Νταβίντ Αβιντάν – Μια μικρή εισαγωγική γνωριμία

[1] Παρόλο που δεν υποστηρίζω τη συνοδεία βιογραφικών ή άλλων σχολίων και υποσημειώσεων όταν συμβαίνει να προβάλλεται ένα ποιητικό δημιούργημα, είναι αναγκαίο, ωστόσο, να γίνουν κάποιες σημειώσεις και βιογραφικά σημειώματα εξαιτίας, αφενός, της σχεδόν πλήρους άγνοιας στη χώρα μας για την πνευματική παραγωγή γειτονικών μας λαών (!!!…), σε αντίθεση με ό,τι παράγεται από λαούς, κυρίως, ευρωπαϊκούς και αφετέρου διότι το γλωσσικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τίθεται αυτή η παραγωγή είναι ξένο, δυστυχώς, στον έλληνα αναγνώστη. Μάλιστα, κάποιες σημειώσεις επί του δευτέρου αυτού σκέλους είναι καλό, κρίνω, να συμβαίνουν, καθώς μέσω αυτών διευκολύνεται η ουσιαστική γνωριμία αυτών των λαών με τον δικό μας. Εν πάση περιπτώσει, τα βιογραφικά στοιχεία που αφορούν στον παρουσιαζόμενο ποιητή δόθηκαν με τη μέγιστη δυνατή φειδωλότητα, αλλά και με την οφειλόμενη… καυστικότητα. Σημειώνω ότι το ποίημα που επέλεξα να μεταφράσω από το έργο του Αβιντάν (προέρχεται από την ποιητική συλλογή του «Κρυπτογραφήματα») δεν μπορεί να δώσει μια πλήρη εικόνα ούτε για την ποιητική του Αβιντάν, ούτε, ακόμη περισσότερο, για το σχηματισμό μιας αίσθησης περί το στίγμα της ποιητικής του φωνής. Σε καμία περίπτωση, δηλαδή, δεν μπορούν να αναφανούν τα υλικά που απαρτίζουν την ποίησή του. Ο στόχος, αντιθέτως, ήταν να δοθεί μια αίσθηση για το υπαρξιακό του στίγμα, για τον ίδιο ως άνθρωπο, έτσι που να σκιαγραφείται, αμυδρότατα έστω, η θεώρησή του για τη ζωή (βασικός άξονας αυτής της θεώρησης και του στίγματος η παρωδία). Νομίζω πως στην προκειμένη περίπτωση της πρώτης γνωριμίας του με το ελληνικό κοινό, αυτό το στοιχείο οφείλει να πρωτεύει – ο Αβιντάν, εξ όσων, γνωρίζω δεν έχει μεταφραστεί ποτέ άλλοτε στα ελληνικά κι αυτή είναι η πρώτη μετάφραση έργου του στη χώρα μας (δυστυχώς…). Εννοώ πως μεταφράζεται για πρώτη φορά από το εβραϊκό πρωτότυπο και όχι από μιαν άλλη διαμεσολαβητική ευρωπαϊκή γλώσσα, όπως συμβαίνει με την περίπτωση της ανθολόγησής του από τον Κωστή Μοσκώφ [2 ποιήματα] (βλ. Εβραϊκή Ποίηση, επιλογή/πρόλογος/μετάφραση Κωστής Μοσκώφ, σελ.86-91, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1997). Δυστυχώς, ασύγγνωστα και αντιδεοντολογικά, ο Μοσκώφ δεν φροντίζει να μας πληροφορήσει, όπως προδήλως υποχρεούται, από ποια γλώσσα εκπόνησε τη μετάφρασή του και αυτός είναι ο λόγος που δεν συγκεκριμενοποιώ, παραπάνω, από ποιάν ευρωπαϊκή γλώσσα διαμεσολαβείται η γνωρίμια του Αβιντάν με το ελληνικό κοινό. Είναι προφανέστατο και κατάδηλο πως ο Μοσκώφ αγνοεί την εβραϊκή, αφού, μεταξύ πολλών άλλων λαθών του, συμβαίνει και να παρατονίζει πασίγνωστα ονόματα, όρους, λέξεις… (βλ. σχετικά σελ. 14 (όπου με λύπη διαβάζουμε τη μεταφραστική απόδοση Μοσκώφ : Χασκαλάχ …), σελ. 16 (Γεχούντα), σελ. 110, 112 όπου η Τορά μεταφράζεται, παντελώς ασύγγνωστα, σε Ταράχ !!!…, ή και στη σελ. 134 όπου, απροσδόκητα κι αναπάντεχα μια και πρόκειται για άλλη λογοτεχνία…, στο βιογραφικό του Σλόνσκι, ο Γεσένιν προσλαμβάνει θηλυκό γένος (!), μα και αρκετά άλλα ακόμη που βρίσκω πως είναι περιττό και ανούσιο να αναφέρω εδώ). Σχετικά μ’ αυτό, όπως έχω τονίσει και πάλι σε άλλο γραπτό μου, δεν θεωρώ ευπρόσωπη την παρουσίαση συγγραφέων της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου από δεύτερο και τρίτο χέρι, κατά το λεγόμενο. Δηλαδή τη διαμεσολάβηση της γνωριμίας τους μαζί μας μέσω κάποιας ευρωπαϊκής γλώσσας, καθώς η γνωριμία αυτή, με τον τρόπο αυτό, μοιάζει ναρκοθετημένη εξ υπαρχής. Αναφορικά μ’ όλα αυτά είναι απορίας και λύπης άξιον το γεγονός πως από τη χρονολογία έκδοσης της εβραϊκής ανθολογίας του Μοσκώφ δεν βρέθηκε κανείς να σχολιάσει, αν όχι να ψέξει…, βάσει σαφέστατων κριτηρίων ασφαλώς, αυτή τη μεταφραστική πολιτική που θέλει να μην δηλώνει τις πηγές που τη γεννούν, συμπεριλαμβανομένης και της ενδημούσας εβραϊκής κοινότητας στη χώρα μας σ’ αυτήν την ανυπαρξία κριτικής υποδοχής της εργασίας Μοσκώφ (ένας ακόμη λόγος, και ο κυριότερος πιστεύω…, που είμαστε παρωχημένοι και υπανάπτυκτοι ως χώρα ;…). Φυσικά, σε καμία περίπτωση δεν αποκλείω την ύπαρξη ενός μεταφραστικού (ευφάνταστου και δημιουργικού) κατορθώματος, έστω και υπ’ αυτές τις διαμεσολαβητικές προϋποθέσεις (σ’ αυτό ο Μοσκώφ δεν εξαιρείται…), ωστόσο ακόμη και έναντι ενός επιτεύγματος (ομορφιάς…) οφείλει να δίνεται ευκαιρία να ανασάνει και η …νομιμότητα (δυστυχώς ή ευτυχώς) της μεταφραστικής αμεσότητας από το πρωτότυπο, όπως λέγεται, ως κίνηση ευθείας προσωπικής γνωριμίας δίχως τρίτα πρόσωπα. Εν πάση περιπτώσει, ο αναγνώστης της σημερινής δημοσίευσης θα ήταν καλό να ξεφυλλίσει την ανθολογία του Μοσκώφ και να πληροφορηθεί, από τα έστω ακροθιγώς διατυπούμενα, τα της γειτονιάς μας (λόγου χάρη τις παρατηρήσεις του Μοσκώφ για την εβραϊκή, βλ. ενθ. αν. σελ. 15). Ο Μοσκώφ έχει μια χρήσιμη εισαγωγή, έστω και ως μια πρώτη προσέγγιση στο πεδίο της εβραϊκής λογοτεχνίας, η οποία οφείλει να γίνει αντικείμενο προσοχής από τον αναγνώστη. Ενδεικτικό είναι, επίσης, το γεγονός πως και ο Μοσκώφ θεωρεί απαραίτητο να ενθέσει στην ανθολογία του και κάποια σύντομα βιογραφικά στοιχεία των ανθολογούμενων ποιητών, ώστε να προκληθεί μια μεγαλύτερη οικείωση τους από το εν αγνοία της μεσανατολικής λογοτεχνίας υπάρχον ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Συνεπώς, ως είναι προφανές, συμπίπτουμε στη (βιογραφική) «φιλοσοφία» μιας ανθολόγησης λογοτεχνικών έργων από τη μεσανατολική μας γειτονιά, αφού κρίνεται, και από τους δυό μας, αναγκαία η ύπαρξη και κάποιων ορισμένων τυπικών ταυτοτικών στοιχείων εκάστου λογοτέχνη για ένα στοιχειώδες, έστω, whoiswho. Έτερο κοινό σημείο μας είναι η μετάφραση ποιήματος του Σλόνσκι (βλ. ενθ. αν. σελ. 46) , όπου ο φιλόπονος αναγνώστης μπορεί να το παραβάλει με την υπάρχουσα δημοσίευσή μου στον ακόλουθο σύνδεσμο : ΣΤΑΘΗ ΚΟΜΝΗΝΟΥ
ΜΙΚΡΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΒΡΑΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ http://www.academia.edu/4404990/ . Όπως θα αντιληφθεί ο αναγνώστης των δύο ανθολογιών, με τον Μοσκώφ συμπίπτουμε στα ανθολογούμενα ποιητικά ονόματα των Σλόνσκι, Γκόλντμπεργκ, Ρίμπνερ, Αβιντάν, Ζέλντα, όχι όμως και στα ανθολογούμενα ποιήματα, πλην, ασφαλώς, εκείνου του ενός του Σλόνσκι. Έστω κι αν ο Μοσκώφ ακολουθεί το στρατί της διαμεσολάβησης της γνωριμίας μας με την εβραϊκή λογοτεχνία μέσω της Εσπερίας, ωστόσο είναι πολύ καλό να δημιουργείται μεταφραστική παράδοση, όπως τόνιζα σε άλλη δημοσίευσή μου σχετικά με τη ρωσική ποίηση (βλ. http://cantfus.blogspot.gr/2016/11/blog-post.html). Τέλος, συναφείς με το σημιτικό πολιτισμό δημοσιεύσεις μου μπορεί να βρει ο αναγνώστης στους παρακάτω συνδέσμους : https://www.academia.edu/31021170/ , https://www.academia.edu/9135923/  , https://www.academia.edu/2405541/  .

[2] Θεωρώ χρήσιμο να ακουστεί ο ήχος της εβραϊκής γλώσσας από τον έλληνα αναγνώστη, ασχέτως αν μπορεί να κατανοήσει η όχι τα λεγόμενα. Επέλεξα, μάλιστα, να ακούγεται η φωνή του ίδιου του Αβιντάν, ασχέτως της δεινότητας απαγγελίας του ή όχι. Το αίσθημα, κρίνω, μεταδίδεται σαν πρωτεύει ο ΗΧΟΣ και έπεται η σιωπηρή ανάγνωση από τον αναγνώστη, έστω και μέσα από την άγνοια πολλών λογικών παραμέτρων που απαιτεί η συνείδηση… : https://youtu.be/E9X-YT9zXcI , https://youtu.be/Tij6j5a7vVc. Εύχομαι η ακρόαση να οδηγήσει, δια της φαντασίας, σε μιαν οικείωση, τρόπον τινά, του εβραϊκού ήχου του πρωτοτύπου ποιήματος που μεταφράζω, το οποίο δεν μεταγράφω στην παρούσα δημοσίευση.

[3] Το εβραϊκό πρωτότυπο χρησιμοποιεί μια στερεότυπη λατρευτική έκφραση του Ιουδαϊσμού όταν αναφέρεται στον Θεό. Το εβραϊκό Αντονάι Ελοκένου (μεταγράφω και μεταφωνίζω, με έναν παραδοσιακό συντηρητισμό θα μπορούσε άνετα να ισχυρισθεί κανείς, καθώς αποφεύγω το χ που υπάρχει στη λέξη και παραπέμπει στο τετραγράμματο, και το αντικαθιστώ με το κάππα. Με την ευκαιρία αυτή ας σημειωθεί ότι μπορεί η μεταγραφή και μεταφώνηση της εβραϊκής ή και άλλων ανατολικών γλωσσών να δίνει κάποια αίσθηση του πρωτοτύπου, όπως έχω σημειώσει και σε άλλη ευκαιρία , βλ. https://www.academia.edu/31044753/31 , αλλά σε ΚΑΜΙΑ περίπτωση δεν σημαίνει εξασφάλιση της ΠΡΟΦΟΡΑΣ των φωνημάτων μιας γλώσσας. Η τελευταία έχει πάντα τον πρώτο και τον έσχατο λόγο.) έχει την αντιστοιχία του με το «Κύριε και Θεέ» ή «Κύριε ο Θεός ημών» κλπ, που απαντώνται στη δική μας λατρευτική γλώσσα. Ωστόσο, καθώς είναι προφανές πως ο Αβιντάν πολλά και διάφορα παρωδεί, και μάλιστα με τρόπο λεπτεπίλεπτο και δεξιοτεχνικό στην ναρκοθετημένη ηπιότητά του, στο ποίημα αυτό η απάλειψη του συνδέσμου «και» και η μη αυτούσια χρήση των δικών μας λατρευτικών εκφράσεων, οδηγεί, τον υποψιασμένο και αισθαντικό αναγνώστη…, στη διάθεση παρωδίας που ο ποιητής επιθυμούσε να δώσει. Το εκπληκτικό, μολαταύτα, είναι πως η διάθεση αυτή ΔΕΝ «βγαίνει» τόσο άμεσα στο εβραϊκό όσο στην ελληνική του απόδοση (!!!…), καθώς το εβραϊκό παραμένει δέσμιο του λατρευτικού τύπου και μόνον με τα συμφραζόμενα κερδίζει την παρωδία στην οποία στοχεύει, ενώ η ελληνική του απόδοση ξεκινά, ευθύς με τις πρώτες λέξεις, να στήνει το ύφος παρωδίας του ποιητή, δίχως να χρειάζεται υποστυλώματα συμφραζομένων για να το κατορθώσει. Αληθινά, μετά από τόσα χρόνια μεταφραστικής εργασίας δεν παύω να εκπλήττομαι διαρκώς…

[4] Στο εβραϊκό κείμενο υπάρχει η, κατά κυριολεξία, έκφραση «ένα πράγμα και μισό». Δυστυχώς, αυτό είναι αδύνατον να αποδοθεί στη μετάφραση, μολονότι χρησιμοποιούμε κι εμείς αυτή την έκφραση και τη λογική της, όπως λόγου χάρη όταν λέμε «ένας βλάκας και μισός» κλπ. Κρίνω απαραίτητη αυτή τη σημείωση, διότι ο αναγνώστης μπορεί με τη βοήθειά της να σχηματίσει την ανάλογη αίσθηση βασιζόμενος στην κοινή εκφραστική, επί του συγκεκριμένου σημείου, των δύο λαών. Ίσως, μάλιστα, οι εντοπισμοί αυτοί να είναι και ευρύτερα χρήσιμοι. 

[5] Το εβραϊκό κάνει λόγο για «ανόητους» (σοτίμ), όμως η έννοιά του, κρίνω, αποδίδεται προσφυέστερα με το αγιογραφικό χωρίο που παρέθεσα, έστω και αν εισάγεται με τον τρόπο αυτόν ένα άλλο θρησκειακό πλαίσιο. Το σίγουρο είναι, πιστεύω, ότι δεν χάνει η Ποίηση μ’ αυτή την ενέργεια κι αυτό είναι που ενδιαφέρει εδώ.

[6] Το εβραϊκό κείμενο έχει συνταχθεί στο σημείο αυτό σε τρίτο πρόσωπο ενικού. Μ’ αυτό, γίνεται σαφής αναφορά στον δαβιτικό ψαλμό (βλ. Ψαλμ. 120. Μολαταύτα, μένοντας στο πνεύμα του Αβιντάν, θα πρότεινα να παραβληθεί ο Ψαλμ. 120 με τον 131,3-4). Ωστόσο, η τριτοπρόσωπη αυτή σύνταξη δεν ήταν δυνατόν να λειτουργήσει στην απόδοση του κειμένου στη γλώσσα μας. Ακόμη περισσότερο, δεν γινόταν να αναδυθεί το πνεύμα του κειμένου αν δεν επιστράτευα μιαν ελάχιστη προσθήκη, όπως έπραξα και στο σημείο εκείνο της ελληνικής απόδοσης του εβραϊκού όπου υπάρχουν οι δύο λέξεις «αποκοιμηθούμε εφησυχασμένοι», αντί της μιας του εβραϊκού πρωτοτύπου (νανούαχ), που, ωστόσο, υποκρύπτει, στο νόημα του…, τις δύο ελληνικές. Ελευθερίασα επίσης, αν μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο, στη λέξη «ασήμαντους». Το εβραϊκό έχει τη λέξη «μικρούς» (κτανίμ). Υπάρχουν, ακόμη, κάποιες ελάχιστες και με φειδώ καμωμένες μεταφραστικές πινελιές, αλλά θεωρώ πως δεν θα είχε ιδιαίτερο νόημα να τις αναφέρω, καθώς θα προκαλείτο αναστάτωση στην αναγνωστική λειτουργία.