όλα τον δικό του ατομικό τρόπο αντίληψης του άλλου και του εαυτού του.

Όμως έτσι η καλή πρόθεση να προτείνουμε στον κάθε αναγνώστη αυτό το αφήγημα που περισσότερο  θα του ταιριάζει, ίσως μας οδηγεί σε μια αποξένωση των ατόμων ανάλογα με την ομάδα που το καθένα το έχουμε εντάξει.

Η παιδική ηλικία είναι μια φάση της ζωής του ανθρώπου. Δεν είναι μια ξεχωριστή κατάσταση.  Δεν είναι αρρώστια που θα την περάσουμε αναγκαστικά, είναι στάδιο του βίου μας.

Ακούω συχνά την έκφραση «Στα παιδιά αρέσει ή δεν αρέσει…». Θεωρώ πως τούτος ο τρόπος έκφρασης αυτόν τον αφύσικο διαχωρισμό υπονοεί. Πόσο πιο σωστό θα ήταν αν άκουγα : «Στον άνθρωπο όταν είναι ακόμα παιδί αρέσει ή δεν αρέσει…»

 

Λίλη Λαμπρέλλη

 

**********************

 

Μια αρκούντως μεγάλη εισαγωγή όλα τα παραπάνω για να σχολιάσω ένα μικρό  βιβλίο που έρχεται με τον δικό του τρόπο να υποστηρίξει την άποψη πως τελικά η κάθε αφήγηση μπορεί να αφορά τον καθένα. Και η υποστήριξη αυτής της θέσης γίνεται με την βοήθεια των λαϊκών παραμυθιών.

Ιστορίες που κάποτε ένας τις ιστορούσε και πολλοί τον ακούγανε –πολλοί και από αυτούς άλλοι γέροντες, άλλοι μεσήλικες, άλλοι νέοι, άλλοι παιδιά. Όπως δηλαδή συνυπάρχουν –ή μήπως  να έγραφα πρέπει να συνυπάρχουν;- οι  άνθρωποι κάθε ηλικίας μέσα στην κοινωνία

Ακούγανε όλοι μαζί τις ίδιες ιστορίες και αντιδρούσαν τόσο ομαδικά όσο και ατομικά.

Τα λαϊκά παραμύθια μπορούσαν να συντροφεύσουν, να νουθετήσουν, να εμψυχώσουν, να παρηγορήσουν τον κάθε ένα που τα άκουγε –μικρό ή μεγάλο.

Σήμερα αυτά τα παραμύθια έρχονται ξανά στην επιφάνεια μέσα από την παρουσία των σύγχρονων αφηγητών.

Αυτοί οι νέοι παραμυθάδες, συνήθως δεν δημιουργούν νέα παραμύθια, αλλά έχουν ως σκοπό τους να επαναφέρουν στη καθημερινότητά του σύγχρονου ανθρώπου  την αφήγηση.  Και στρέφονται σε ένα κοινό που δεν αποτελείται μόνο από παιδιά, αλλά και από ενήλικες.

Ανάμεσα στους πολλούς και άξιους έλληνες αφηγητές παλιών μύθων και παραμυθιών, μια ξεχωριστή θέση κατέχει η Λίλη Λαμπρέλλη.

Με μια σειρά βιβλίων της έχει καταθέσει τη δική της άποψη για το τι μπορεί να είναι ένα σημερινό αφήγημα στηριγμένο σε παλιό μύθο.

Ανάμεσα στα άλλα βιβλία της, ξεχώρισα το «Δέκα και ένα παραμύθια σοφίας για καιρούς κρίσης και άλλων δεινών» (Πατάκης, 2012)

Από τον τίτλο της και μόνο μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτός ο στόχος της συλλογής.

Σημειώνει στο οπισθόφυλλο η ίδια η Λαμπρέλλη:

Δέκα και ένα παραμύθια σοφίας που μερεύουν και δυναμώνουν. Προορίζονται για τους μικρούς και μεγάλους που ζουν ή θα ζήσουν ανατροπές –δηλαδή για τον καθένα μας.

Το αξιοσημείωτο είναι πως όλα τα παραμύθια προέρχονται από μακρινούς τόπους και μάλιστα με όχι τη δική μας ανάπτυξη εγγραματοσύνης (Αφρική, Ασία, Ινδιάνοι Βόρειας Αμερικής).

Μα έτσι φέρνουν στην επιφάνεια το ερώτημα αν τελικά ο απαραβίαστος διαχωρισμός των λογοτεχνικών αφηγήσεων σε εκείνες που απευθύνονται  σε παιδιά και σε άλλες που αφορούν ενήλικες, έχει ιδιαίτερη ουσία.

Μήπως είναι ένας ακόμα τρόπος να ξεγελάσουμε τις τύψεις μας για το ότι δημιουργούμε ένα κόσμο καθόλου φιλικό προς την έννοια και την αξία της Παιδικότητας;

Δεν μπορώ να γνωρίζω αν η  Λίλη Λαμπρέλλη έχει πολύ ή λίγο και σε ποια επίπεδα επέμβει στη δομή των μύθων αυτών. Αλλά οι παραλλαγές της διαθέτουν μια ρέουσα γλώσσα και ενώ κρατάνε το άρωμα μιας κλασικότροπης αφηγηματικότητάς, παράλληλα είναι και προσαρμοσμένες στις αρχές μιας σύγχρονης λογοτεχνικής ενσάρκωσης.

Πέρα όμως από την αξία αυτή καθαυτή του συγκεκριμένου βιβλίου, εγώ θα ήθελα να τονίσω και τη συμβολή του σε ότι πιο πάνω προσπάθησα να αποδείξω. Πως η λογοτεχνία  -η καθαρή και εν τέλει τολμηρή λογοτεχνία- διαθέτει μια τέτοια λιτότητα εκφράσεων  και ένα πολυποίκιλο τρόπο φωτισμού συναισθημάτων και ιδεών που τελικά μπορεί και γίνεται κατανοητή από τον καθένα που θα έχει την τύχη να την γνωρίσει. Τον καθένα –παιδί, έφηβο, νέο, ηλικιωμένο.

Και έτσι αξίζει  να αναζητάμε και άλλα βιβλία, γραμμένα από σύγχρονους συγγραφείς που προσπαθούν αυτήν την λιτότητα και τις φωτοσκιάσεις να χρησιμοποιήσουν στα γραπτά τους.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top