Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Ντανίλο Κις: Τα ρόδα στις στάχτες
11/05/2016, 5:48 μμ

Ντανίλο Κις: Τα ρόδα στις στάχτες

Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος // *

 

Το νεύρο που πεθαίνει

χρειάζεται κεραυνό

για ν’ αναστηθεί

 

Την πρώτη φορά που συναντώ τη σύγχρονη λογοτεχνία της βαλκανικής χερσονήσου, τα τοπία του συγγραφέα Άντριτς και η μοίρα της ενδοχώρας συμπληρώνουν το φόντο. Μια ταραχώδης, ανεξέλεγκτη διαδοχή ιστοριών, επικυριαρχιών, δραμάτων και μύθων μες στην καρδιά των Βαλκανίων υδατογραφεί την αλληλουχία των αιώνων. Κάθε γενιά να παραδίδει το φορτίο της, σαν πυρσός στην επόμενη, γράφει ο Άντριτς και ίσως μες σ’ αυτήν τη θαυμάσια οικονομία να επικυρώνεται η ατμόσφαιρα και το ύφος ενός ολόκληρου κόσμου. Σκηνές απ’ την παράλληλη και αδιάκοπη, λαϊκή ιστορία εκτυλίσσονται με φόντο πόλεις εμβληματικές. Σεράγεβο, Βελιγράδι, Θεσσαλονίκη. Τόποι σταθμοί για την ανθρωπότητα αυτής της μυθολογικής χερσονήσου. Ένα μείγμα θεών και ανθρώπων παραδομένων στη φθορά και το παρελθόν, που κάποτε ακμάζουν για να ακολουθήσουν και πάλι την αναπόδραστη μοίρα του Μπόρχες, όταν επιτέλους συντρίβονται ταπεινωμένοι όλοι οι παλιοί οίκοι. Ο Άντριτς γράφει για τον τόπο του με την αγάπη όλου του κόσμου και διαρκώς τείνει σ’ αυτό που η κριτική αναφέρει ως καταγωγή και που ο δικός μας τελευταίος Οδυσσέας σκιαγραφεί ως αμετάφραστο και ανέφικτο. Κάτι σαν τα τραγούδια που δεν συνυπάρχουν με στίχους, αφού οι αισθήσεις διεγείρονται από άλλους κύκλους και άλλες πορείες της καρδιάς.

 

Danilo Kiš

Danilo Kiš

 

Ακολουθώντας τη μοναξιά αυτού του κόσμου διασταυρώνομαι με τον Ντανίλο Κις, έναν άλλο σπουδαίο συγγραφέα της βαλκανικής λογοτεχνίας. Γεννημένος στη Σερβία το 1935 θα καταγράψει στις τριλογίες του όλα όσα συνθέτουν σήμερα αυτόν τον αιμάτινο κόσμο. Έναν κόσμο κήπων κατεστραμμένων, με εμφανή τα σημάδια της στάχτης, της φωτιάς που για πάντα κοιμήθηκε, παραμονές ενός καινούριου αιώνα. Ο Κις που όλο επιστρέφει στην Σερβία της καρδιάς του, απομονώνοντας την αίσθηση της ίδιας της ζωής του, σημειώνοντας ήττες διαδοχικές καθώς εκτείνεται σ’ αντίθετες πορείες, απ’ το γενικότερο προς το ειδικό. Μερικοί απ’ τους τίτλους της εργογραφίας του επιβεβαιώνουν την αισθητική του κόσμου του. Ενός κόσμου που δοκιμάστηκε σκληρά και καταποντίστηκε, κλείνοντας μέσα του το εξαίσιο και ιδανικό παρελθόν. Ψαλμός 44, Κήπος Στάχτες, Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών. Μ’ αυτούς τους όρους αναπλάθεται η απλή και ανόθευτη ιστορία ενός και μόνο προσώπου, άρρηκτα δεμένη, σχεδόν κατεστραμμένη πια απ’ τη μανία του καιρού. Τα Βαλκάνια που αλλάζουν, που καταβροχθίζουν το παλιό, θάβοντας μες στους κόλπους τους την ψυχή του συγγραφέα ή μάλλον ακριβέστερα του ποιητή Ντανίλο Κις. Γιατί, στ’ αλήθεια η φόρμα του έργου του, δίχως περιστροφές υπόκειται στον ίδιο εκείνο λυρισμό των Κήπων όταν πια απ’ όλες τις κατευθύνσεις φθάνουν λέξεις σκόρπιες, αντηχήσεις του ωραίου και του οραματικού. Αυτήν την τέχνη υπηρετεί ο Ντανίλο Κις. Τιμά τον δεσμό που τον ολοκληρώνει και την ίδια ώρα κατασπαράζει την ψυχή του. Θάβεται υπομονετικά κάτω από το φορτίο των παλιών πορτραίτων, κρατώντας ακλόνητα τον μίτο. Σαν να γυρίζει διαρκώς σ’ αφετηρίες προσωπικές διαβάζει απ’ την αρχή το γενεαλογικό του δέντρο που είναι συνάμα μια μονάχα απ’ τις άπειρες ρίζες του χρόνου. Τον καταδιώκουν οι καλοί άγγελοι της νύχτας, οι στροφές τραγουδιών που μιλούν για τσιγγάνους μεθυσμένους από ζωή και θάνατο. Εικόνες ενός ολόκληρου κόσμου, χνάρια εκείνης της μνήμης που ονόμασαν των ματιών και κρατά μέσα της την ανυπολόγιστη τρυφερότητα και τη σκληρότητα που συνεπάγεται ένας χρόνος στυγνός, αδιαπραγμάτευτος. Είναι κύκλοτρα οι πορείες του Ντανίλο Κις, σχήματα μ’ απόλυτο σεβασμό απέναντι στον άνθρωπο και τις ρίζες του. Ο Κις συντρίβεται και ξανά υπάρχει μες στη μνήμη του, κρατώντας το ίσο αυτού του κόσμου, εφορμώντας στ’ ανοιχτά συρτάρια και τη μητρική μορφή όταν η τελευταία φθάνει σαν σήμα απ’ το βάθος του καθρέφτη. Μια παραλλαγή των πολύπτυχων καθρεφτών του Αθανάσιου Κίρτσερ με το είδωλό του σ’ όλους τους τόνους και τους ρυθμούς.

Η αβεβαιότητα του ίδιου του κόσμου του, όσα χάνονται και αποσπασματικά επανέρχονται στο προσκήνιο των τοπογραφιών του. Οι μορφές, η οικειότητά τους, το αλάξευτο μνημείο των λέξεων, αυτοσχέδιο και ανεκπλήρωτο, οδηγώντας σε κάτι πιο προσωπικό απ’ την ιστορική μυθολογία. Με τη φιλμογραφία του παρελθόντος ζωντανή, με τα κουρέλια της να υψώνονται στον άνεμο, τόση και τόση συντριβή, σταυροί και υδράργυροι υψώνονται σήμερα πάνω απ΄ αυτόν τον κόσμο.

 

kis

 

Έτσι λοιπόν αυθαίρετα απόψε, σαν σε μια δίχως προηγούμενο επανάσταση, οι χάρτες ορίζονται ξανά. Σ’ αυτήν την ανθρωπογεωγραφία στέκουν μαζί ποιητές όπως ο Ντανίλο Κις, ο Ίβο Άντριτς, ο Γιασάρ Κεμάλ, φίλοι που δοκίμασαν κάποτε ρεύμα ηλεκτρικό και άφησαν τα σημάδια πάνω στα σώματά τους, πάνω στις λέξεις τους αιώνια χαραγμένα, εμφανή. Τεχνίτες μ’ ένα κοινό στοιχείο, μ’ έναν ζωτικό παράγοντα να διαφεντεύει ολοκληρωτικά το έργο τους. Για αυτούς τους ποιητές, οι νεκροί τραγουδούν ακόμη, η φωνή τους χάνεται και κερδίζεται σαν ιδιότητα ενός γρήγορου αιφνιαδιασμού. Μιας τεχνικής που επιφυλάσσει μέσα της το φάσμα ενός ολόκληρου κόσμου. Βιωματικοί συγγραφείς, οι μορφές που σήμερα αντιπροσωπεύουν τη βαλκανική λογοτεχνία, καταθέτουν ένα αλφάβητο, μια συνομιλία που με κανέναν άλλο όρο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Ο Τ. Σ. Έλιοτ επισημαίνει πως μια λογοτεχνία παράγει υψηλά έργα ανάλογα με το βαθμό ωριμότητάς της. Ωριμότητα της γλώσσας, της σκέψης, των ιδεών και των τρόπων. Με αυτόν τον αφορισμό οπλισμένοι, αναγνωρίζουμε σήμερα στους πιο γνήσιους και σημαντικούς εκπροσώπους της βαλκανικής λογοτεχνίας τη βαθιά και οδυνηρή συνείδηση μιας ιστορίας που γράφεται αδιάκοπα, γεμάτη αιμάτινες σελίδες, αποτρόπαια αποσπάσματα και μια ειδική και ανεξίτηλη μυθολογία, ενταγμένη πια στο ψυχικό υλικό των ανθρώπων της. Η συνείδηση, η σκέψη, η γλώσσα, η φαντασία τους είναι πράγματα σκληρά, σχεδόν άγρια, όπως η ιστορία του βαλκανικού κόσμου με τ’ αποθέματα του αίματος και της ιστορίας διαρκώς παρόντα, νικημένα απ’ εκείνο το είδος της τρυφερότητας που ποτέ δεν θ’ αφήσει να παλιώσει καμιά εκδοχή της ζωής, καμιά πτυχή του δράματος. Ο κόσμος της εμπειρίας συνιστά το μόνο στήριγμα της προικισμένης λογοτεχνίας. Με μια τέτοια κληρονομιά η λογοτεχνία δημιουργών όπως ο Ντανίλο Κις δικαιώνεται ολοένα και περισσότερο, καθώς οι αποστάσεις αναπάντεχα μακραίνουν. Η ζεστασιά που ήταν πάντα η ουσία αυτής της τέχνης επιμένει.

 

* Ο Απόστολος Θηβαίος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Απασχολείται στον τραπεζικό τομέα. Κείμενά του δημοσιεύονται σε ηλεκτρονικά και έντυπα περιοδικά. Γυρεύει εναγωνίως κάτι απ’ τη φωνή του.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top