Fractal

✔ Χρήστος Α. Χωμενίδης: «Οι αντιφάσεις είναι το μυστικό της γοητείας. Εκείνες σε κάνουν ήρωα στη λογοτεχνία μα και στη ζωή»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

 

«Εάν κοιτάξετε με ελάχιστη προσοχή, κάτω από το πρόσωπο του πενηνταδυάχρονου Χωμ-Χωμ θα διακρίνετε εκείνον τον πιτσιρικά της δεκαετίας του ’70 και του ’80, ο οποίος είχε μιαν ατιθάσσευτη επιθυμία να ζήσει και να γράψει. Που αντίκριζε τα πάντα γύρω του κατάπληκτος, που λαχταρούσε να τα εξερευνήσει με όλες του τις αισθήσεις, να τα απολαύσει, να φέρει στο φως το νόημά τους. Όχι, δεν άλλαξα. Ούτε πρόδωσα ποτέ τις ιδέες και τους ανθρώπους μου.»

 

Ο Χρήστος Α. Χωμενίδης, το «Σοφό παιδί» της ελληνική λογοτεχνίας με αφορμή τον «Φοίνικά» του που κυκλοφόρησε πρόσφατα, μιλά στον Φιλελεύθερο για όλα: την Λογοτεχνία και την λογοτεχνία του, την Ιστορία και την ιστορία του, για την Αριστερά και για την εποχή μας, για τις εμμονές του και τα φαντάσματα, για την γλώσσα αλλά και τον Χρόνο:

«Στο Άγιον Όρος πρόσφατα μού είπαν ότι στο επέκεινα, στην άλλη ζωή, δεν υφίσταται χρόνος. Εκεί η Δευτέρα Παρουσία έχει ήδη συντελεστεί. Βρίσκω ελκυστικότατη την ιδέα ότι η κάθε μας στιγμή περιέχει εναποθηκευμένο ολόκληρο το παρελθόν και εν σπέρματι όλο το μέλλον.»

 

 

-«Η χειρονομία να βγάλω το βιβλίο “Φοίνικα”, έχει και μια λογική λύτρωσης. Να βγάλουμε το πουλί από το συκοφαντικό πλαίσιο», Κύριε Χωμενίδη, μήπως ήρθε πια η εποχή να πάρουμε τα βασικά και πάλι απ’ την αρχή;

Ο Φοίνικας είναι το μυθικό πουλί, το οποίο καίγεται από την ίδια του τη φλόγα και αναγεννάται από την τέφρα του. Δεν ξέρω ευτυχέστερο σύμβολο της ανθρώπινης κατάστασης. Ο Φοίνικας υπήρξε έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας, του Ιωάννη Καποδίστρια, κάθε σχεδόν απελευθερωτικού κινήματος που επαγγελλόταν κάποιας μορφής παλιγγενεσία.

Το γεγονός ότι οι γελοίοι συνταγματάρχες το σφετερίστηκαν και το έκαναν σήμα της 21ης Απριλίου μάς υποχρεώνει να το αποκαταστήσουμε επιτέλους. Όπως και άλλα πολλά -σύμβολα, ανθρώπους, αγώνες- που έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης, που εκχυδαϊστηκαν για μικροπολιτικά και άλλα συμφέροντα.

 

-Αλήθεια, τι είναι για σας ο «Φοίνικας»;  Έχετε πει το καλύτερο βιβλίο σας, δεν ήταν η «Νίκη»;

Πάντοτε το καλύτερο σου είναι το πιό πρόσφατο. Ή εκείνο που έχεις στα σκαριά. Κάτω από τις φτερούγες του “Φοίνικα” φωλιάζουν όλα τα προηγούμενα βιβλία μου. Στον “Φοίνικα” κατέθεσα ακέραια τη σκέψη μου και ατόφια την καρδιά μου.

Η “Νίκη” αποτελούσε μια μυθιστορηματική βιογραφία της μάνας μου και του κόσμου μέσα στον οποίον γεννήθηκε και μεγάλωσε. Γράφτηκε με μεγάλη αγάπη και συγκίνηση, για αυτό ίσως είχε και αγκαλιάστηκε από τόσο πολλούς. Ο “Φοίνικας” έρχεται από το πιό μακρινό παρελθόν, στοχεύει όμως στο μέλλον.

 

-Για «ενδεκασύλλαβο» της ποίησης, «ποιητικό έπος» και «κρυφή ενορχήστρωση» κάνει λόγο ο Βασίλης Βασιλικός, σ’ αυτό το μυθιστόρημα εντέλει η γλώσσα είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής;

Η γλώσσα είναι η κλωστή. Το νήμα μας. Η γλώσσα δίνει στο έργο μας χρώμα, υφή, ανθεκτικότητα. Η γλώσσα έχει κρυμμένες δυνατότητες, τις οποίες μακάρι να ανακαλύπτουμε και να αποκαλύπτουμε στον αναγνώστη. Για να διηγηθούμε εντούτοις την ιστορία -αυτό δεν ποθούμε διακαώς;- οφείλουμε να ελέγχουμε, κάποτε και να τιθασσεύουμε τη γλώσσα.

 

 

 

-Κύριε Χωμενίδη από το «Σοφό παιδί» το 1995 ως τον «Φοίνικα» το 2018 τι έχει αλλάξει και τι παραμένει το ίδιο στη λογοτεχνία σας και στη ζωή σας;

“Πού είσαι νιότη που’λεγες πως θα γινόμουν άλλος…”

Ε λοιπόν, εγώ δεν έγινα άλλος. Το πέρασμα του χρόνου με τραυμάτισε ασφαλώς, μού άφησε ουλές και χαρακιές. Έτσι όμως δεν συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους; Εάν κοιτάξετε με ελάχιστη προσοχή, κάτω από το πρόσωπο του πενηνταδυάχρονου Χωμ-Χωμ θα διακρίνετε εκείνον τον πιτσιρικά της δεκαετίας του ’70 και του ’80, ο οποίος είχε μιαν ατιθάσσευτη επιθυμία να ζήσει και να γράψει. Που αντίκριζε τα πάντα γύρω του κατάπληκτος, που λαχταρούσε να τα εξερευνήσει με όλες του τις αισθήσεις, να τα απολαύσει, να φέρει στο φως το νόημά τους. Όχι, δεν άλλαξα. Ούτε πρόδωσα ποτέ τις ιδέες και τους ανθρώπους μου.

 

-Εξακολουθείτε να έχετε τις ίδιες εμμονές, να σας κυνηγούν τα ίδια φαντάσματα, στη γραφή;

Είναι καλά φαντάσματα. Δεν με κυνηγούν. Φτερουγίζουν γύρω μου παιχνιδιάρικα και τελικά κουρνιάζουν στην αγκαλιά μου και μού ιστορούν τις ιστορίες τους.

 

-Αλήθεια, τι θα πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;

Κάτι το απροσδιόριστο, ίσως και αόρατο διά γυμνού οφθαλμού. Μιαν υποδόρεια μελωδία, κατά προτίμησιν γοητευτικά φάλτσα. Να εγκυμονεί την ανατροπή της. Έτσι όμως δεν συμβαίνει με όλες σχεδόν τις ιστορίες των ανθρώπων;

 

Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας, ηρωίδα σας;

Αντιφάσεις! Οι αντιφάσεις είναι το μυστικό της γοητείας. Εκείνες σε κάνουν ήρωα στη λογοτεχνία μα και στη ζωή.

 

-Η Ιστορία στις ιστορίες σας;

Μού αρέσει πάρα πολύ να διαβάζω Ιστορία. Να καταδύομαι στο παρελθόν, να βρίσκω οικεία πρόσωπα και καταστάσεις. Η Ιστορία βεβαίως και δεν επαναλαμβάνεται, οι συνθήκες αλλάζουν άρδην με το πέρασμα του χρόνου. Υπάρχουν ωστόσο μοτίβα που σταθερά επανέρχονται. Έτσι κι αλλιώς η ανθρωπότητα έχει  κίνηση εκκρεμούς. Κάθε γενιά ταλαντεύεται ανάμεσα στον πόθο για ελευθερία και στην ανάγκη για ασφάλεια.

 

-Κύριε Χωμενίδη, αλλάζει το παρελθόν όταν το γράφεις, όταν το σκέφτεσαι, όταν το ξαναζείς; Το παρελθόν, δηλαδή, δεν είναι τετελεσμένη εποχή;

Στο Άγιον Όρος πρόσφατα μού είπαν ότι στο επέκεινα, στην άλλη ζωή, δεν υφίσταται χρόνος. Εκεί η Δευτέρα Παρουσία έχει ήδη συντελεστεί. Βρίσκω ελκυστικότατη την ιδέα ότι η κάθε μας στιγμή περιέχει εναποθηκευμένο ολόκληρο το παρελθόν και εν σπέρματι όλο το μέλλον.

Ο άνθρωπος είναι ζώο μυρηκαστικό. Αναμασάει εμμονικά σχεδόν ό,τι τού έχει συμβεί, σβήνει και ξαναγράφει διαρκώς τα γεγονότα που τον σημάδεψαν. Η νοσταλγία αποτελεί την ευλογία και την κατάρα μας. Θα μας ωφελούσε πάντως να το πάρουμε απόφαση: Ο παράδεισος την απώλεια του οποίου ισόβια πενθούμε, η “χρυσή εποχή”, οι “ένδοξοι χρόνοι” δεν υπήρξαν ποτέ. Ανέκαθεν ήμασταν και πουλιά και ερπετά. Και δέντρα και πουλιά.

 

– «Η ζωή της Νίκης είναι η ζωή όλων των παιδιών που έρχονται στον κόσμο με ένα βαρύ φορτίο στους ώμους, δεν το απαρνιούνται, ούτε όμως το αφήνουν να τα λυγίσει.», το «Σοφό παιδί» υπήρξε για σας λογοτεχνικά φορτίο ζωής;

Η θριαμβευτική επιτυχία του “Σοφού Παιδιού” πράγματι με σημάδεψε. Επί χρόνια, επί δεκαετίες ορθότερα, είχαν οι περισσότεροι προδικάσει ότι δεν θα ξανάγραφα ποτέ κάτι αντίστοιχο. Τα κατοπινά μου μυθιστορήματα καταδικάζονταν, λίγο ή πολύ, να ζουν στη σκιά του. “… Και η “Φωνή” καλή είναι και τα “Λόγια Φτερά” έχουν τη χάρη τους μα το “Σοφό Παιδί” δεν το φτάνουν…” άκουγα συχνά γύρω μου.

Ώσπου ήρθε η “Νίκη” και με μητρική στοργή με απελευθέρωσε από εκείνο τον ζυγό. Δεν θα πάψει ποτέ “Το Σοφό Παιδί” να αποτελεί την κιβωτό της παιδικής μου ηλικίας. Βρίσκει όμως πλέον τη θέση του ανάμεσα στα υπόλοιπα έργα μου.

 

 

 

– «Εγγονός του Χρήστου Χωμενίδη, ενός από τους τέσσερις ιδρυτές του ΕΑΜ (ο οποίος και το «βάφτισε» ΕΑΜ)» όπως επισημαίνει ο Β. Βασιλικός μόλις στο «Ο κόσμος στα μέτρα του» κάνετε μια νύξη πιο προσωπική, μ’ αυτό το βιβλίο κάτι θα πρέπει να άλλαξε, όπως άλλαξαν ή έγιναν πράγματα και στη δική σας ζωή. Αλλά και η Αριστερά, άλλαξε μορφή…

Έχω πει την άποψή μου επανειλημμένα χωρίς βεβαίως να διεκδικώ το αλάθητο λόγω οικογενειακών περγαμηνών – θα ήταν αστείο κάτι τέτοιο. Η “Αριστερά” που μάς κυβερνάει από το 2015 δεν έχει καμιά σχέση με την ευρωπαϊκή Αριστερά, όπως εκείνη διαμορφώθηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Δεν συγγενεύει ούτε με τον Ενρίκο Μπερλίγκουερ ούτε με τον Όλαφ Πάλμε. Πρόκειται για ένα λαϊκιστικό μόρφωμα το οποίο έχει εκλεκτικές συγγένειες με το κίνημα του Περόν στην Αργεντινή. Με τον Αλέξη Τσίπρα επικεφαλής, ο Σύριζα μεταλλάχθηκε σε υποδοχέα και σε εκφραστή των πιό αγοραίων τάσεων της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό τού έδωσε ίσως την εξουσία. Θα θελήσει, θα μπορέσει, στο μέλλον να εξελιχθεί σε κάτι άλλο; Άγνωστο…

“… Εγώ κατάλαβα ότι άλλαξε η κατάσταση όταν έβαλε στη διαπασών η μαμά μου έναν δίσκο του Θεοδωράκη με τραγούδια -όχι του Αγώνα, αλλά τη Μυρτιά, τη Μαργαρίτα-Μαργαρώ… Και μπήκε ένας άλλος αέρας μέσα στο σπίτι. Ήμουν οκτώ χρόνων. Όχι μόνον τα καταλάβαινα όλα αυτά αλλά ήθελα και να συμμετάσχω. Έβλεπα τις προκηρύξεις κι αποφάσισα να γράψω κι εγώ και να τις πετάξω από το μπαλκόνι. Δεν ξέρω πως έγινε κι έγραψα πάνω σε εκατό περίπου χαρτάκια, ΕΟΚΑ Β΄ -το είχα ακούσει στο ραδιόφωνο. Μετά από χρόνια κατάλαβα ότι ήταν χουντική οργάνωση».  Κύριε Χωμενίδη, το ζήτημα είναι να επαναστατείς;”

Το ζήτημα είναι να συμμετέχεις. Λόγω οικογενειακού περιβάλλοντος -κυρίως όμως επειδή μέναμε στο κέντρο της Αθήνας-, είχα την τύχη να παρακολουθήσω ως αυτόπτης μάρτυρας και το Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 1973 και τη Μεταπολίτευση λίγους μήνες αργότερα. Είχα συγκλονιστεί οχτώ χρονών παιδάκι με τα όσα συνέβαιναν γύρω μου και αναζητούσα κάποιον ρόλο να παίξω κι εγώ. Και βέβαια, λόγω άγνοιας, έκανα κάτι κωμικό. Έφτιαξα αυτοσχέδια τρυκ της ΕΟΚΑ Β’ και τα σκόρπισα κρυφά από τους γονείς μου στην οδό Δροσοπούλου. Φαντάζομαι την έκπληξη εκείνου του διαβάτη που ίσως μάζεψε κάποιο τους από το πεζοδρόμιο…

 

Τι είναι επανάσταση σήμερα, κύριε Χωμενίδη; Το χιούμορ, είναι; Η αντοχή;

Επανάσταση είναι να αντιμετωπίζεις την κάθε σου ημέρα ως αληθινά καινούργια. Να είσαι ανά πάσα στιγμή διατεθειμένος να αναθεωρήσεις τις επιλογές σου, να επανακαθορίσεις τη ρότα σου.

Χιούμορ είναι να μη διστάζεις να γελάς με τον εαυτό σου.

Αντοχή; Πιό ανθεκτικοί στον χρόνο άνθρωποι αποδεικνύονται εκείνοι που ξεχειλίζουν από επιθυμίες κι από σχέδια. Το γήρας, η αρρώστια, ο θάνατος έρχονται άμα βράζεις στο ζουμί σου, άμα τρώγεσαι με τα ρούχα σου. Άμα δεν τολμάς να γυρίσεις σελίδα, να ξαναμοιράσεις την τράπουλα της ζωής σου. Το πιστεύω ακράδαντα.

Ο παππούς μου, ο Βασίλης Νεφελούδης, έφτασε ακμαιότατος στα ενενηνταοχτώ του επειδή διατηρούσε ακέραιο το κέφι, την περιέργεια, την αγάπη του για τον κόσμο. Θυμάμαι στην κηδεία της γιαγιάς μου, το 1999. Σπάραξε όταν την έβαζαν στον τάφο. Αμέσως ύστερα ξαναστάθηκε όρθιος, περπάτησε τρία βήματα ανάμεσα στα μάρμαρα του κοιμητηρίου, πήρε ένα νήπιο κοριτσάκι από την αγκαλιά της μαμάς του στη δική του και το γέμισε φιλιά. Σαν να υπενθύμιζε -στον εαυτό του αλλά και σε εμάς- ότι η ζωή πάντοτε συνεχίζεται.

 

 

 

-Και εντέλει έχει αλλάξει σήμερα το σημαντικό στη ζωή;

Δεν νομίζω. Το σημαντικό στη ζωή είναι πάντα η επιθυμία. Ο έρωτας για ό,τι το ερωτεύσιμο. Γιά ανθρώπους, μουσικές, βιβλία, γεύσεις και αρώματα. “Ποθώ άρα υπάρχω” θα παράφραζα.

 

– Τι αναγνωρίζει η Νίκη σας για σημαντικό στη ζωή;

Τη χαρά! Εάν κάτι με κάνει υπερήφανο ως πατέρα είναι ότι η θυγατέρα μου -ενώ αντιλαμβάνεται αρκετά καλά πλέον, στην τρίτη δημοτικού, τί ζόρια περνούν εκ γενετής οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι- είναι ένα ηλιοτρόπιο της χαράς.-

 

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top