Fractal

Όταν η έρημος αναπνέει: Δανάη Στράτου

Γράφει ο Απόστολος Ζιώγας // *

 

dan1

 

‹‹ Να συναισθανόμαστε την ανάγκη ενός κόσμου  στον οποίο κληρονομούμε λιγότερους από τους ρόλους  που μας καθορίζουν και επιλέγουμε περισσότερους  από τους συντρόφους μας ››

Γιάνης Βαρουφάκης

 

Από μια αλλοτινή ευδαιμονία  αυτό που έχει απομείνει σήμερα στον άνθρωπο είναι ένα ολόκενο  ίχνος που προσπαθεί ανώφελα να γεμίσει από πράγματα απόντα. Προς το παρόν, αντί να αντιμετωπίζει αυτό το κενό με σκάψιμο εις βάθος, αρκείται να το παραγεμίζει ποικιλοτρόπως και προχείρως. Μήπως έχει παρέλθει ο καιρός για έναν κραδασμό που να σμιλεύει αδιάκοπα μεταξύ ρευστότητας και σταθερότητας ; Στην περίπτωση της Δανάης Στράτου ‹‹ οι εκφράσεις υπηρέτης της φύσης και υπηρέτης της τέχνης εναλλάσσονται χωρίς να μεταβάλλεται η έννοιά τους ››[1].

Έχοντας τη μη λησμονημένη όψη μιας persona σοβαρής στο διηνεκές, η εικαστικός Δανάη Στράτου[2], με καταγωγή από Πάτρα και μεγαλωμένη στην Πλάκα, έχει πραγματοποιήσει έως τώρα 13 ατομικές εκθέσεις. Αρχικά, σπουδάζει στο Λονδίνο Καλές Τέχνες την περίοδο 1983-1988, εν συνεχεία το 1999 εκπροσωπεί την Ελλάδα στην 48η Biennale της Βενετίας, ενώ το διάστημα 2007-2012 διδάσκει σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Η Δανάη είναι κόρη της σημαντικής γλύπτριας Ελένης Πόταγα[3], η οποία είχε υποστηρίξει πως η τέχνη δεν έχει σχέση με μάρκετινγκ. Αφότου φτιάξει σε ηλικία 4 ετών η Δανάη το πρώτο της γλυπτό, μια μικρή ανθρώπινη φιγούρα από ξυλάκι παγωτού, εφημερίδα και γύψο, ύστερα από δεκαετίες θα δηλώσει (σε συνέντευξη) ότι μέσα από την τέχνη κατορθώνει να βλέπει τον εαυτό της από ψηλά , από απόσταση, ώστε να μπορεί να τον αλλάζει κατά συνείδηση.

Αυτή η ‘’εξ αποστάσεως’’ συνείδηση διαφαίνεται αριστοτεχνικά στο έργο DESERT BREATH[4]  ( 1997) στην έρημο Σαχάρα, ένα έργο με 178 κώνους ορατό και από το διάστημα ˙ μια εγκατάσταση που αποτελείται από ήχο και χώμα, όπου στο κέντρο του χώρου  το χώμα κινείται στον ρυθμό (του ήχου) της αναπνοής. Η ‘’αναπνοή της ερήμου’’, λοιπόν, σαν ένας ψίθυρος από τα έξω, μας αποτείνεται ως το στοιχείο εκείνο μέσω του οποίου μιλάει οριακά ο κόσμος, ως κάτι που εκβάλλει πέραν της σημασίας, κάτι που είναι σημαίνον μέσα στο πραγματικό ˙ ένα σημαίνον που, αν και έχει δοθεί αρχέγονα, απαιτεί να το εντάξουμε στην ιστορία μας. Εν προκειμένω, η δημιουργική σκέψη της Στράτου ανακαλώντας άλλες δημιουργίες αποτελεί ταυτόχρονα λήψη μα και ανάληψη, ανίχνευση μα και κατάκτηση, τόσο του οικείου τόπου όσο και του απέραντου ορίζοντα : ‘’η έρημος πιστεύει’’, είχε γράψει κάποτε ο Νίτσε.

 

dan2

 

Στην 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (2007)  συμμετέχει με το έργο CUT – 7 Διαχωριστικές Γραμμές : πρόκειται για 7 ζευγάρια φωτογραφιών που απεικονίζουν αντικριστά τις διαχωριστικές γραμμές σε Κύπρο, Κόσσοβο, Β.Ιρλανδία, Αιθιοπία, Παλαιστίνη, Κασμίρ, Σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού ˙ το έργο αφορά στο πώς εντός ενός χώρου αλληλεπιδρά ο άνθρωπος πάνω, μεταξύ και εκατέρωθεν των διαχωριστικών γραμμών. Σχολιάζοντας το εν λόγω έργο ο Γ.Βαρουφάκης εύστοχα παρατηρεί πως γίνονται πιο αδύναμοι όσοι προσπαθούν να ακυρώσουν αυτές τις γραμμές , παρά το ότι αυξάνονται οι λόγοι και οι δυνατότητες που προκρίνουν την κατάργηση των διαχωρισμών. Στο έργο ICESONGS[5] (Brussels, 2010), όπου το δάπεδο μιας τετράγωνης γεμάτης  έως πάνω δεξαμενής νερού απεικονίζει ένα σκούρο μπλε τετράγωνο που σταδιακά μετατρέπεται σε φωτεινό λευκό του πάγου, αναπαράγεται ο ήχος από τη σύγκρουση  παγόβουνων καθώς λιώνουν στην Ανταρκτική. Με άλλα λόγια, ενώ νιώθουμε πως θα μπορούσαμε να διαβλέψουμε κάτι που μας γίνεται διαφανές, με έκπληξη διαπιστώνουμε κατόπιν ότι παραμένει αδιαπέραστο.

 

dan3

 

Μέσα από την οπτικοακουστική εγκατάσταση THE RIVER OF LIFE[6]  (2011) παρακολουθούμε μέσα από βίντεο τη ροή των 7 σπουδαιότερων ποταμών της Γης ˙ καίτοι η αντίστοιχη φωτοεγκατάσταση πάνω στο ίδιο θέμα, με τίτλο SEE THROUGH είχε προηγηθεί χρονικά[7] (2005), στο ίδιο μοτίβο η Στράτου θα παρουσιάσει αργότερα την φωτογραφική έκθεση THE GHOSTS OF TEXAS (2013) αποδίδοντας έτσι τον τρόπο με τον οποίο αφουγκράζεται τα τοπία στο Τέξας. Κι όμως, στα τρία προαναφερθέντα έργα[8] φαίνεται να μετέρχεται άκρως καλλι-τεχνικά ένα χωρίο από τον ‘’Τρίτο Στοχασμό’’ του Καρτέσιου, σύμφωνα με το οποίο, λόγω του φυσικού φωτός είναι προφανές  ότι ‹‹πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον τόση πραγματικότητα στο ποιητικό και ολικό αίτιο όση και στο αιτιατό του…ώστε το φυσικό φως μας κάνει να δούμε με σαφήνεια ότι η συντήρηση και η δημιουργία διαφέρουν μόνο ενόψει του τρόπου σκέψης μας κι όχι πραγματικά ››. Εντωμεταξύ, στο έργο με τίτλο It’s time to open the black boxes![9] (2012)

 

dan4

 

ανοίγοντας 100 μαύρα κουτιά από χοντρό αλουμίνιο, φωταγωγεί συμβολικά λέξεις οι οποίες αντανακλούν αυτό που σήμερα μας απειλεί ή που θέλουμε να περισώσουμε˙ όλα καταρρέουν πλέον σαν ένα αεροπλάνο όπου το μαύρο του κουτί κρύβει το μυστικό της καταστροφής, μόνο που τα μαύρα κουτιά της Στράτου προκαλούν τον διάλογο πριν το χρονικό της καταστροφής. Στα black boxes είναι σαν να επιχειρεί να ακινητοποιήσει χωρικά (τρισδιάστατα) την κατά Δάντη ‘’κίνηση του πνεύματος’’[10].

Εν συνόλω, συνδέοντας απομακρυσμένες μεταξύ τους πραγματικότητες , η καλλιτέχνιδα επιθυμεί να ενεργοποιήσει την άρνηση που εκπροσωπεί η λήθη, ούτως ώστε να παραχθεί εικαστικά ένα πεδίο ανεκπλήρωτων δυνατοτήτων. Στα έργα της δεν ανευρίσκονται κοινότοπες συμβάσεις ή βεβαιότητες αναπαραστατικές, παρά μόνο απρόβλεπτες ανακαλύψεις ή συν-αντήσεις[11]  που ποτέ δεν υποψιαζόμασταν. Μολονότι η ατμόσφαιρα που επικρατεί στα έργα της ξεχειλίζει από αυθεντικότητα, είναι φορές που τα ίδια εκπέμπουν μια μοναξιά, όχι άδεια ή θορυβώδη, αλλά μεστή και σιωπηλή. Έργα που διαθέτουν  λάμψη δίχως την υποψία σκιάς, κάτι που σου γεννά ελαφρώς και μια αίσθηση κενού ˙ τούτο ωστόσο δεν έχει να κάνει παρά μόνο με το ότι η δημιουργός τους στοχεύει στον ‹‹ κενό πυρήνα όπου το είναι οδηγείται στο όριο του και όπου το όριο ορίζει το είναι ››[12] . Οι ανέκφραστες σιωπές των έργων της εξάπαντος δεν είναι άφωνες, απεναντίας, αποβαίνουν σημαίνουσες στο έπακρο. Η ίδια δεν πραγματεύεται αλήθειες του ουρανού αλλά προτιμά να καινοτομεί απέναντι σε πραγματικότητες της εποχής της μέσα από το δρόμο της site-specific art, ασχολούμενη δηλαδή με έργα που δημιουργούνται για μια συγκεκριμένη θέση αλληλεπιδρώντας εν χρόνω με αυτήν. Συνδυάζει στοιχεία της φύσης με νέες τεχνολογίες (σύγχρονα πολυμέσα) για να δημιουργήσει εγκαταστάσεις οικο-λογικές σε διαστάσεις περιβάλλοντος. Μέσω του ρυθμού και της επανάληψης πάνω σε διαφορετικά μορφώματα δεν σταματά να αναζητά το φυσικό στοιχείο που να μην είναι μόνο εύλογο, οπότε πίσω από κάθε δημιουργία της σιγοκαίει μία ορισμένη ευαισθησία σε αντιδιαστολή με κάθε ιδέα καθησυχαστικής αυταπάτης.

 

dan5

 

Η τέχνη της δίχως να εκπηγάζει από κάποια νεφελοκοκκυγία[13], ενστερνίζεται τη μακρινή ηχώ της φύσης, κουβαλώντας έως και τα δήγματα αυτής μερικές  φορές ˙ ίσως διαισθάνεται πως κάτω από την εκάστοτε τάξη πραγμάτων, υπάρχουν πράγματα που είναι τακτοποιήσιμα από μόνα τους καθόσον ανήκουν  σε μια  άλλη ανεπαίσθητη διά-ταξη μέσα στο χώρο, γι ᾿ αυτό και προσπαθεί να καταγράψει τις αποχρώσεις της κλιμακωτής αυτής συνέχειας μέσα στη φύση. ‹‹ Γιατί το συνεχές προηγείται από το χρόνο. Είναι η προϋπόθεσή του ››[14]. Όπως στον  βομβαρδισμό ενός σπιτιού η λάμψη της έκρηξης δύναται να φωτίσει διάφορα ξεχασμένα πράγματα, έτσι και στη ζωή υπάρχουν εμπειρίες που την έχουν καθορίσει με αντίστοιχο τρόπο, όμως μένουν ξεχασμένες ˙ κατ ᾿ αναλογία, επομένως, θα λέγαμε ότι η Στράτου ξέρει πώς να καθιστά τα έργα της – να λειτουργούν ως – ντοκουμέντα. Δεδομένου ότι οι πραγματικότητες είναι γινόμενες εφόσον κι οι έννοιες είναι γινόμενες, η εννοιολογική αφαίρεση στην τεχνοτροπία της Στράτου αποτελεί ένα όπλο σαν το τόξο του Οδυσσέα καθότι δείχνει να το χειρίζεται επιδέξια, ενόσω αποσαφηνίζει μοναδικότητες με μια αυστηρότητα και ένα στιλ εντελώς αυτόνομα[15] – πάντως  λαμβάνει σοβαρά υπόψιν της την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος, όντας αμφότεροι χωροχρονικές πραγματικότητες . Μέσα σε κάθε παράσταση προσδοκά κάτι διπλό πάντοτε : να βρίσκεται αφενός μια πτυχή της φαντασίας, και αφετέρου, να αχνοφαίνεται μια γεωδυναμική τάση.

Θεωρεί το αισθητό (στοιχείο), όχι ως μια ανάπαυλα του καθημερινού βίου, αλλά ως ένα δρώμενο όπου audere est facere[16], δηλαδή η τόλμη καθορίζει και την επιτυχία. Άλλωστε, πολλοί την αποκαλούν κι ως ‘’Ιντιάνα Τζόουνς της Τέχνης’’, αφού δεν διστάζει να κινδυνεύσει στην προσπάθειά της να ολοκληρώσει ένα έργο[17] . Έχουμε να κάνουμε με μια εικαστικό που έχει την ικανότητα να μετατρέπει σε πραγματικότητα όλη τη δύναμη της διάνοιάς της, ακόμα κι αν η απλότητα του αποτελέσματος είναι αντιστρόφως ανάλογη της πολυπλοκότητας των κατασκευών της. Ευελπιστούμε ότι τα οράματά της δεν διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο από τις οικονομικές συγκυρίες, μια και φροντίζει να βρίσκεται πάντα σε επιφυλακή προσδίδοντας υψηλή ακρίβεια στους σχεδιασμούς της. Αξιοσημείωτη είναι η αναστοχαστική υπομονή με την οποία τείνει να φέρει το απογυμνωμένο και ανεπανόρθωτο έξω (κενό) προς τα μέσα, όπου συγκροτούνται τα πράγματα σε μια λανθάνουσα κατάσταση. Δεν αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ως κάτι ασύγκριτα πλουσιότερο από την αναπαράσταση, αλλά ως κάτι που είναι διαφορετικά αρθρωμένο υπό μορφή άρρητη, φυσικά όχι ως crying for the moon[18] . Δεν ενδιαφέρεται τόσο για την αντικειμενική φόρμα όσο για μια τοπολογία του μη-χώρου, και κατ ᾿ επέκταση για το τρισδιάστατο. Έχει έναν δικό της τρόπο να δημιουργεί ακροβατώντας ανάμεσα στην ενατένιση και το απόλυτο, στο βλέμμα και την αλήθεια, μέσα σε τόπους που βρίσκονται πέραν όλων των τόπων, τόπους που είναι πραγματικά εντοπίσιμοι μα διαφορετικοί από κάθε χωροθεσία[19] : αυτού του τύπου η ετερο-τοπία[20]αρχίζει να λειτουργεί όταν έρθεις σε ρήξη με τον παραδοσιακό χρόνο.  Για την Στράτου το τρισδιάστατο (στοιχείο) αντιπροσωπεύει κάτι πιο αληθινό, αφού μπορεί να περιηγηθεί μέσα του ˙ η τέχνη της, ως εκ τούτου, υφίσταται ως εσωτερική εξέλιξη του τρισδιάστατου καθώς και της πολύτροπης μοναδικότητας που αυτό διαχέει με τη μορφή minimal καθαρότητας. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα έργα της ξεκινούν με την επιθυμία να εκφράσουν ιδεο-εικόνες απόλυτα ενστικτώδεις που προκύπτουν ύστερα από στενή ενατένιση ενός  χώρου. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με ομολογία της, το μεγαλύτερο έργο που έχει δει είναι μια σειρά του Τζιακομέτι με γλυπτά τόσο μικρά που χωράνε σε ένα σπιρτόκουτο[21] !

 

dan6

 

Η Δανάη Στράτου, από τη μια, επιδεικνύει (συχνά) μια αναγκαία στάση δεκτικότητας ωσάν διαθεσιμότητα ενώπιον του κοινωνικού συνόλου, και από την άλλη, διαρρηγνύει κάθε αντικειμενική υποκρισία συντελώντας σε έναν κραδασμό του κατεστημένου νοήματος. Καταφέρνει να δράσει ‘’επι-κοινωνιακά’’ : στα έργα της, επί παραδείγματι, τα ποτάμια ίσως λειτουργούν ως αλληγορίες του χρόνου που θέτουν σε κίνηση αντίστοιχες γέφυρες. Η γυμνή ομορφιά που μπορεί να κρύβεται σε μια δημιουργία  (συνήθως)  συγγενεύει με αλήθειες καθαρές αν και ανώνυμες. Εκεί όπου το ευτελές γίνεται όλο και πιο δημοφιλές, εκεί είναι που το έργο της ξεπροβάλλει ως κάτι που ήταν παρών ωστόσο αθέατο από εμάς. Η καλλιτέχνιδά μας δεν επενδύει σε κανονικότητες, αφήνοντας μπροστά της να ξεδιπλωθεί ένας ορίζοντας ο οποίος μοιάζει να επιταχύνει προς όλο και πιο πολύπλοκες κατασκευές. Οι τεχνικές λεπτομέρειες μαρτυρούν μια υπεύθυνη αντίληψη που αναπτύσσει ένα δικό της όραμα κάθε φορά ˙ η κατοικία του τελευταίου[22]συνιστά αυτό που λέμε τέχνη – πιθανόν κάποτε η Στράτου να μας μιλήσει μέσα από δημιουργία της για μια ανατολή και μια δύση της γης , αντί του ήλιου, ιδωμένες από την πλευρά της σελήνης. Αυτό σημαίνει ότι η εικαστική φωνή της Δανάης, ‹‹ μια φωνή σόλο, αθέατη, που ανεβαίνει μες στη νύχτα ή στην ησυχία του πρωινού, μπορεί να μεταβάλει τον χώρο, την πυκνότητα, το αντιληπτό νόημα του κόσμου ››[23] διότι βάζει θεμέλια για να χτιστεί γέφυρα ανάμεσα στον μέσα και στον έξω κόσμο, με το να συλλαμβάνει εικόνες στη διαδρομή από το υποσυνείδητο  στο συνειδητό[24] . Αλλιώς ειπωμένα, είναι σαν να περιγράφει το πώς η αίσθηση του χώρου έξω από τη γυάλα γίνεται αντιληπτή από το χρυσόψαρο που κινείται μέσα στη γυάλα. Ως εικαστική δημιουργός, συνεπώς, βιώνει τη δική της ‘’καλοκαιρία’’ χειμώνα-καλοκαίρι, μάλιστα θα δηλώσει με έμφαση ότι ευτυχία είναι να μην χρειάζεται να σκέφτεσαι την ευτυχία. Η ζωή, για κείνη, (δείχνει να) αποκτά σημασία μονάχα με την προϋπόθεση ότι εμπεριέχει μια αλήθεια ικανή να της δίνει προσανατολισμό μέσα σε έναν κόσμο στον οποίο αναπνέει δημιουργώντας  ˙ είναι που, μετά μανίας, δεν αφήνει τον ορίζοντά της να στενεύσει την στιγμή ακριβώς που συναισθάνεται τον πολυδύναμο χαρακτήρα του κόσμου. Εκείνη που μας καλεί να κοιταχτούμε στα μάτια σε μια εποχή όπου η τέχνη βρίσκεται έξω από τις προτεραιότητές μας δεν είναι άλλη από αυτή που ακούει στο όνομα Δανάη Στράτου.

 

 

* Ο αΠΟΣΤΟΛΟΣ ζΙΩΓΑΣ είναι βιολόγος (email: ziogasapostolos12@gmail.com)

Δεκαπενταύγουστος 2016

 

_______________________________________

[1] Κώστας Αξελός, ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΛΑΝΗΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ, εκδ. Εστία, σελ.120

[2] Βλ. την αισθητικά  όμορφη ιστοσελίδα της www.danaestratou.com

[3] Δύο από τα εξέχοντα έργα της αποτελούν η Μούσα (2004) που εκτίθεται στο αίθριο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, καθώς  και ο Εσταυρωμένος (1957) στους κήπους του μοναστηριού Saint Clare στο Newcastle της Αγγλίας – Αδερφός της Ελένης  ήταν ο Μαθιός Πόταγας, ο 17χρονος αντιστασιακός που οι Γερμανοί εκτέλεσαν και κατόπιν συνέθλιψαν το κρανίο του στις 2 Μαΐου 1941

[4] Αναπνοή της Ερήμου

[5] Τραγούδια του Πάγου

[6] Στο Λουτρό των Αέρηδων στην Πλάκα

[7] Στην γκαλερί Ζουμπουλάκη

[8] THE RIVER OF LIFE, SEE THROUGH,ICESONGS

[9] Στην γκαλερί Ζουμπουλάκη

[10] Moto Spirituale

[11] Πρέρχεται από το αρχ. ἀντῶ που σημαίνει ‘’τίθεμαι απέναντι’’

[12] Michel Foucault, ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ, μτφ.Τ.Μπέτζελος, εκδ.Πλέθρον, σελ.17

[13] Φανταστική πόλη στις Όρνιθες του Αριστοφάνη

[14] Μισέλ Φουκώ, ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, μτφ.Κ.Παπαγιώργη, εκδ.Γνώση, 2η έκδοση, σελ.226

[15] Κι αυτό παρόλο που ‹‹ ο τρόπος αντικειμενοποίησης δεν παραμένει  ο ίδιος ανεξάρτητα από  τον εκάστοτε τύπο γνώσης ›› (Μισέλ Φουκώ, Dits et Έcrits, τομ.4, σελ.632)

[16] Το τολμάν είναι πράττειν

[17] Όπως πχ. στην περίπτωση του CUT-7 Διαχωριστικές Γραμμές

[18] Δηλαδή ως κάτι ανέφικτο, μάταιο

[19] Πχ. στο έργο ICESONGS διανοίγεται ένας χώρος πιθανών μετασχηματισμών

[20] Πρβλ. τις γνωστές ‘’ετεροτοπίες’’  για τις οποίες έκανε λόγο ο Φουκώ

[21] Χαρακτηριστικό είναι το έργο Τρεις Άντρες που Βαδίζουν (Three Men Walking II, 1949) του Ελβετού γλύπτη Alberto Giacometti (1901-1966), όπου μια μαύρη μεταλλική γραμμή στο πάχος μολυβιού αποτελεί το σώμα τους που δεν έχει καν μέλη ˙ φιγούρες άσαρκες δηλαδή εξαϋλωμένες που δεν ξεπερνούν σε μέγεθος τα 7 εκατοστά : όταν ο γλύπτης μετέφερε τα έργα του από τη Γενεύη στο Παρίσι, χρειάστηκε μόνο 6 σπιρτόκουτα!

[22] Δηλαδή του οράματος

[23] George Steiner, ERRATA, μτφ.Σ.Βελέντζας, εκδ.Scripta, σελ.133

[24] Ας σημειωθεί εδώ ένα οξυδερκές σχόλιο του Ελύτη : ‹‹ Κι όμως από το τι είναι στο τι μπορει  να είναι περνάς μια γέφυρα που σε πάει, ούτε λίγο ούτε πολύ, από την Κόλαση στον Παράδεισο. Και το πιο παράξενο : έναν Παράδεισο φτιαγμένον από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη ακριβώς και η Κόλαση. Δεν είναι παρά η αντίληψη για τη διάταξη των υλικών που διαφέρει ›› (ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ,εκδ. Ίκαρος, 4η έκδοση,σελ.9)

 

Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top