Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ασύνορος, μπερδεμένος κόσμος
05/11/2015, 11:02 πμ

Ασύνορος, μπερδεμένος κόσμος

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Εγκώμιο των συνόρων» του Ρεζίς Ντεμπρέ, Εκδ. Εστία, σελ. 104

 

 Με το ένα πόδι στο έδαφος και το άλλο στο κενό, ακριβώς πάνω από την τρίχρωμη γραμμή που ορίζει το διαχωρισμό της Ελλάδας από τους γείτονές της, ο αξιωματικός στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, αποφαίνεται: «Ξέρετε τι είναι σύνορα; Αν κάνω ένα βήμα είμαι αλλού ή πεθαίνω».

Αν αυτή είναι η δραματουργική διάσταση της άποψης που έχει ο Γάλλος διανοούμενος Ρεζίς Ντεμπρέ για τα σύνορα, τότε ένα απλό «όπερ έδει δείξαι» αρκεί για να συγκεφαλαιώσει την προβληματική που αναπτύσσει στο δοκίμιο «Εγκώμιο των συνόρων».

Ως κλασικός contra torrentem, o Ντεμπρέ υμνεί αυτές τις διαχωριστικές γραμμές, νοητικές, πραγματικές, γεωγραφικές, αλλά και πολιτισμικές. Πάντα θα υπάρχει ένα «εδώ» και ένα «εκεί». Ένα ανήκειν και ένα φάσμα αποξένωσης αν ενταχθείς στο νεωτεριστικό χυλό της κατάργησης των συνόρων.

Λίαν προσφάτως, η Κομισιόν όρισε, θεωρητικά πάντα, ένα νέο «όπλο» κατά της αθρόας εισόδου Σύρων μεταναστών και προσφύγων που έχουν κατακλύσει την Ευρώπη το τελευταίο διάστημα, δίνοντας στην προσφυγική κρίση τον χαρακτήρα του επείγοντος. Έκανε λόγο για «έξυπνα σύνορα», ένας ορισμός που αν δεν συγκεφαλαιώνει την μικρόνοια των γραφειοκρατών στις Βρυξέλλες, μάλλον μας βάζει με θρηνητικά περιπαικτικό τρόπο στην ουσία του θέματος που πραγματεύεται ο Ντερμπέ. Αν υπάρχουν «έξυπνα» σύνορα να υποθέσει κανείς πως υπάρχουν και αντίστοιχα… χαζά;

Τι είναι άραγε τα σύνορα; Ποια η χρεία του; Και γιατί να μιλάμε για μια σαφή και απολύτως ευδιάκριτη χάραξη ανάμεσα στα εδάφη μιας χώρας έναντι μιας άλλης; Μήπως αυτού του είδους οι αναγνώσεις του γεωγραφικού χάρτη ανήκουν σε έναν άλλο παλαιό κόσμο και έχουν ελάχιστη, ου μην και μηδαμινή, σημασία στον μετανεωτερικό κόσμο του 21ου αιώνα όπου τα πάντα χαρτογραφούνται εξαρχής και προβάλλεται ολοένα και πιο έντονα το αίτημα για άνοιγμα των θυρών πίσω από τις οποίες οχυρώνεται ένα κράτος; Μήπως οι διάφορες οργανώσεις… χωρίς σύνορα, πέραν της πρακτικής σημασίας τους, είναι μια ουτοπική και ακόμη χειρότερα υποβολιμαία πράξη διατάραξης του υπάρχοντος «καλώς έχειν» του κόσμου; Κι όλα αυτά προς χάριν μιας κερδώας παγκοσμιοποίησης που επιθυμεί να εντάξει σε μια τεράστια χοάνη τους πάντες και τα πάντα.

Ο Ντεμπρέ τάσσεται, ουσιαστικά, με την δεύτερη άποψη γι’ αυτό και εγκωμιάζει -παντί τρόπω- τα σύνορα και εστιάζει στην ανάγκη αυτά να παραμείνουν στο δεδομένο status quo.

Παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο δοκίμιο, ουσιαστικά είναι ένας λόγος που εκφώνησε ο Ντεμπρέ μπρος σε ιαπωνικό ακροατήριο, μπορεί να σηκώσει θύελλα διαμαρτυριών από τους ακραιφνείς των ανοιχτών συνόρων-κοινωνιών, οφείλουμε να πιστώσουμε στον Γάλλο διανοητή ότι δεν εμφορείται από καμία εθνικιστική ιδεοληψία που έλκει την καταγωγή της από την ακροδεξιά δεξαμενή σκέψης (;). Κοινώς, δεν φθέγγεται υπέρ της καθαρότητας της φυλής. Για τον Ντεμπρέ η έννοια του συνόρου έχει τη σημασία της εν σπέρματι διαφοροποίησης ενός λαού από τον άλλον. Κάτι που όχι μόνο δεν κατακριτέο, αλλά είναι αναγκαίο για τη διατήρηση της ποικιλομορφίας της πανίδας που κατοικεί αυτόν τον πλανήτη. Είναι ένα αντιθετικό σχήμα που μπορεί να λειτουργήσει σε ειρηνική μορφή: εμείς και οι άλλοι και όχι εμείς και οι άλλοι που είναι εχθροί, αλλά διαφορετικοί. Ο Ντεμπρέ επισημαίνει ότι ακόμη και μέσα στο Παρίσι τέτοιου είδους ποιοτικές και καθοριστικές διαφοροποιήσεις απαντώνται από Διαμέρισμα σε Διαμέρισμα. Τα πάντα καθορίζονται βάσει ενός ορίου ευδιάκριτου: το πεζοδρόμιο από το δρόμο – κάτι που δεν το διαβαίνεις απρόσκοπτα. Ακόμη και το δέρμα του σώματος δεν είναι τίποτα άλλο από ένα πρωτοεπίπεδο σύνορο που χωρίζει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου (κυριολεκτικώς) από τον εξωτερικό.

Τα σύνορα αντέχουν στο χρόνο παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις έχουν υποστεί με τα χρόνια. Υπό άλλες συνθήκες, θα έχουμε να κάνουμε με τα μεταμοντέρνα καράβια που δεν αντέχουν στο πρώτο φύσημα του ανέμου. Εξ ου και αναζητούν μια οικεία φωλιά-λιμάνι σε παραδοσιακές σημάνσεις που προσφέρει το παρελθόν, η θρησκεία, τα όπλα του πολέμου. Οποιαδήποτε προσπάθεια να υπερκεράσει κανείς τα σύνορα και να θεωρήσει πως δεν πρέπει να υφίστανται διότι φυλακίζουν τον απεριόριστο κόσμο, καταλήγει να γίνεται ένας γενικευμένος ναρκισσισμός. Μια αρνητική εικόνα φιλαυτίας όπου ουδείς γνωρίζει σε ποιο κράτος ανήκει, σε ποια φυλή, σε ποια γλώσσα και σε ποια κοινωνική τάξη. Τα σύνορα βοηθούν ώστε να βλέπει κανείς πέρα από τη μύτη του, είναι μια μηχανή ανύψωσης του βλέμματος, Δίχως το «εκεί» δεν μπορεί να τονωθεί η αίσθηση της ενότητας του «εδώ». Παρά το γεγονός ότι τα παραγόμενα του σύγχρονου πολιτισμού είναι ετεροκαθορισμένα και τείνουν προς μια γενίκευση και ομαδοποίηση όλων μέσα σε όλους (βλ. την επίδραση της αμερικανικής ποπ κουλτούρας), αυτό δεν θα πρέπει να μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα σύνορα εξυπηρετούν έναν κόσμο που πλέον δεν υπάρχει. Αντιθέτως, ενισχύσουν την άποψη της εθνικής εκπροσώπησης (όπως κάνουν οι εθνικές ομάδες ποδοσφαίρου) και μέσω αυτής, ή μόνο μέσω αυτής, μπορεί να σφυρηλατηθεί η κοινή μοίρα που ενώνει συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων από άλλες που έχουν –ή οφείλουν να έχουν-, με τη σειρά τους, συνείδηση της δικής τους κοινής μοίρας.

Αν υπάρχει ζωή πέραν των συνόρων; Ο Ντεμπρέ λέει «ναι» αρκεί κανείς να σκεφτεί τις δικαστικές διαμάχες που διεξάγονται στο δικαστικό σώμα του ΟΗΕ για να κατανοήσει το μπλέξιμο. «Τα σύνορα είναι τα εμβόλια κατά των τοίχων», αποφαίνεται θεωρώντας πως όπου καταπέφτουν, αίφνης, ένα τείχος ορθώνεται να διαχωρίσει τους ανθρώπους. Φυσικά, ο Ντεμπρέ δεν αναφέρεται σε ένα κύκλωμα που θα λειτουργεί μέσα στο δικό του περίκλειστο οργανισμό δίχως εξωτερική επίδραση. Κάνει λόγο για συνθήκες καλής γειτονίας – μια σκέψη, πάντως, που δεν πατάει στην πραγματικότητα αν σκεφτεί κανείς πόσοι πόλεμοι διεξάγονται ανά τη γη για ένα διαφιλονικούμενο βουνό ή ποτάμι.

Από την άλλη, όποιος ονειρεύεται συνθήκες απόλυτης ελευθερίας και πλήρους χειραφέτησης με την κατάργηση των συνόρων, αν δεν είναι αφελής, μάλλον έχει πλανηθεί από μια ιδεοληψία, κατάλοιπο παλαιότερων κυριαρχικών συστημάτων (Ναπολέων, Στάλιν, ναζί), τα οποία, όντως, διέλυσαν τα σύνορα όχι με τον μανδύα της απελευθέρωσης, αλλά της κατάφορης υποδούλωσης.

Η εύστοχη μετάφραση και οι άκρως χρηστικές σημειώσεις ανήκουν στον Αντώνη Καραβασίλη.

 

Ρεζίς Ντεμπρέ

 

 

TAYTOTHTA 

Ο Ρεζίς Ντεμπρέ (γενν. 1940), σύντροφος εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα -καταδικάστηκε το 1967, από στρατοδικείο της Βολιβίας, σε τριάντα χρόνια κάθειρξη και εξέτισε ένα μέρος της ποινής στις φυλακές της-, φίλος του Σαλβαδόρ Αλλιέντε, σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, είναι σήμερα πρωτίστως ένας εξαιρετικά δραστήριος διανοούμενος και πολυγράφος συγγραφέας. Το θεωρητικό ενδιαφέρον του συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια η μελέτη των συμβολικών μέσων μετάδοσης και πληροφόρησης (mediologie) και το θρησκευτικό φαινόμενο. Τα σχετικά με τη θρησκεία βιβλία του είναι, εκτός από το “Η διδασκαλία της θρησκείας σε ουδετερόθρησκο σχολείο” τα εξής: “Critique de la raison politique ou l’inconscient religieux” (Gallimard 1981), “Vie et mort de l’ image” (Gallimard 1992), “Croire, voir, faire” (Odile Jacob 1997), “Dieu, un itineraire” (Odile Jacob 2001), “Le feu sacre. Fonction du religieux” (Fayard 2003), “Ce que nous voile le voile. La republique et le sacre” (Gallimard 2004).

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top