Fractal

2ο Μέρος – ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1944: Η «παράφρων» επιχείρηση για την ανατίναξη του αγγλικού στρατηγείου στη Μ. Βρετάνια

του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

Χριστούγεννα του 1944 στην Αθήνα δεν ξέρεις πoιoς ζει και ποιος πεθαίνει, ενώ η τραγωδία των Δεκεμβριανών κορυφώνεται. Οι Αγγλοι είναι βέβαιοι για τη στρατιωτική νίκη τους και ο Παπανδρέου για την επιβολή της “τάξης” , τουλάχιστον στην Αττική. Βεβαίως, το ΕΑΜ αισιοδοξεί ακόμη για την τελική έκβαση. .

Αυτά προκύπτουν από τις «χριστουγεννιάτικες ευχές» τους , ενώ η αιματοχυσία συνεχίζεται για 23η μέρα . Αντί για επί γης ειρήνη, επικρατεί κόλαση πυρός. Ο Χριστός δεν ήρθε στη χιονισμένη Αττική κι ο Τσόρτσιλ, που φτάνει χριστουγεννιάτικα στην παγωμένη Αθήνα, κάθε άλλο παρά έρχεται για να παίξει το ρόλο του απεσταλμένου του.

 

Οδοφράγματα στο κέντρο της Αθήνας.

Οδοφράγματα στο κέντρο της Αθήνας.

 

Στρατιωτικά η «μάχη της Αθήνας» έχει χαθεί οριστικά, πια, για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ – μετά την έναρξη του δεύτερου δεκαήμερου του Δεκεμβρίου σήμανε η αντίστροφη μέτρηση προς την ήττα. Είναι ζήτημα χρόνου η αποχώρηση από την πρωτεύουσα και τον Πειραιά, μπροστά στη σαφή υπεροχή των πάνοπλων βρετανικών δυνάμεων και του κυβερνητικού στρατού – σε 60000 άνδρες έχει φθάσει και συνεχώς ενισχύεται με νέες δυνάμεις από την Ιταλία.

Παρόλα αυτά, τους πολεμιστές στους δρόμους κρατά η «θεία μετάληψη» της ελπίδας, όπως εύστοχα παρατηρεί ένας ιστορικός της περιόδου. Αυτή συνίσταται στην έλευση ενισχύσεων από την υπόλοιπη χώρα, όπου κυριαρχεί ο ΕΛΑΣ, στην αλλαγή της στάσης των Βρετανών κάτω από το βάρος των συμμαχικών υποχρεώσεων (ο πόλεμος συνεχίζεται), των διεθνών και ελληνοαγγλικών συμφωνιών, αλλά και της διεθνούς κατακραυγής για τη βρετανική στρατιωτική επέμβαση στην Ελλάδα. Υπάρχει, φυσικά, πάντα και η ελπίδα της «μεγάλης ΕΣΣΔ»…

Στις συνθήκες αυτές κι ενώ οι αμήχανες πρωτοβουλίες για κατάπαυση των εχθροπραξιών δεν έχουν τ’ αποτελέσματα, που προσδοκά ο καταματωμένος λαός, επιχειρείται μια πρωτοφανής, απ΄ όλες τις απόψεις, ενέργεια. Η ανατίναξη του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» στην πλατεία Συντάγματος! Ένα παράτολμο σχέδιο, που εξηγεί μόνο η έλλειψη λογικής και ψυχραιμίας . Πριν απ΄ όλα, όμως, το στρατιωτικό αδιέξοδο, τελικά, του ΕΛΑΣ Αθήνας.

Στο ιστορικό ξενοδοχείο έχει την έδρα του το βρετανικό αρχηγείο, υπό το διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα στρατηγού Ρ. Σκόμπι. Στο ίδιο μέρος λειτουργεί η κυβέρνηση υπό τον Γ. Παπανδρέου. Στο κτίριο βρίσκονται οι απεσταλμένοι του διεθνούς Τύπου και οι ξένες συμμαχικές αποστολές (ρωσική, αμερικανική, γαλλική κα), ενώ στα δωμάτιά του διαμένουν προσωπικότητες του αστικού κόσμου με τις οικογένειές τους και ανώτεροι στρατιωτικοί.

 

Βρετανικά τανκς στους δρόμους.

Βρετανικά τανκς στους δρόμους.

 

Βόμβα μεγατόνων

Η είδηση έσκασε σαν βόμβα μεγατόνων την 26η Δεκεμβρίου 1944 και ο λαός την πληροφορούνταν τις επόμενες ώρες από τον αντιΕΑΜικό Τύπο, με ειδήσεις σαν αυτή: «Προκάλεσεν ζωηρωτάτην κατάπληξιν η αποκαλυφθείσα υπονόμευσις του μεγάρου του ξενοδοχείου της Μεγάλης Βρετανίας και Μετοχικού Ταμείου Στρατού εις το υπέδαφος των οποίων και κατά μήκος των υπονόμων ανεκαλύφθησαν τεράστιαι ποσότητες εκρηκτικών υλών. Αι εκρηκτικαί ύλαι είχαν συνδεθεί δια σύρματος το οποίον εις δεδομένη στιγμήν θα μετέδιδε ηλεκτρικόν ρεύμα και θα επήρχετο η ανατίναξις..Το βάρος των εκρηκτικών υλών υπολογίζεται τουλάχιστον εις έν τόννον, αι δε θρυαλλίδες και η δυμναμίτις έφερον γερμανικά σήματα…»

Οι πληροφορίες ήταν σε γενικές γραμμές σωστές, αν και δεν επιβεβαιώνονταν ούτε διαψεύδονταν από την Αριστερά. Ήταν «δίκοπο» μαχαίρι και το ένα και το άλλο. Φυσικά, η αντιΕΑΜΙκή προπαγάνδα έσπευσε να εκμεταλλευτεί τυφλά το γεγονός, όπως ήταν ο κανόνας τότε. Το παρουσίασε ως το μεγαλύτερο έγκλημα επί ελληνικού εδάφους, επειδή στρεφόταν, υποτίθεται, εναντίον του «πατέρα της νίκης».

Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο τρόπος, που εμφανίστηκε η είδηση στην εφημερίδα «ΕΛΛΑΣ», ημιεπίσημο όργανο της κυβέρνησης Παπανδρέου, την οποία εξέδιδε ο στενός συνεργάτης και χρηματοδότης του Πέτρος Γαρουφαλλιάς: «Οι κομμουνισταί σε συνεργασία με τους Γερμανούς είχον υπονομεύση τα μέγαρα “Μ. Βρεταννίας” και Μετοχικό Ταμείου – Γερμανός αξιωματικός θα προέβαινεν εις την ανατίναξιν». Στο σχετικό ρεπορτάζ αναφερόταν, μάλιστα, ότι είχε γίνει έρευνα σε σπίτι, στην οδό Νίκης 16, όπου συνελήφθη ο εν λόγω Γερμανός αξιωματικός και βρέθηκε «πλήρες αρχείον ΚΚΕ και ΕΑΜ»!

Σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν του Σκόμπι “κατά την πρωίαν της 26 Δεκεμβρίου ανεκαλύφθη παρά της περιπόλου ένας τόνος δυναμίτιδος εντός της υπονόμου έναντι της εισόδου του ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρεταννία”. Εις το ξενοδοχείον τούτο στεγάζονται μέλη της ελληνικής κυβερνήσεως, αξιωματικοί του βρετανικού Στρατού και πολλοί πολίται. Τα μηχανήματα είχαν τοποθετηθή κατά τη διάρκειαν της νυκτός…”

Βρετανοί και κυβέρνηση αντέδρασαν κάπως μουδιασμένα, καθώς τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, άρχιζε η πιο κρίσιμη σύσκεψη για τα Δεκεμβριανά. Είχαν συγκεντρωθεί ο Τσόρτσιλ, οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ, της κυβέρνησης και του αστικού πολιτικού κόσμου σε μια ύστατη προσπάθεια για κατάπαυση του πυρός και πολιτική λύση.

Αυτή ακριβώς η σύσκεψη, που οδηγήθηκε μετά από ένα διήμερο σε ναυάγιο και διέψευσε τις όποιες ελπίδες, ματαίωσε και την ανατίναξη. Η άφιξη του Βρετανού πρωθυπουργού έσβησε το φιτίλι, όταν όλα ήταν έτοιμα για ν΄ ανάψει με ανυπολόγιστες, προφανώς συνέπειες. Τα περί του αντιθέτου ανήκουν στο χώρο της φαντασίας., όπως και ότι από την αρχή στόχος ήταν ο Τσόρτσιλ.

Πως ακριβώς συνέβησαν τα γεγονότα, παρά τις μαρτυρίες που έχουν δει το φως, στα χρόνια που μεσολάβησαν δεν είναι πλήρως και με λεπτομέρειες διευκρινισμένο και διασταυρωμένο.

Το κτίριο του ξενοδοχείου της Μ. Βρετάνιας, όπως ήταν τότε.

Το κτίριο του ξενοδοχείου της Μ. Βρετάνιας, όπως ήταν τότε.

 

Σκληρό αντικυβερνητικόσκίτσο με πρωταγωνιστή τον πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και φόντο τη Μ. Βρετάνια

Σκληρό αντικυβερνητικό σκίτσο με πρωταγωνιστή τον πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και φόντο τη Μ. Βρετάνια.

 

 

Οι κλασικές ΕΑΜογενείς εκδοχές 
Σύμφωνα με την παλιότερη κρατούσα ΕΑΜογενή εκδοχή («Ιστορία της Αντίστασης 1940-45» επιμέλεια Β. Γεωργίου), βασισμένη σε διηγήσεις, «όταν ο χώρος της αντιεαμικής πλευράς είχε πια περιοριστεί στα λίγα οικοδομικά τετράγωνα ( Σύνταγμα – Ομόνοια-Κολωνάκι, μέχρι το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκέμβρη) και ήταν δύσκολη η προσέγγιση σ΄ αυτά, οι ελασίτες σκέφτηκαν να χρησιμοποιήσουν τους υπονόμους..»

Έγιναν τα σχέδια, η ηγεσία συμφώνησε και ανατέθηκε η επιχείρηση σε «διαλεχτά μέλη του ΚΚΕ, συνολικά 80 ανθρώπους… Μπαίνανε στον υπόνομο από μια είσοδο από το ρέμα του προφήτη Δανιήλ. Η διαδρομή περνούσε κάτω από τη γραμμή του παλιού 9 τραμ στο Θησείο, προχωρούσε στην οδό Ερμού και έβγαινε μπροστά στο ξενοδοχείο…»

Μετέφεραν τα εκρηκτικά στην πλάτη μέσα στους υπονόμους, έρποντας σ΄ ορισμένα σημεία, κινούμενοι σε μικρές φάλαγγες και με κλεφτοφάναρα. « Η έκρηξη θα γινόταν με εκρηκτήρα μέσα από τον υπόνομο κοντά στο στόμιο (της εξόδου στη Μ. Βρετανία)… Το εκρηκτικό υλικό ήταν περισσότερο από 500 κιλά. Ο άνθρωπος που ήταν υπεύθυνος για την πυροδότηση, λέει ότι όλα ήταν έτοιμα και περίμενε την εντολή. Έφτασε πραγματικά ο Σπύρος Kαλοδίκης, αλλά για να τους πει ότι η ανατίναξη αναβάλλεται λόγω της παρουσίας του Τσώρτσιλ. Τελικά ματαιώθηκε… ».

Με ελαφρές παραλλαγές διηγείται την επιχείρηση ο Φ. Γρηγοριάδης («Ιστορία του εμφυλίου πολέμου»): «Ενας ουλαμός Αθηναίων Ελασιτών μπήκε από φρεάτιον κοντά στις φυλακές Χατζηκώστα (οδός Πειραιώς) – νύχτα- στο δίκτυο των υπονόμων… με σχεδιάγραμμα παρμένο από το γραφείο του αρχιμηχανικού του Δήμου (Αθηναίων), είχε σημειωθή η θέσις των θεμελίων του ξενοδοχείου. Ο ουλαμός, με επίπονη πορεία μέσα στα βρωμερά υγρά της αποχετεύσεως μετέφερε ασφαλώς (χωρίς να βραχούν) δέματα δυναμίτιδος βάρους ενός περίπου τόννου. Τοποθετήθηκαν στους μικρούς αγωγούς αποχετεύσεως του ξενοδοχείου, κάτω από τα θεμέλιά του και εμπυρευματίστηκαν. Ο στρατιωτικός του λόχου ήθελε την άμεση ανατίναξι. Διεφώνησε, όμως, ο καπετάνιος ο οποίος επέμενε ότι έπρεπε ν΄ αναφέρουν την πραγματοποίησι της υπονομεύσεως και να ζητήσουν έγκρισι της ανατινάξεως.

Ο ουλαμός γύρισε πίσω, χωρίς ν΄ αντιληφθεί κανείς τίποτα. Είτε από διαρροή πληροφοριών είτε τυχαία, την επομένη ανεκαλύφθησαν σε έρευνα ειδικών συνεργείων τα δέματα δυναμίτιδος…»

Διαφορετική εξήγηση για την τελευταία παράμετρο δίνει ο Β. Γεωργίου: «Αφού ματαιώθηκε οριστικά η ανατίναξη, διαδόθηκε (η υπονόμευση) από την εαμική πλευρά για τον ηθικό αντίχτυπο. Τότε το πληροφορήθηκαν και οι αντίπαλοι (Βρετανοί και κυβέρνηση Παπανδρέου)…»

Ανεξαρτήτως της ποσότητας των εκρηκτικών ο τρόπος και οι θέσεις που τοποθετήθηκαν αυτά εικάζεται ότι θα μπορούσε στον αέρα όλο το κτίριο.

 

Ο Σκόμπι στο γραφεί του στο στρατηγείο της Μ. Βρετάνιας.

Ο Σκόμπι στο γραφεί του στο στρατηγείο της Μ. Βρετάνιας.

 

Το μπαρ του ξενοδοχείου. Είχε ονομαστεί σε ¨φρούριο", αφού για μέρες ήταν από τα λίγα "ελεύθερα" σημεία στο κέντριο της πρωτεύουσας.

Το μπαρ του ξενοδοχείου. Είχε ονομαστεί σε ¨φρούριο”, αφού για μέρες ήταν από τα λίγα “ελεύθερα” σημεία στο κέντριο της πρωτεύουσας.

 

Αυτοκρατορική εικόνα Σκόμπι και Αλεξάντερ.

Αυτοκρατορική εικόνα Σκόμπι και Αλεξάντερ.

 

Η έγκυρη μαρτυρία Κυριακίδη

Μια από τους πιο έγκυρες μαρτυρίες, που έχει δημοσιοποιηθεί σχετικά πρόσφατα, ανήκει στο στέλεχος του ΚΚΕ Νίκο Κυριακίδη, ο οποίος πήρε μέρος στην επιχείρηση.

«Η προετοιμασία της επιχείρησης είχε αρχίσει, αφού προηγούμενα είχαν παρθεί οι σχετικοί χάρτες των υπονόμων της Αθήνας και μελετήθηκαν από ειδικούς συντρόφους. Αποφασίστηκε, τελικά, να μπουν μέσα στον υπόνομο, περίπου, 150 άνδρες του ΕΛΑΣ και άλλα στελέχη του Κόμματος (ΚΚΕ) με στόχο και κατεύθυνση το ξενοδοχείο «Μ. Βρετανία», μεταφέροντας από τον υπόνομο που δέχεται τα βρόχινα νερά και τις βρωμιές της τότε Αθήνας έναν τόνο περίπου εκρηκτικής ύλης – τροτύλης.

Παρ’ όλες τις τεράστιες δυσκολίες που συνάντησαν στον υπόνομο οι λαϊκοί αγωνιστές, οι κομμουνιστές, η επιχείρηση τελείωσε με επιτυχία, αφού ξεπέρασε σε χρόνο, περίπου, 12-15 ώρες. Περιμέναμε το σύνθημα για να μπει σε ενέργεια η ηλεκτρογεννήτρια που θα πυροδοτούσε τα εκρηκτικά. Ξαφνικά, όμως, κατέφτασε ο σ. Σπύρος Καλοδίκης, Β΄ Γραμματέας της ΚΟΑ και φώναξε τους άνδρες που χειρίζονταν τη γεννήτρια: «Σταματήστε τη! Σβήστε τη γεννήτρια αμέσως! Σταματήστε την, η ανατίναξη δε θα γίνει! Ηρθε ο Τσόρτσιλ στη “Μ. Βρετανία” σταματήστε…»

Στα γεγονότα προσθέτει και την εκτίμησή του, που έχει διατυπωθεί άλλωστε πολλές φορές, αν και όχι πάντα με ρητό τρόπο:

«Όλοι όσοι βρεθήκαμε εκεί και πήραμε μέρος στην επιχείρηση, βρεγμένοι ως το κόκαλο από τα νερά των υπονόμων, αισθανθήκαμε αγανάκτηση για τη ματαίωση αυτής της επιχείρησης. Από την πρώτη στιγμή, τη χαρακτηρίσαμε λάθος την απόφαση της ματαίωσης της επιχείρησης. Παρότι πέρασαν χρόνια από τότε, δεν πείστηκα ότι ήταν σωστή…»

 

Η αφήγηση του Γλέζου

Σε αυτή τη διήγηση του Ν. Κυριακίδη προστέθηκε το τελευταίο διάστημα και μαρτυρία του Μανώλη Γλέζου :

“Ήμαστε περίπου 30 και δουλεύαμε στα τούνελ του αποχετευτικού συστήματος. Σύντροφοί μας κάλυπταν τα προστατευτικά πλέγματα στο δρόμο, επειδή φοβόμαστε ότι θα μας άκουγαν από πάνω. Συρθήκαμε μέσα στα σκατά και τα λύματα και τοποθετήσαμε το δυναμίτη ακριβώς κάτω από το ξενοδοχείο, ποσότητα ικανή να το τινάξει στον ουρανό.

Μετέφερα εγώ ο ίδιος το φιτίλι, τυλιγμένο γύρω από το σώμα μου και έπρεπε να το ξετυλίξω. Ήμαστε τόσο βρώμικοι, καλυμμένοι με περιττώματα, και όταν βγήκαμε από τις αποχετεύσεις τα παιδιά μας έπλυναν. Πήγα δίπλα στο παιδί με τον πυροκροτητή. Και περιμέναμε, περιμέναμε το σήμα αλλά ποτέ δεν ήρθε. Τίποτα. Δεν έγινε η ανατίναξη. Μετά έμαθα ότι την τελευταία στιγμή το ΕΑΜ πληροφορήθηκε ότι ο Τσόρτσιλ βρίσκονταν μέσα στο κτίριο της Μεγάλης Βρετανίας και διέταξε την αναβολή της επίθεσης. Ήθελαν να ανατινάξουν τη βρετανική στρατιωτική διοίκηση, όμως, όχι και να δολοφονήσουν έναν από τους τρεις μεγάλους”.

 

Μια ολοκληρωμένη περιγραφή

Ο Μάνος Ιωαννίδης, αντιστασιακός και ερευνητής της ιστορίας, έχοντας υπόψη τις διάφορες διηγήσεις και μιλώντας ο ίδιος με πρωταγωνιστές της υπονόμευσης έχει δώσει την πληρέστερη περιγραφή για την επιχείρηση.

Σύμφωνα με όσα γράφει “την ιδέα του εγχειρήματος πρέπει να την είχε ο Σπύρος Καλοδίκης, β’ γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ (Ακροναυπλιώτης, δραπέτης το 1940 από το σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου, οργανωτής των μεγάλων διαδηλώσεων της Κατοχής στην Αθήνα – δολοφονήθηκε το 1947 από όργανα της Ασφάλειας στους δρόμους της Λάρισας), η οποία, μέσω του α’ γραμματέα της ΚΟΑ Βασίλη Μπαρτζιώτα (Φάνη) και του καπετάνιου του α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα) έφθασε στους βασικούς τοτινούς κουμανταδόρους του κόμματος Γ. Σιάντο και Γ. Ιωαννίδη, που την ενέκριναν, και όχι στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, που είχε την ευθύνη των όλων επιχειρήσεων της Αθήνας….”

Παραθέτοντας λεπτομέρειες για την επιχείρηση και ονόματα πρωταγωνιστών γράφει για το τέλος της: “ Είναι απίστευτο το τι υπέφεραν αδιαμαρτύρητα και καρτερικά όλες αυτές τις ώρες (σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες υπήρξαν λιποθυμίες ίσως και θάνατοι από τις αναθυμιάσεις) . Όπως μου αφηγήθηκε ο Αγγ. Ζυγουράκης, η μεγάλη καθυστέρηση (12-15 ώρες) οφείλονταν κυρίως στην αναζήτηση από τους μηχανικούς στους χάρτες της σωστής κατεύθυνσης μέσα στον δαίδαλο των υπονόμων και των διακλαδώσεών τους, στο πέρασμα μπουσουλώντας μερικών στενών και χαμηλών υπονόμων, σε δυο – τρεις λιποθυμίες από τις αναθυμιάσεις, στο φορτίο που κουβαλούσε ο καθένας τους, που γινόταν ασήκωτο κάτω από τέτοιες συνθήκες και δεν έπρεπε να βραχεί, και στις ολιγόλεπτες αναγκαίες στάσεις κάθε μισή ώρα. Υπήρξαν βέβαια και μερικοί γογγυσμοί και μουρμουρητά, αλλά αυτά γινόντουσαν περισσότερο σαν ένας τρόπος διασκέδασης της αφόρητης και πρωτόγνωρης γι’ αυτούς κατάστασης.

Τέλος, ακούστηκε το «φθάσαμε, τελειώσαμε» και οι μεταφορείς αρχίζουν να αφήνουν ένας – ένας τα κιβώτια, γυρίζοντας πίσω, ακολουθώντας τις πινακίδες με τα βέλη. Τα κιβώτια τα παραλάβανε οι αντάρτες δυναμιτιστές που προπορεύονταν με τους μηχανικούς της φάλαγγας. Τα στοίβαξαν, τοποθέτησαν τον εκρηκτικό μηχανισμό και, τελευταίοι, άρχισαν και αυτοί την επιστροφή ξετυλίγοντας το καλώδιο από τις κουλούρες που κουβαλούσαν. Όλοι τους, όταν βγήκανε τα χαράματα της άλλης μέρας στον καθαρό αέρα, δεν πιστεύανε πώς τα κατάφεραν και βγήκαν από αυτή την κόλαση… Ήταν εξουθενωμένοι. Ανοίγανε τα χέρια τους και πέρνανε βαθιές ανάσες για ώρες. «Νόμιζα ότι είχα βγει από τάφο», μου τόνισε ο Ζυγουράκης, «γιατί ήλθαν στιγμές που πίστεψα ότι θα έμενα κάτω. Το ίδιο είχαν νιώσει και πολλοί άλλοι. Ωστόσο, ήμασταν ικανοποιημένοι που εκπληρώσαμε την αποστολή μας. Όμως την μπόχα των υπονόμων με την αηδία τους την κουβαλάω ακόμη μέσα μου».

Όλοι τους τώρα περίμεναν την πυροδότηση. Ο Γ. Ντούρας, ο καπετάνιος του αντάρτικου τμήματος, άρχισε την ετοιμασία, βάζοντας μπρος τη γεννήτρια, αλλά οι στρατιωτικοί Χρ. Χολέβας και Λευτ. Φράγκου διαφώνησαν και επέμειναν ότι πρέπει προηγουμένως να ειδοποιηθεί η καθοδήγησή τους πως όλα είναι έτοιμα. Τη διαφωνία τους την έλυσε ο Σπ. Καλοδίκης, ο οποίος κατέφθασε βιαστικά εκείνη την ώρα, πηδώντας από μια μοτοσυκλέτα και φωνάζοντας ξαναμμένος «Σταματήστε, η ανατίναξη δεν θα γίνει, αναβάλλεται. Σβήστε τη γεννήτρια»…

Τι είχε συμβεί; Η καθοδήγηση του ΚΚΕ είχε πληροφορηθεί ότι είχαν έλθει στην Αθήνα ο Άγγλος πρωθυπουργός Τσώρτσιλ, ο υπουργός των εξωτερικών του Ίντεν και ο αρχιστράτηγος της Μ. Ανατολής Αλεξάντερ για την ειρηνική επίλυση της ελληνικής εμπλοκής, οι οποίοι διέμεναν στο ξενοδοχείο της Μ. Βρεταννίας, καθώς επίσης ότι διέμενε εκεί και ο αρχηγός της σοβιετικής αποστολής των Βουνών της Κατοχής Γριγκόρι Ποπώφ με την ακολουθία του. Κρίθηκε λοιπόν σκόπιμο να αναβληθεί η ανατίναξη. Ή ακόμη και να ματαιωθεί αν το επέβαλε η εξέλιξη των πραγμάτων.

Όμως οι πληροφορίες ήταν εσφαλμένες, γιατί ο Τσώρσιλ έμενε σε ένα από τα εγγλέζικα πολεμικά πλοία που μας κανονιοβολούσαν από το Φάληρο, ενώ οι άλλοι δύο Άγγλοι διέμεναν στην αγγλική πρεσβεία στο Κολωνάκι (έχει γραφτεί ότι και ο Τσώρτσιλ διέμενε μαζί τους).”

 

Από την ανακάλυψη των εκρηκτικών μετά τη ματαίωση της ανατίναξης.

 

Η “εθνικόφρων” διήγηση

Εχει ενδιαφέρον, πέραν διάφορων ατομικών μυθευμάτων, πως η άλλη πλευρά διηγείται την επιχείρηση ανατίναξης της Μ. Βρετάνια. Την παραθέτει ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας (στο βιβλίο του «Φωτιά και τσεκούρι»):

«…Υπεστηρίχθη αργότερα, και σοβαροί συγγραφείς το πίστεψαν, ότι ο Τσόρτσιλ, χωρίς να το γνωρίζη, είχε προκαλέσει την ήττα του ΕΛΑΣ με μόνην την επίσκεψή του. Ο ΕΛΑΣ, ελέχθη, είχε υπονομεύσει την έδρα όλων των Αρχών, το ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρεταννίας”, και επρόκειτο να το ανατινάξη την ημέρα των Χριστουγέννων. Θα επετίθετο τότε και θα κατελάμβανε εύκολα το κέντρο της πόλεως, που θα είχε παραλύσει λόγω της εξαφανίσεως των αρχηγών του. Δεν έγινε όμως η ανατίναξη του ωραίου ξενοδοχείου, ελέχθη, επειδή είχε καταλύσει εκεί ο Τσόρτσιλ, που είχε αποδεχθή να συναντηθή με αντιπροσώπους της Επαναστάσεως.

Υπάρχει αλήθεια σε όλα αυτά. Αλλά το πιο σημαντικό σημείο είναι ανακριβές. Τα όσα προηγούνται και άλλες ακόμη λεπτομέρειες οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι ο ΕΛΑΣ υπενόμευσε τη θέση εκείνη ξεκινώντας από ένα μέρος (κοντά στην πλατεία Ομονοίας) που απείχε από εκεί ένα χιλιόμετρο περίπου. Δεδομένου του μεγάλου βάθους της υπονόμου, της σημασίας του κτιρίου, και προπάντων του γεγονότος ότι η δυσχερής μεταφορά των εκρηκτικών εξακολουθούσε ακόμη, φαίνεται βέβαιο ότι την 26η Δεκεμβρίου κρινόταν ανεπαρκής η δυναμίτις που είχε συγκεντρωθή. Οι Ελασίτες, λοιπόν, δεν θεωρούσαν ότι ήταν έτοιμοι για να πυροδοτήσουν τη δυναμίτιδα. Θα το έκαναν ίσως το βράδυ ή την επομένη.
Αν το είχαν σκεφθή νωρίτερα και αν ήταν έτοιμοι, δεν θα είχαν περιμείνει για την πυροδότηση τα Χριστούγεννα, ημέρα κατά την οποία η στρατιωτική κατάσταση ήταν σαφώς χειρότερη για την πλήρη εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της εκρήξεως.
Βεβαίως, ο ΕΛΑΣ έχασε εν προκειμένω μια εξαιρετική ευκαιρία. Αλλά δεν την έχασε λόγω της επισκέψεως του Βρετανού πρωθυπουργού. Την έχασε επειδή δεν ήταν έτοιμος, και επειδή την τελευταία στιγμή, εντελώς κατά τύχη, η τολμηρή όσο και φοβερή προετοιμασία του απεκαλύφθη. Ας σημειωθή ότι, κατά τη γνώμη τεχνικών, μεγάλο μέρος της εκρηκτικής δυνάμεως των αερίων θα ξεθύμαινε προς τον ανοικτό υπόνομο».

 

Αντιβρετανικό σκίτσο στον ΕΑΜικό Τύπο.

Αντιβρετανικό σκίτσο στον ΕΑΜικό Τύπο.

 

Μεταγενέστερες εκτιμήσεις

Η γενική εκτίμηση της ΕΑΜικής ιστοριογραφίας το τελευταίο διάστημα – για την αντιΕΑΜική δεν τίθεται θέμα ότι θεωρείται μέγιστο έγκλημα ο σχεδιασμός- είναι πως «ο θάνατος του Τσώρτσιλ – διαρκούντος του Παγκοσμίου Πολέμου θα απομόνωνε διεθνώς τη χώρα μας…» Γι΄ αυτό και «το ΚΚΕ δίνει εντολή στους σαμποτέρ του, που είχαν υπονομεύσει το ξενοδοχείο να ματαιώσουν την ανατίναξη…» (Χρ. Θεοχαράτος: «Χ. Φλωράκης…»)

Ο Γρ. Φαράκος («Μαρτυρίες και στοχασμοί»), τοποθετεί την απόφαση στο πλαίσιο της ευρύτερης ανυπαρξίας στρατιωτικών σχεδίων της ηγεσίας του ΚΚΕ για τα Δεκεμβριανά και σχολιάζει: «Το μόνο που επινοήθηκε ήταν το «μεγαλεπήβολο σχέδιο ανατίναξης του ξενοδοχείου… Πρόκειται για ένα εντελώς άστοχο σχέδιο. Όσο ισχυρό πλήγμα κι αν καταφερόταν στο Αγγλοελληνικό επιτελείο, δεν θα μπορούσε να δώσει μια αποφασιστική στρατιωτική λύση. Ενώ θα προκαλούσε τεράστιο ηθικό-πολιτικό κόστος. Ο λαός η διεθνής κοινή γνώμη θα φόρτωναν στο την ευθύνη για μια τέτοια καταστροφή στο κέντρο της Αθήνας.»

Από τους παλιότερους ιστορικούς ο Τ. Βουρνάς (« Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας) είναι απόλυτος και χαρακτηρίζει την επιχείρηση της «ανατίναξης του αγγλικού στρατηγείου, ενδεχομένως μαζί με τον Τσώρτσιλ» ως «παράφρονα», που σχεδιάστηκε « χωρίς να υπολογίσουν (οι αρχηγοί) το μέγεθος του πλήγματος που θα καταφερόταν στη συμμαχική παράταξη. Ευτυχώς τα ξημερώματα της 26ης Δεκεμβρίου η υπηρεσία Ασφαλείας του στρατηγείου ανακάλυψε και εξουδετέρωσε την τρομακτική εκείνη ποσότητα εκρηκτικών…»

Αυτές, όμως, δεν είναι οι μοναδικές εκτιμήσεις. Ενδεικτικά μόνο ας προστεθεί εδώ το πιο πρόσφατο “συμπέρασμα” του ιστορικού Γ. Πετρόπουλου, που έχει συγγράψει μια σειρά κείμενα για τα Δεκεμβριανά:

“Η επιχείρηση δεν εκτελέστηκε την ώρα που είχε προβλεφθεί λόγω του ερχομού του Τσόρτσιλ στην Αθήνα. Και ματαιώθηκε οριστικά επειδή στη συνέχεια αποκαλύφθηκε. Τίθεται όμως ένα καίριο ερώτημα: Αν δεν είχε αποκαλυφθεί, θα πραγματοποιούνταν κάποια στιγμή; Ο γράφων πολύ αμφιβάλλει γι’ αυτό για τους παρακάτω λόγους: Ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη τελειώσει και, ανεξαρτήτως του τι συνέβαινε στην Αθήνα με τα Δεκεμβριανά, η Αγγλία ήταν βασική δύναμη της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Το ΚΚΕ, που είχε διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ, τον Δεκέμβρη, με πολύ συντηρητικό τρόπο, προσέχοντας πάντα να μη δημιουργήσει προβλήματα στην αντιχιτλερική συμμαχία της Αγγλίας με την ΕΣΣΔ, φαίνεται μάλλον απίθανο να αποφάσιζε ποτέ την εκτέλεση της βρετανικής στρατιωτικής ηγεσίας στην Ελλάδα. Γιατί αυτό θα σήμαινε η εκτέλεση της επιχείρησης. Επιπλέον, στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» εκείνη την περίοδο έμενε και ο συνταγματάρχης Γκριγκόρι Ποπόφ, επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα…
Αλλά τότε γιατί υπονομεύτηκε το ξενοδοχείο; Μάλλον για να αξιοποιηθεί η υπονόμευσή του, εφόσον χρειαζόταν, ως μέσο πίεσης -για απόσπαση κάποιων ανταλλαγμάτων- απέναντι στους Άγγλους…”

Εννοείται πως το όλο θέμα παραμένει ανοιχτό για πολλαπλές εξηγήσεις.

 

ΔΥΟ ΚΛΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

1) Η μαρτυρία του Νίκου Κυριακίδη στο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ: http://www.rizospastis.gr/story.do?id=621378&publDate=21/1/2001

2) Το σημείωμα του Μάνου Ιωαννίδη στην ΑΥΓΗ: http://www.avgi.gr/article/1568220/dekembris-1944-stin-athina-i-apopeira-anatinaxis-tou-xenodoxeiou-tis-megalis-bretannias

 

3ο Μέρος: Η τελευταία ευκαιρία για ειρήνευση και έντιμη πολιτική λύση >>

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top