4ο Μέρος – ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1944: Ένα ιστορικό ναυάγιο με καθοριστικές συνέπειες για το μέλλον της χώρας

του Τάκη Κατσιμάρδου //

Η πρώτη μέρα της σύσκεψης (26 Δεκεμβρίου 1944) μάλλον προδίκαζε το ναυάγιο και , προφανώς, η συνέχεια της την επομένη χωρίς την παρουσία των Βρετανών μικρή ή ουδεμία σημασία είχε.

Οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ζήτησαν από τον Τσόρτσιλ να τους δεχθεί σε μια ιδιαίτερη συνάντηση. Πίστευαν πως οι απόψεις του για το «ελληνικό πρόβλημα» ωφείλονταν σε …σκόπιμες παραποιήσεις προσώπων που δίνανε τις σχετικές πληροφορίες.

Φωτογραφία από τη σύσκεψη για την ειρήνη που κατέληξε σε ναυάγιο

Κυβερνητικό τιμητικό απόσπασμα για τον Τσόρτσιλ

Αυτή η ρομαντική αντίληψη και αυταπάτη για το ρόλο των Βρετανών συμπλήρωνε τη γενικότερη θέση με την οποία προσήλθαν στη σύσκεψη. Όπως το θέτει ο Β. Μπαρτζιώτας («Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβης 1944» ) δυστυχώς «οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ (Σιάντος, Παρτσαλίδης, Μάντακας) με υπεύθυνη όλη την καθοδήγηση του ΚΚΕ δεν έδειξαν την απαιτούμενη πολιτικότητα, δε φρόντισαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία για ένα έντιμο συμβιβασμό, εφόσον ήταν πια φανερό ότι δεν μπορούσαμε να κρατηθούμε στην Αθήνα για πολύ καιρό. Αντίθετα, με το υπόμνημα του ΕΑΜ με τα έξι σημεία που υπόβαλαν στη διάσκεψη (να συμμετάσχει το ΕΑΜ στην κυβέρνηση με αναλογία 40-50%- κι ανάμεσα σε αυτό το υπουργείο Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, υφυπουργείο Στρατιωτικών, Εξωτερικών κτλ. Κτλ) έριξαν νερό στο μύλο του Τσόρτσιλ και ουσιαστικά τον βοήθησαν να διαλαλήσει ότι οι διαπραγματεύσεις ματαιώθηκαν από την αδιαλλαξία του ΕΑΜ-ΚΚΕ. Μάλιστα ο Γ. Σιάντος είπε τότε, σε λογομαχία του με τον Πλαστήρα, ότι «θα κάνουμε σαράντα χρόνια πόλεμο», πράγμα, που δεν είχε κανένα νόημα κι όταν το έμαθε ο Α. Σβώλος είπε στον Γ. Σιάντο: «Αμάν Γιώργη, δε θέλω να ακούσω για σαράνατ χρόνια πόλεμο, με τρόμαξες…»

Ο Τσόρτσιλ, όπως ήταν αναμενόμενο απέρριψε το αίτημα για ιδιαίτερη συνάντηση με το ΕΑΜ: « Η σύσκεψη, απάντησε, ως εξ ολοκλήρου Ελληνική στο χαρακτήρα δεν μου επιτρέπει να ανακατευθώ σεκάτι που θα φαίνεται κατ΄ιδίαν διαπραγμάτευση από τη σύσκεψη…»

Τα πρακτικά της δεύτερης μέρας της σύσκεψης (27 Δεκεμβρίου) δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα να καταλάβει πως έσβησε και η τελευταία ελπίδα για ένα συμβιβασμό.

Τα παραθέτουμε αυτούσια, όπως καταγράφηκαν, στην «Ελεύθερη Ελλάδα», επειδσή η άμεση επαφή με τις πηγές είναι αναντικατάστατη.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός με τους επιτελείς του στην κήπο της πρεσβείας στην Αθήνα (Κολωνάκι)

Ο Τσόρτσιλ έχρισε ανεπισήμως σε πρώτη φάση τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό αντιβασιλιά

Η δεύτερη μέρα της σύσκεψης

«Χθες το μεσημέρι επαναλήφθηκε η σύσκεψη για τον τερματισμό της σύγκρουσης και τη λύση της πολιτικής κρίσης. Πήραν μέρος υπό την προεδρεία του Αρχιεπισκόπου, οι κ. κ. Καφαντάρης, Σοφούλης, Σοφιανόπουλος, Πλαστήρας, Μάξιμος, Μυλωνάς, Δραγούμης, Κ. Τσαλδάρης, Αλεξανδρής, Στεφανόπουλος, Πέτρος Ράλλης, Σπ. Θεοτόκης, Κανελλόπουλος, Γονατάς και Παπανδρέου. Από το ΕΑΜ πήραν μέρος οι συν. Σιάντος και Παρτσαλίδης. Είχαν οριστεί επίσης οι συναγ. Γεωργαλάς και Γαβριηλίδης, καθώς και ο συναγ. Σβώλος, αλλά δεν μπόρεσαν να μετάσχουν, γιατί οι προσκλήσεις δόθηκαν αργά και οι Αγγλοι δεν ανελάμβαναν την ευθύνη να τους εξασφαλίσουν τη μετάβαση, λόγω των διεξαγομένων εκείνη τη στιγμή επιχειρήσεων.

Οταν πήγαν οι συναγ. Σιάντος και Παρτσαλίδης, αντί για σύσκεψη βρήκαν παρακοινοβούλιο. Οταν ξανάρχισε η σύσκεψη, απάντησε ο κ. Καφαντάρης σε επίθεση που του είχε γίνει για όσα είπε προχθές.

ΜΙΛΑ Ο κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ

ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ: Δεν είμαι συνήγορος της Αριστεράς. Τα όσα είπα για την Ορεινή Ταξιαρχία, δεν τα είπα για να υποστηρίξω την Αριστερά, αλλά για να καταδείξω, ότι ήταν λάθος να οδηγήσει ο κ. Παπανδρέου στη σύρραξη, χάρη της Ορεινής Ταξιαρχίας. Αν ο κ. Παπανδρέου ενόμιζε ότι έπρεπε να οδηγηθούμε σε σύρραξη, θα όφειλε να διαλέξει άλλες αφορμές και όχι το ζήτημα της διατήρησης των 2.000 πραιτοριανών, όταν μάλιστα είχε δεχτεί τη διάλυσή τους και κατόπιν υπαναχώρησε. Ο κ. Παπανδρέου ήρθε στην Αθήνα, αλλά δεν έκρινε αναγκαίο να καλέσει μια σύσκεψη των κομμάτων και να εξηγήσει τι έγινε στην Αίγυπτο. Με εντολή τίνος ήρθε πρωθυπουργός, αυτό δε μας το εξήγησε. Αυτός δεν είναι δημοκρατικός τρόπος διακυβέρνησης. Σήμερα μας φέρνει την παραίτησή του. Δε με ενδιαφέρει τι θα κάνει. Το ζήτημα δε λύνεται με την παραίτηση Παπανδρέου, αλλά με την Αντιβασιλεία.

ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

– ΜΑΚΑΡΙΟΤΑΤΟΣ: Η Αριστερά δήλωσε χτες ότι στη νέα Κυβέρνηση θα καταθέσουν τα όπλα. Μπορεί η Αριστερά να μας πει, τι εννοεί νέα Κυβέρνηση και με ποιους όρους θα καταθέσει τα όπλα;

– ΣΙΑΝΤΟΣ: Εμείς για τα όπλα, δεν έχουμε να σας πούμε τίποτε, προτού λυθούν τα βασικά ζητήματα. Τα όπλα είναι δική μας και των Αγγλων υπόθεση. Το ζήτημα είναι: Ο πολιτικός κόσμος είναι διατεθειμένος να συγκροτήσει Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, ναι ή όχι;

Αν ναι, τότε να συζητήσουμε πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Συμφωνώ με τον κ. Καφαντάρη, ότι πρώτο βήμα για τη λύση του Ελληνικού ζητήματος είναι η Αντιβασιλεία, που θα οδηγήσει στη λύση του Κυβερνητικού ζητήματος. Δεν μπορούμε να παραδώσουμε τα όπλα στη λεγόμενη κυβέρνηση Παπανδρέου, γιατί μαζί της βρισκόμαστε σε εμπόλεμο κατάσταση, εκτός αν νομίζετε, ότι ο Παπανδρέου αποτελεί Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.

– ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Δεν είπα, ότι υπάρχει Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.

Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ

– ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗΣ: Χθες τέθηκε για λύση το ζήτημα της Αντιβασιλείας. Βλέπω ότι το ζήτημα αυτό παρακάμπτεται. Είναι κοινή συνείδηση, ότι αν υπήρχε Αντιβασιλεία, μπορούσε να αποφευχθεί η σύγκρουση, γιατί όταν στις 4 του Δεκέμβρη παραιτήθηκε ο Παπανδρέου και προσκλήθηκε ο κ. Σοφούλης, ήρθε δε σε επαφή μαζί του το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, θα ήταν δυνατό να σχηματιστεί Κυβέρνηση. Συνεπώς, πρωταρχική προϋπόθεση του τερματισμού της κρίσης είναι η Αντιβασιλεία.

Ο Κανελλόπουλος κάνει εμπαθή επίθεση κατά του ΕΑΜ.

– ΣΙΑΝΤΟΣ: Το καθήκον μας είναι, όχι να συζητάμε, αλλά να βρούμε μια λύση, που θα μας βγάλει από τη σημερινή κατάσταση. Επαναλαμβάνω την άποψη: Πρέπει να γίνει νέα Κυβέρνηση κοινής εμπιστοσύνης στην οποία θα παραδώσει ο στρατός του ΕΛΑΣ.

Μπροστά στην επιμονή των ΕΑΜικών αντιπροσώπων, ο Μακαριότατος ανακοινώνει ότι υπέρ της αντιβασιλείας εκηρύχτηκαν οι: Καφαντάρης, Σοφούλης, Σιάντος, Παρτσαλίδης, Μυλωνάς, Σοφιανόπουλος, Πλαστήρας, Μάξιμος, Γονατάς και Κανελλόπουλος. Για την αναβολή οι Θεοτόκης, Ράλλης, Τσαλδάρης, Στεφανόπουλος και Παπανδρέου. Με την ψηφοφορία αυτή θεωρήθηκε ότι λύθηκε το ζήτημα του θεσμού της Αντιβασιλείας και καλείται ο συν. Σιάντος να εκθέσει τις απόψεις του ΕΑΜ για τον τρόπο συγκρότησης της Κυβέρνησης και το πρόγραμμά της.

ΜΙΛΑ Ο ΣΥΝΑΓ. ΣΙΑΝΤΟΣ

ΣΙΑΝΤΟΣ: Η κυβέρνηση που θα σχηματιστεί, πρέπει να είναι κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας. Το πρόγραμμά της πρέπει να είναι:

1. Τιμωρία των δωσιλόγων. Απαίτηση του λαού είναι να δώσει λόγο όποιος βαρύνεται για προδοτικές πράξεις.

2. Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού. Οπως είναι συγκροτημένος σήμερα ο κρατικός μηχανισμός, με υπεύθυνους λειτουργούς στυλοβάτες της 4ης Αυγούστου και δωσιλόγους, δεν μπορεί να γίνει διοίκηση Κράτους ελεύθερου και δημοκρατικού.

3. Διάλυση της Χωροφυλακής. Με το Σώμα αυτό ο Μανιαδάκης και οι καταχτητές οργίασαν σε βάρος του λαού. Οσα στοιχεία της Χωροφυλακής είναι υγιή, να παραμείνουν αφού κριθούν από συμβούλιο.

Η Αστυνομία Πόλεων, αφού περάσουν από Συμβούλιο τα στελέχη της, να παραμείνει για την τάξη στην Αθήνα. Στην ύπαιθρο, θα αναλάβει η Εθνοφυλακή. 4. Δημιουργία Εθνικού Στρατού, με την αποστράτευση όλων των εθελοντικών σχηματισμών. Να κληθούν 2 έως 3 ηλικίες. Τα στελέχη του στρατού να περάσουν από Συμβούλια. Ετσι θα φτάσουμε στον τερματισμό της κρίσης. Ως προς τη σύνθεση της Κυβέρνησης, ζητούμε: Πρωθυπουργός, πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης. Ποσοστό συμμετοχής μας: 40 – 50%. Τα υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης και τα υφυπουργεία Στρατιωτικών και Εξωτερικών. Στο σημείο αυτό εξηγεί με ακαταμάχητα επιχειρήματα, γιατί πρέπει να δοθούν στην Αριστερά τα πιο πάνω υπουργεία.

Τελικά ο Σιάντος πρότεινε να γίνουν το δημοψήφισμα την πρώτη Κυριακή του Φεβρουαρίου και οι εκλογές τον Απρίλη.

ΟΙ ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΙ

Οι κ. κ. Π. Ράλλης, Θεοτόκης και Τσαλδάρης, αποχωρούν με τη δήλωση του πρώτου, ότι οι προτάσεις σημαίνουν κομμουνιστικοποίηση του κράτους.

Ο Πλαστήρας δήλωσε, ότι αν γίνουν δεκτές οι προτάσεις θα… φύγει από την Ελλάδα.

ΣΙΑΝΤΟΣ: Αυτό είναι ζήτημα δικό σας. Αλλά νομίζω ότι το κακό δε είναι μεγάλο.

Ο κ. Μάξιμος προτείνει να γίνει συζήτηση για τις προτάσεις, αλλά ο κ. Σοφούλης διαμαρτύρεται. Ο σ. Σιάντος παρακαλεί να διευκρινισθεί, στο τέλος, εάν η σύσκεψη οδηγήται σε ναυάγιο ή όχι. Ο κ. Σοφούλης και ο Μακαριότατος δηλώνουν, ότι η συζήτηση θα επαναληφθεί αφού ανταλλαχθούν οι απόψεις των άλλων κομμάτων επί των προτάσεων της Αριστεράς. Τελικά αποφασίζεται να συνεχιστεί η σύσκεψη σε ημέρα που θα καθοριστεί.

Ο σ. Σιάντος δήλωσε στο Μακαριότατο, ότι αν στη νέα σύσκεψη θα κληθεί και ο Γονατάς, η Αριστερά δεν μπορεί να μετάσχει και αν δεν αποχώρησε και κατά τη σύσκεψη αυτή, αυτό προήλθε από την ειλικρινή επιθυμία της να μη ναυαγήσει η σύσκεψη»

Εδώ σταμάτησε και κάθε απόπειρα συνεννόησης.

Αυτοκινητοπομπή με τον Τσόρτσιλ στο κέντρο της Αθήνας

Ο Πρωθυπουργός και οι Βρετανοί αξιωματούχοι μπροστά από τη Βουλή

Ο Τσόρτσιλ αποφασισμένος για όλα

Το βράδυ της 27 Δεκέμβρη, μετά το τέλος της σύσκεψης, Τσόρτσιλ ήταν σαφής μιλώντας στους δημοσιογράφους: «Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαρισθεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν ευρίσκονται υπό τον έλεγχο οιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως… Θα χρησιμοποιήσωμεν οσασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο διά να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν».

Τις ίδιες ώρες οι αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις εξαπολύουν γενική επίθεση ενάντια στις θέσεις του ΕΛΑΣ. Οι μάχες που επακολούθησαν ήταν σκληρές

Νωρίτερα, ο Τσόρτσιλ είχε συναντηθεί με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και του ανακοίνωσε πως θα ζητηθεί από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Γλύξμπουργκ, να τον διορίσει αντιβασιλιά. Ο Δαμασκηνός αποδέχτηκε και υποσχέθηκε στον Τσόρτσιλ, πως θα «επιχειρήσει το σχηματισμό κυβερνήσεως χωρίς τη συμμετοχή σ’ αυτήν κομμουνιστών»
Έτσι, ορίστηκε αντιβασιλιάς στις 31 Δεκεμβρίου. Την ίδια μέρα υπέβαλε την παραίτησή του ο Γ. Παπανδρέου, αφού είχε ολοκληρώσει τον κύκλο των Δεκεμβριανών. Με τον ερχομό της νέας χρονιάς (3 Ιανουαρίου) πρωθυπουργός ορκίστηκε ο Ν. Πλαστήρας.

Τα γεγονότα ως τις 5 Ιανουαρίου, όταν αρχίζει η «σύμπτυξη» του ΕΛΑΣ και ως τη συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) αποτελούν, όμως, αντικείμενο μια άλλη αφήγησης.

Ως επίλογος, ας παρατεθεί μια φράση από τις πολύ γνωστές δηλώσεις του Τσόρτσιλ, όταν αναχωρούσε από την Αθήνα. Διαπίστωνε ότι ο ελληνικός λαός είναι μια κοινωνία ανθρώπων χωρίς «εσωτερική υφή» και «πιθανώς θα χρειασθή προσωρινώς διεθνείς θεματοφύλακες…»

Αγγλικό αεροπλάνο πάνω από τη βομβαρδιζόμενη Αθήνα

Υ.Γ. Τα ντοκουμέντα στο σύνολό τους προέρχονται από τη Λευκή Βίβλο του ΕΑΜ, τη συλλογή «Στη δίνη του εμφυλίου πολέμου» (επιμέλεια Π. Πετρίδης) και τον Τύπο εκείνων των ημερών. Στο «αφήγημα» γα τα Χριστούγεννα του 1944 παρακάμπτεται οποιαδήποτε ένταξή τους σε μεταγενέστερα ερμηνευτικά ιστορικά σχήματα για τα Δεκεμβριανά, που αφθονούν άλλωστε, μ΄ αφορμή τη συμπλήρωση των 70 χρόνων από τη δεκεμβριανή τραγωδία. Μια χρήσιμη, αν και όχι πλήρης ανασκόπηση των τελευταίων του Χρήστου Τριανταφύλλου στο ηλεκτρονικό περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ http://www.chronosmag.eu/index.php/fll-e-ee.html