Δάφνη Νικήτα: «Δεν υπάρχουν νικητές ή ηττημένοι, όλα βρίσκονται σε συνεχή εναλλαγή»

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο //

Υπάρχει ένας στίχος του Κωστή Γκιμοσούλη από τη συλλογή «Ξυλοκόπος Πυρετός» που λέει: «Με μουγκά σκυλιά/κυλάνε τα απογεύματα». Τι γίνεται με τα μαύρα σκυλιά; Τι αφήνουν να περάσει και τι χάνεται; Τι μένει τελικά στα μάτια τους; Η Δάφνη Νικήτα, στην τέταρτη ποιητική συλλογή της μιλάει για ανθρώπους, οι οποίοι κινούνται μεταξύ φωτός και σκότους. Κυρίως για γυναικείες φιγούρες που αναζητούν το από καιρό χαμένο ή το παραλίγο λησμονημένο να το κρατήσουν ενεργό μέσα τους – μηδέποτε πεθαμένο.

-Η συλλογή κινείται μεταξύ φωτός και σκότους αναζητώντας τα ενδιάμεσα χρώματα. Τι δηλώνουν για εσάς αυτά τα «αντιθετικά» σχήματα;

Αυτή η εναλλαγή, αυτή η μετάβαση από το σκοτάδι στο φως και το αντίθετο δημιουργείται στη γραφή μου αυτόματα, υποσυνείδητα θα έλεγα. Ίσως γιατί μέσα στην αντιφατικότητά τους το ένα δεν θα υπήρχε τόσο αισθητά χωρίς το άλλο. Πως μπορεί το φως να γίνει κατανοητό και να εκτιμηθεί η ενέργειά του αν δεν υπήρχε το σκοτάδι; Η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη εμπεριέχει την πολλαπλότητα των συναισθημάτων που μέσα στην αντίθεσή τους ολοκληρώνουν την ανθρώπινη ταυτότητα και ιδιοσυστασία. Το ίδιο συμβαίνει και με όλα τα αντιθετικά σχήματα, φως – σκοτάδι, έρωτας – θάνατος, αγάπη- μίσος, αλήθεια – ψέμα όλα αντίθετα αλλά από την άλλη η ζωή και η ποίηση δεν θα υπήρχαν χωρίς την αλληλοεπίδρασή τους και όλες τις μεταξύ τους διαβαθμίσεις. Όπως λέει και ο Νίκος Καζαντζάκης: “Τι θα πει ευτυχία; Να ζεις όλες τις δυστυχίες. Τι θα πει φως; Να κοιτάς με αθόλωτο μάτι όλα τα σκοτάδια.”

-Επίσης, υπάρχει μια έντονη εικονοποιία στα ποιήματα και μια ρυθμική σκηνοθεσία.

Ναι αυτό είναι αλήθεια. Ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι γεμάτος εικόνες. Θαυμαστές και επώδυνες που αποθηκεύονται στο συνειδητό ή στο ασύνειδο  πεδίο μας. Οι εικόνες αυτές ξαναζωντανεύουν την ώρα της δημιουργικής διαδικασίας και αναμορφοποιούνται ζυμωμένες με δικά μου υλικά. Η σκηνοθεσία είναι μια τελετουργία που επιτελείται χωρίς προσχεδιασμούς, υπακούοντας σε κάποιους εσωτερικούς ρυθμούς.

-Το ποιητικό υποκείμενο δείχνει να βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση αναζήτησης. Κάτι ή κάποιος εμφανίζεται για να χαθεί στη συνέχεια, αφήνοντας όμως ένα χνάρι παρουσίας.

Η αναζήτηση δημιουργεί το συναίσθημα, την πλοκή, την ιστορία. Είναι το μεγάλο ταξίδι της ψυχής από το οποίο κάτι κερδίζεται αλλά και χάνεται γιατί τίποτα δεν παραμένει μόνιμα αλώβητο ή αναλλοίωτο και εδώ ίσως να κρύβεται και η σημασία του.  Στη διάρκεια του «ταξιδιού» αυτού το κουτί της προσωπικής μνήμης γεμίζει για να αδειάσει στη συνέχεια και να γίνει λέξεις, να γίνει το ποίημα. Το «χνάρι παρουσίας» ίσως τελικά να είναι το ίδιο το ποίημα που διασώθηκε από το απρόβλεπτο και πολυτάραχο ταξίδι της ψυχής και έμεινε όπως ακριβώς παραμένει το αποτύπωμα για να θυμίζει όλα αυτά που συνέβηκαν και επέστρεψαν ως «ποιήματα» στα οποία μπορείς να καταφύγεις ξανά και ξανά να τα διαβάσεις, να τα αφήσεις και πάλι από την αρχή. Ευτύχημα  το προσωπικό να μετατραπεί σε συλλογικό αγγίζοντας αν μπορέσει τον άλλο.

-Υπάρχουν λέξεις «σύμβολα». Όπως είναι το δάσος, το δωμάτιο, οι τοίχοι, οι κούκλες. Τι δηλώνουν για εσάς;

Κάθε ιστορία χρειάζεται ένα χώρο για να λειτουργήσει, για να υπάρξει, ένα περιβάλλον όπου να ξεδιπλώνεται η πλοκή του ποιήματος. Το δάσος είναι για μένα ένας χώρος ιδιαίτερα ειδυλλιακός αλλά και ανοίκειος.  Μυστηριακός αλλά και απειλητικός  την ίδια στιγμή. Ένα μέρος που μπορεί να συμβούν τα πάντα και τίποτα, ένα μέρος για να κρυφτείς ή για να ανακαλύψεις τα αφανέρωτα. Το δωμάτιο όπως και οι τοίχοι λειτουργούν ως η «φωλιά» ή η κρυψώνα του δημιουργού, εκεί όπου αρχίζει η μεγάλη περιπέτεια της γραφής. Πέρα όμως από αυτό πόσα έχουν συμβεί και συμβαίνουν στα μικρά ή μεγάλα δωμάτια της ζωής μας που μέσα στην ησυχία τους μπορεί να γεννηθούν τα μεγαλύτερα πετάγματα της ψυχής; Τα δωμάτια που συνθέτουν το «σπίτι» μπορεί να εμπεριέχουν τον κόσμο όλο.  Η παρουσία της κούκλας έχει μια ιδιαίτερη σημασία επίσης. Είναι η κούκλα των παιδικών μας χρόνων, της αθωότητας αλλά και των βαθύτερων φόβων μας.  Είναι η κούκλα όπως τη γνωρίσαμε παιδιά, παίξαμε, ταυτιστήκαμε μαζί της, τη ντύσαμε, τη χαϊδέψαμε αλλά και την κακοποιήσαμε ξεγυμνώνοντάς την ή ακόμη αφαιρώντας κάποιο ή κάποια από τα μέλη του σώματός της. Με γοήτευε πάντα η εύθραυστη και ευάλωτη διάστασή της, η ομορφιά αλλά και η τραγικότητά της. Οι αναφορές και οι συμβολισμοί της σε θέματα ταυτότητας και ετερότητας είναι πιστεύω ιδιαίτερα δυνατοί.    

-Η άμεση σχέση σας με τις εικαστικές τέχνες έχει επηρεάσει την ποιητική ματιά και την αποτύπωση με τις λέξεις;

Δεν ξέρω ίσως.  Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει υποσυνείδητα. Οι εικαστικές τέχνες και η ποίηση έχουν εκ των πραγμάτων μια ιδιαίτερα στενή σχέση. Ο εικαστικός μιλά με εικόνες και ο ποιητής δημιουργεί εικόνες με λέξεις. 

-Λέτε: «Το σύννεφο μέσα μου δεν θα δακρύσει ξανά». Υπάρχει μια αισιόδοξη νότα μέσα στην απουσία. Ποιος κερδίσει τελικά σε αυτή τη μάχη;

Κανείς. Νομίζω δεν υπάρχουν νικητές ή ηττημένοι. Όλα βρίσκονται σε συνεχή εναλλαγή. Αυτό που έχουμε είναι το παρόν, το τώρα, οι στιγμές που στη συνέχεια γίνονται αναμνήσεις καλές ή κακές. Η μνήμη που καθορίζει και διαμορφώνει την ύπαρξη. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν μόνιμες νίκες ή μόνιμες ήττες. Όπως με όλα που έρχονται και φεύγουν εκεί που κερδίζεις χάνεις και το αντίθετο. Η επιθυμία όμως για το καλύτερο, για έναν ουρανό χωρίς σύννεφα,  για το σύννεφο που δεν θα δακρύσει ξανά θα είναι πάντα εκεί, πάντα μέσα στον νου και τη ψυχή, μια ευχή που ίσως δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ.

-Ενώ το ερωτικό στοιχείο είναι έντονο σε πολλά ποιήματα, σε κάποια άλλα υπάρχει το σώμα του κοριτσιού-γυναίκας που αναζητεί τη θαλπωρή πέραν της σωματικότητας.

Ίσως γιατί ο έρωτας όταν έρχεται με ένταση καθηλώνει τον άνθρωπο ψυχικά και σωματικά, ακόμη και αν φτάνει με τις καλύτερες προθέσεις.  Η ταυτόχρονη αναζήτηση πιο άυλων δεσμών  δεν σημαίνει απαραίτητα την άρνησή του αλλά την απελευθέρωση από την εγωιστική, κτητική του πλευρά, κάτι που ενδέχεται να οδηγήσει στην ουσιαστικότερη απόλαυσή του. Το αίμα έχει πολλαπλές σημασίες και αναγνώσεις, είναι ζωή, πάθος, ένταση αλλά και απώλεια, πόνος και βία. Η ζωή είναι φτιαγμένη από όλα αυτά και μ’ αυτά προχωρεί. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε την ύπαρξη της τραγικής παραδοξότητας που καθορίζει την ανθρώπινη μοίρα αλλά βέβαια και το μεγαλείο που απορρέει από όλο αυτό το ταξίδι.

-Η απουσία γεννάει τα ποιήματα ή η παρουσία των ανθρώπων;

Και τα δύο. Ο άνθρωπος είναι το παν. Από αυτόν αρχίζουν και τελειώνουν όλα. Πηγή έμπνευσης μπορεί να αποτελέσει η απουσία ενός ανθρώπου, το πέρασμά του αλλά και η παρουσία του. Δεν υπάρχουν κανόνες ή συνταγές γιατί στη ζωή όπως και στην τέχνη τα πάντα συμβαίνουν..

-Η ποίηση μπορεί να δημιουργήσει έναν κόσμο εκεί που αυτός έχει χαθεί;

Η ποίηση είναι ένας άλλος κόσμος, ένας κόσμος που δεν είναι ορατός αν δεν επιθυμείς να τον συναντήσεις. Είναι αυτός ο κόσμος που περνάει από μπροστά μας απαρατήρητος. Αυτός που χάνεται μέσα σε άπλετο φως  και μπορεί να νοηματοδοτήσει και τα πιο πυκνά σκοτάδια. Ο κόσμος που περιφρονούμε και υποτιμούμε γιατί είναι ο καθρέφτης που αν τον κοιτάξουμε βλέπουμε μέσα του το πιο κρυμμένο «εγώ» μας αυτό που πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο μας τρομάζει: την αλήθεια μας.

-Υπάρχει εξαγνισμός μέσω της ποίησης;

Όχι δεν νομίζω. Εξαγνισμός πιστεύω μπορεί να υπάρξει με μια καλή πράξη, μια προσφορά, μια θυσία. Η ποίηση  είναι η ενορατική ματιά του εαυτού και του κόσμου.  Είναι ένα άλλο παράλληλο σύμπαν που συμμετέχοντας σε αυτό σου ανοίγονται καινούριες αθέατες πλευρές του εαυτού και του κόσμου.  Οι υπερβατικές διαστάσεις του. Η ποίηση ενεργοποιεί τη συναισθησία και τη νοητική εγρήγορση.

-Τελειώνετε τη συλλογή με ένα ποίημα που φέρει τον τίτλο «Ρέκβιεμ». Είναι σαν να συγκεφαλαιώνει όλα τα προηγούμενα. Σαν ένα τελικό τραγούδι για κάτι που χάθηκε και δεν πρόκειται να επιστρέψει.

Έχω πια την αίσθηση πως τίποτα δεν τελειώνει οριστικά, ούτε καν με τον ίδιο τον θάνατο. Με έναν περίεργο τρόπο ακόμα και αυτό που υποτίθεται ότι τέλειωσε, παραμένει εκεί σαν αποτύπωμα πάνω σε σώμα που δεν φεύγει, σαν όνειρο που επιστρέφει τα βράδια. Η αρχή  οδηγεί στο τέλος και πάλι στην αρχή. Όλα μοιάζουν να επαναλαμβάνονται σαν ένα σκοπό που τραγουδάμε ξανά και ξανά. Γι’ αυτό και ό,τι μας συμβαίνει, όλο αυτό που ζούμε, οι άνθρωποι που επιλέγουμε ή μας επιλέγουν μας ακολουθούν πάντοτε, είτε το θέλουμε είτε όχι ακόμη και μετά από αυτό που ορίζουμε εμείς ως το τέλος. Το ρέκβιεμ στην δική μου περίπτωση δεν εμπεριέχει αρνητικά την έννοια της θλίψης ή του πένθους. Αντίθετα μέσα από το πένθος έρχεται η απελευθέρωση, μέσα από τους ήχους μιας θλιμμένης μελωδίας αναδύεται μια πνευματικότητα, μια ενέργεια που βοηθάει τον νου και τις αισθήσεις να βιώσουν καλύτερα τη χαρά. Όπως συμβαίνει  με τη χαρμολύπη που βγαίνει μέσα από το Θείο δράμα πριν την Ανάσταση.