Το αιματοκύλισμα της καταραμένης πόλης και “Ο Κόκκινος Θερισμός” του Ντάσιελ Χάμετ

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2005. Μετάφραση: Ανδρέας Αποστολίδης

To 1929, κυκλοφόρησε ο ‘Κόκκινος Θερισμός’ (Red Harvest), το πρώτο μυθιστόρημα του Ντάσιελ Χάμετ, η πιο σημαντική προσφορά του στην αμερικανική λογοτεχνία και κουλτούρα και ίσως ένα από τα πλέον σημαίνοντα  αμερικανικά μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Και σήμερα στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, η ανάγνωση του βιβλίου αποδεικνύεται και πάλι μια διαφορετική αποκάλυψη, έχοντας κατά νου τα γεγονότα που μεσολάβησαν, έναν αιώνα πια από τότε! ‘Όταν παίζεις με το φόνο, δύο πράγματα μπορούν να γίνουν. Ή θα σου προκαλέσει αηδία, ή θα αρχίσει να σου αρέσει’, έγραφε κάπου έναν αιώνα πριν στον ‘Κόκκινο Θερισμό’ ο Ντάσιελ Χάμετ. Σήμερα, ακόμα  κι αν έφυγε,  παραμένει εσαεί κοντά μας, μέσω των πνευματικών του  τέκνων τα οποία μας επισκέπτονται συχνά πυκνά!  Ο Αμερικανός Τζέιμς Ελρόι (1948- ), ο Μεξικανός  Πάκο Iγνάσιο Tάιμπο (1949- ), ο Ιάπωνας Χαρούκι Μουρακάμι  (1949- ), είναι κάποιοι αρκούντως γνωστοί στους αναγνώστες από τους πολλούς σύγχρονους συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων που επηρεάστηκαν τα μέγιστα, απ’ ότι φαίνεται, από τη δεσποτική μορφή του Ντάσιελ Χάμετ (1894-1961). Τα έργα του άφησαν διακριτό στίγμα και βλέπουν καθημερινά πολλαπλές εκδόσεις και επανεκτυπώσεις σε πάμπολλα μέρη του πλανήτη. ‘Το  Γεράκι της Μάλτας’, ‘ο Αδύνατος Άντρας’, ‘η Κατάρα των Ντέιν’, ‘ο Κόκκινος Θερισμός’, μια πρόχειρη επιλογή των καλύτερων βιβλίων του, αλλά και εισαγωγή ταυτόχρονα στην έννοια του αστυνομικού μυθιστορήματος. Αν τα βιβλία του είχαν αυτή την επιτυχία, τότε εξίσου πετυχημένη ήταν και η μεταφορά στη μεγάλη  οθόνη των βιβλίων και ιστοριών του που σημαδεύτηκαν από την ερμηνεία μεγάλων ηθοποιών, αλλά κι αντίθετα. Φέρνοντας όλους εκείνους στο προσκήνιο και στην πρώτη θέση της έβδομης τέχνης.

Ο Ντάσιελ Χάμετ, μας έδωσε τη μορφή του ανώνυμου ντετέκτιβ, τον πρώτο Αμερικανό αντιήρωα, αποκόπτοντας με τον τρόπο αυτό για πάντα την παραδοσιακή σχέση μεταξύ των ιστοριών μυστηρίου και εγκλήματος. Η ιστορία μυστηρίου, εξ ορισμού, πρέπει να περιλαμβάνει μια σαφή οριοθέτηση μεταξύ του καλού και του κακού. Ο εγκληματίας πρέπει να τιμωρηθεί και ο αναγνώστης να έχει αποκτήσει σαφή αίσθηση ότι το καλό έχει θριαμβεύσει, γιατί αλλοιώς  ποιο θα ήταν  το κρίσιμο σημείο για την επίλυση του μυστηρίου;  Σε μια ιστορία  εγκλήματος, η επίλυση ενός μυστηρίου δεν μπορεί ποτέ να αποτελέσει το  εντελώς ‘κρίσιμο σημείο’!  Είναι ένα είδος πολύ πιο ανησυχητικό από όσο θα μπορούσε να είχε φανταστεί κάποιος μέσα στον κόσμο του Σέρλοκ Χολμς, γιατί στον πραγματικό κόσμο, όπως όλοι κατανοούμε, η ευθύνη για την εγκληματικότητα εξαπλώνεται μέχρι και σήμερα σε ολόκληρη την κοινωνία, διαπερνά όλα τα στρώματά της, όπου κανείς δεν είναι ποτέ εντελώς αθώος ή ο μοναδικός ένοχος. Δεν υπάρχει κάποια τακτοποιημένη κατάληξη, ένα όμορφα πλασμένο τελείωμα που να μας κάνει  να αισθανθούμε  πραγματικά ότι το καλό  έχει θριαμβεύσει επί του κακού. Ο ‘Κόκκινος Θερισμός’, ωστόσο, κατάφερε και κάτι άλλο. Βοήθησε, μόλις εμφανίστηκε  το 1929,  στη δημιουργία ενός άλλου είδους ‘γουέστερν’. Εκείνο του  μυθιστορήματος όπου κάνουν την εμφάνισή τους ομάδες αδίστακτων κακοποιών, συμμορίες γκάνγκστερ.

Η υπόθεση του βιβλίου, είναι φαινομενικά απλή. Ένας ντετέκτιβ από κάποιο γνωστό γραφείο ερευνών του Σαν Φρανσίσκο στην Καλιφόρνια, καλείται να ερευνήσει μια δολοφονία σε μια μικρή δυτική πόλη των ορυχείων που ονομάζεται Πέρσονβιλ (Personville), η οποία όμως αναφέρεται από τους ντόπιους, ειρωνικά  φυσικά, ως Πόιζονβιλ (Poisonville). Η Πέρσονβιλ ή Πόιζονβιλ, ‘… δεν ήταν όμορφη πόλη. Η κίτρινη κάπνα  από τα χυτήρια, που οι καμινάδες τους ορθώνονταν ψηλές  στο νότο με φόντο  ένα σκυθρωπό βουνό, είχε καλύψει ομοιόμορφα όλες τις προσόψεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν μια άσχημη πόλη σαράντα χιλιάδων ανθρώπων, σε μια άσχημη περιοχή ανάμεσα σε δύο άσχημα βουνά, γεμάτη σκόνη από τα ορυχεία. Κι αποπάνω ανοιγόταν ένας γκρίζος ουρανός που έμοιαζε λες και είχε βγει μέσα από τις καμινάδες…’. Πρέπει εδώ να πούμε ότι το 1927, δύο χρόνια πριν τη δημοσίευση του μυθιστορήματος, ο Ντάσιελ Χάμετ, είχε ενσκήψει στο μαρξισμό. Μια απεργία αποτελεί την αφορμή για την ανάπτυξη της ιστορίας του βιβλίου.  Ο ‘Κόκκινος Θερισμός’ δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά να σπέρνει την καλοδεχούμενη εκδίκηση στους πολυποίκιλους μπράβους που έρχονται αντιμέτωποι με τα σωματεία των εργατών. Οι τελευταίοι ‘χρησιμοποίησαν την καινούργια τους δύναμη για να ζητήσουν όσα ήθελαν’. Από την άλλη μεριά, ο εργοδότης προσέλαβε,  ‘πιστολάδες, απεργοσπάστες, εθνοφρουρούς, ακόμα   και  μονάδες του τακτικού στρατού.  Όταν είχε ανοίξει και το τελευταίο πλευρό, το οργανωμένο κίνημα έμοιαζε με καμένο πυροτέχνημα…’.

Ο άνθρωπος που δολοφονήθηκε αρχικά ήταν ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής της πόλης.  Ο πατέρας του, προσλαμβάνει τον ντετέκτιβ να παραμείνει εκεί και να καθαρίσει την πόλη, αλλά προηγουμένως ‘για να καταβάλλει τους μεταλλωρύχους, έπρεπε να δώσει εξουσία στον υπόκοσμο’. Βαρόνοι της κλεψιάς, της λοβιτούρας  και του εγκλήματος, αποκτούν δύναμη και ελέγχουν τα πάντα. Παράλληλα όμως δεν υπάρχει στο προσκήνιο κάποια ανώτερη και ισχυρή αρχή για να αμφισβητηθεί από εκείνους. Αχαλίνωτος καπιταλισμός, έχει οδηγήσει σε κατάσταση πλήρους ηθικής σήψεως και κοινωνικής αναρχίας. Αυτό που διαχωρίζει όμως τον ‘Κόκκινο Θερισμό’ από το κλασσικό γουέστερν είναι  ότι η πόλη εδώ δεν έχει ‘καλά παιδιά’. Σχεδόν όλοι στην Πέρσονβιλ, από τους πολιτικούς μέχρι τους αξιωματούχους της αστυνομίας, είναι μπλεγμένοι σε κάποια μορφή και βαθμό διαφθοράς που απορρέουν ολοφάνερα  από τις δύο  φατρίες οι οποίες μάχονται για τον έλεγχο ολόκληρης της πόλης, η μια εκ των οποίων είναι ο εργοδότης του ντετέκτιβ, ο μεγαλύτερος μέτοχος της μεταλλουργικής εταιρείας και ιδιοκτήτης  των δύο εφημερίδων. Στα κλασσικά γουέστερν της Δύσης, ο ήρωας σκότωνε ξεκάθαρα τους άλλους, πρόσωπο με πρόσωπο.  Στον ‘Κόκκινο Θερισμό’, όμως, ο καθένας φοράει μια μάσκα με απόχρωση του γκρι. Δεν βρίσκεται κάπου σταθερά. Αμφιταλαντεύεται. Ζυγίζει τα πράγματα καθημερινά. Πηγαινοέρχεται από εδώ κι εκεί, αναλόγως του προσωπικού, κυρίως οικονομικού, συμφέροντος. Ο πρωταγωνιστής, ντετέκτιβ του βιβλίου, είναι αποφασισμένος να κάνει τα πάντα για να ανοίξει το απόστημα, από πάνω έως κάτω. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει τη  μίσθωση και την εκμετάλλευση αμφοτέρων των πλευρών, παίζοντας πότε εδώ και πότε εκεί, εναντίον… της μέσης λύσης. Πυροδοτεί  μια αλυσιδωτή αντίδραση βίας που πλήττει την Πέρσονβιλ σαν καθαρτήριο πυρ, και στο τέλος έρχεται ο αναπόφευκτος θερισμός. Αλλά και το κοσκίνισμα! Ποιος θερίζεται τελικά και τι μένει από το κοσκίνισμα μετά το μακελειό;

Ο Ντάσιελ Χάμετ με τη Λίλιαν Χέλμαν, του αντιναζιστικού θεατρικού ‘Φρουρά στον Ρήνο’.

Για τις επόμενες τρεις δεκαετίες, η ιστορία του ‘Κόκκινου Θεριστή’, παραμένει κάπως σκοτεινή. Το 1951, εν μέσω κομμουνιστική παράνοιας και υστερίας του Μακάρθυ, ο Χάμετ έκανε έξι μήνες στη φυλακή, επειδή αρνήθηκε να απαντήσει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις ενός ομοσπονδιακού δικαστηρίου. Το 1953, κλήθηκε ενώπιον αρμόδιας επιτροπής  της Γερουσίας, η οποία εξέταζε τις κατηγορίες ότι κάποια ‘περίεργα’ βιβλία είχαν τοποθετηθεί σε εκατόν πενήντα βιβλιοθήκες στο εξωτερικό την ευθύνη των οποίων είχε το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ.  Μπορεί   κανείς να φανταστεί  τη φρίκη του Μακάρθυ,   όταν έμαθε ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε τοποθετήσει στις αμερικανικές βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο, ένα    βιβλίο με τίτλο, ‘Red Harvest’! Η συνέχεια είναι γνωστή. Εκατοντάδες βιβλία του Χάμετ που βρίσκονταν στις βιβλιοθήκες στο εξωτερικό κάηκαν, μια ενέργεια  η οποία επικρίθηκε έντονα  από τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ, έναν φανατικό  θαυμαστή του Ντάσιελ Χάμετ (1864-1961). Ο τελευταίος έχασε τα δικαιώματα των βιβλίων του, και μετά το  θάνατό του, το 1961, η πολύχρονη σύντροφος του, Λίλιαν Χέλμαν, φρόντισε να πείσει υπεύθυνους φορείς και  κοινό ότι ήταν μεγάλης αξίας. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο ‘Κόκκινος Θεριστής’,  μαζί με όλα τα άλλα μυθιστορήματα του Χάμετ ήταν εξαντλημένα και σε μεγάλο βαθμό είχαν ξεχαστεί από το αμερικανικό κοινό, και δεν γυρίστηκε κάποια ταινία που να υπενθυμίζει την ύπαρξή του,  σε αντίθεση με το ‘Γεράκι της Μάλτας’ και κάποια άλλα, που έγιναν δημοφιλείς ταινίες  και έτσι διατηρήθηκε η μνήμη των αντίστοιχων βιβλίων. Κατά τα επόμενα είκοσι χρόνια, οι σχετικές αρνητικές φήμες θα εμφανίζονταν και πάλι στην επιφάνεια, για να βυθίσουν στην ανυπαρξία όλους εκείνους τους σκηνοθέτες που εκδήλωσαν με όποιο τρόπο την επιθυμία να κινηματογραφήσουν τον ‘Κόκκινο Θεριστή’.

Ο Ντάσιελ Χάμετ, γράφει για το χάος και το έγκλημα με όλη τη δύναμη που προκαλεί δέος. Το βιβλίο μπορεί να κυκλοφόρησε το 1929, αλλά κάθε πρότασή της χτυπά τον αναγνώστη με απίστευτη δύναμη και σήμερα, και η κάθε εικόνα του δεν είναι λιγότερο σημαντική και τρομακτική από ότι ήταν και τότε. Σχεδόν έναν αιώνα πριν. Χαρακτηριστικό της αρχής του βιβλίου, με την πρώτη δολοφονία να έχει σχεδόν χαθεί μέσα σε μια έκρηξη διαφθοράς και βίας. Στο τέλος, αποδεικνύεται ότι ο ένας από τους πολλούς κακοποιούς του βιβλίου ήταν ο πραγματικός ένοχος, αλλά το μήνυμα είναι σαφές. Όλοι είναι ένοχοι και υποστηρικτές, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, της διαφθοράς. Σύντομα κεφάλαια, μικρές προτάσεις, έκδηλη απουσία περιγραφής και εσωτερικών μονολόγων, οι χαρακτήρες αναγκάζονται να επιβιώσουν κάθε μέρα παρέα με το αλκοόλ αντί για ύπνο, όλα συμβάλλουν σε αυτό το βιβλίο στη συγκεκριμένη ζωή τους, από την οποία είναι αδύνατο να ξεφύγουν. Σε αντίθεση με τους περισσότερους συγγραφείς παρεμφερών ιστοριών οι οποίοι έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τον ίδιο ντετέκτιβ, στο έργο του Χάμετ τα πράγματα είναι διαφορετικά. Κάθε ένα από τα μυθιστορήματά του παρουσιάζει διαφορετικό είδος προβλήματος και σχέδιο δράσης. Στα δύο πρώτα βιβλία του, τον ‘Κόκκινο Θερισμό’ και την ‘Κατάρα των Ντέιν’, βρίσκουμε τον γνωστό ανώνυμο επαγγελματία ντετέκτιβ, κεντρικό πρόσωπο των κειμένων. Αν και μοιράζονται, όμως, τον ίδιο ντετέκτιβ, αυτά τα δύο μυθιστορήματα έχουν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Το περιβάλλον του ‘Κόκκινου Θερισμού’ παραπέμπει σε εκείνο της άγριας Δύσης με τη χαοτική συμπεριφορά των συμμοριών. Στο άλλο μυθιστόρημα, απόκοσμη ατμόσφαιρα, ναρκωτικά, παράξενες θρησκευτικές λατρείες και κίνητρα. Ομοίως, διαφορετικό μοτίβο καθώς και πολλαπλή εφευρετικότητα, διαποτίζουν σχεδόν όλα τα έργα του. Οι περισσότεροι κριτικοί συμφωνούν ότι εισήγαγε έναν νέο ρεαλισμό στην αστυνομική λογοτεχνία. Ήταν αυτός που έδωσε άλλο σχήμα στις νέες αστυνομικές ιστορίες, έδωσε εκείνο το διακριτικό ύφος και ατμόσφαιρα, ανέπτυξε το αστικό περιβάλλον, επινόησε πολλές από τις πιο αποτελεσματικές και πρότυπες υποθέσεις, και, πάνω απ’ όλα, δημιούργησε τον ήρωα με το ξεχωριστό μείγμα σκληρότητας και συναισθηματικότητας, καθώς και τον συγκρατημένο κυνισμό.

Στο πρώτο του μυθιστόρημα, ο Χάμετ παρουσιάζει την αντιπαράθεση του ήρωα με έναν κόσμο τρελό, την παράλογη βία μέσα σε ένα όργιο καταστροφής και ανεξέλεγκτης διαφθοράς. Ο ‘Κόκκινος Θερισμός’, θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως μια πολιτική παραβολή, ένα σύμβολο της εκμεταλλευτικής καπιταλιστικής κοινωνίας που έχει φτάσει στο σημείο όπου οι εσωτερικές αντιφάσεις της, την κρατούν σε κατάσταση διαρκούς διαφθοράς και χάους. Παράλληλα διαφαίνεται κάποια ψυχρή και στωική απαισιοδοξία του συγγραφέα στον ερχομό οποιουδήποτε επαναστατικού ανέμου στις υπάρχουσες αμερικανικές κοινωνίες.

Αποχαιρετώντας τον Φρανκ Λίτλ στην τελευταία του κατοικία.
Υπολογίζεται ότι περίπου δέκα χιλιάδες εργαζόμενοι βρίσκονταν δεξιά και αριστερά της πομπής της κηδείας του, η οποία ακολουθήθηκε από 3500 άτομα.

Ως επίλογο του κειμένου, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι ‘Ο Κόκκινος Θερισμός’ γράφτηκε με αφορμή τη δολοφονία του συνδικαλιστή των ‘Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου’ (Industrial Workers of the World, IWW), Φρανκ Λίτλ (Frank H. Little, 1879 –1917). Το 1917 άρπαξαν βίαια τον Λίτλ από  το σπίτι του στο Μπιουτ της Μοντάνας και τον κρέμασαν με τον νόμο του Λυντς από ένα σιδηροδρομικό ικρίωμα. Το 1906, είχε οργανώσει τους ανθρακωρύχους, τους ξυλοκόπους, και τους εργαζόμενους στον τομέα του πετρελαίου, ενώ την εποχή της  δολοφονίας του ήταν μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της Ένωσης και είχε εργαστεί για την οργάνωση των εργατών στο γειτονικό ορυχείο χαλκού, Ανακόντα. Ως εκτελεστές του αναφέρονται άντρες του μεγάλου πρακτορείου των ιδιωτικών αστυνομικών Πίνκερτον, οι οποίοι, με την άνοδο του Συνδικαλιστικού Κινήματος, στις αρχές του 1900, από διώκτες του εγκλήματος μεταμορφώθηκαν σε πράκτορες και τραμπούκους των εγκληματιών εργοδοτών. Φυσικά κανένας δεν συνελήφθη. Την εποχή του λιντσαρίσματος του Λίτλ, ο Χάμετ εργαζόταν για τους Πίνκερτον ως ιδιωτικός ντετέκτιβ και ως εκ τούτου η δράση του ‘Κόκκινου Θερισμού’ έχει στηθεί πάνω σε γνώριμο έδαφος.